بازار ارز پیش از آن‌که تحلیلگران به جمع‌بندی برسند، مسیر خود را انتخاب کرده است. در آستانه شب عید، ترکیب کاهش عرضه ارز، اصلاحات بانکی، و موج‌های فزاینده تقاضا، چشم‌انداز نرخ دلار را به محدوده‌ای تازه سوق داده است؛ محدوده‌ای که نه حاصل هیجان، بلکه نتیجه مستقیم نقدینگی، سیاست پولی و رفتار جمعی است.

به گزارش سرمایه فردا، بازار ارز همیشه چند قدم جلوتر از تحلیل‌ها حرکت می‌کند. پیش از آن‌که سیاست‌گذار تصمیمی بگیرد یا آمار رسمی منتشر شود، بازار با رفتار جمعی‌اش مسیر را انتخاب کرده است. در آستانه شب عید، نشانه‌ها حاکی از آن‌اند که دلار خود را برای جهشی تازه آماده می‌کند؛ جهشی که اگرچه عددی چون ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار تومان را به ذهن متبادر می‌کند، اما در واقع بازتاب چند روند هم‌زمان و ساختاری است.

نخستین عامل، کاهش محسوس عرضه ارز در بازار داخلی است. بخش عمده ارز ایران از صادرات مواد خام تأمین می‌شود نفت، پتروشیمی، فولاد، مس و سنگ‌آهن. اما نوسانات قیمت جهانی، محدودیت‌های انتقال ارز، تخفیف‌های فروش و هزینه‌های بالای تبادلات مالی، موجب شده بازگشت ارز با تأخیر و کاهش همراه باشد. در چنین شرایطی، طبق الگوی همیشگی اقتصاد ایران، کاهش عرضه به افزایش قیمت منجر می‌شود.

در کنار این، اصلاحات بانکی که سال‌ها به تعویق افتاده، اکنون در آستانه اجراست. اما اثر کوتاه‌مدت آن، افزایش نقدینگی است. بانک‌ها برای تسویه دارایی‌های سمی و بازسازی ترازنامه‌ها، دارایی‌های غیرفعال را نقد می‌کنند و این نقدینگی تازه، به‌سرعت وارد بازار می‌شود. حتی پیش از اجرای واقعی اصلاحات، اثر روانی آن باعث می‌شود مردم حس کنند «پول در حال زیاد شدن است» و این حس، تقاضا برای دارایی‌های امن مانند دلار و طلا را تحریک می‌کند.

در پنج ماه آینده، سه موج تقاضای ارزی در راه است. از آبان، واردکنندگان برای تأمین کالاهای مصرفی و سرمایه‌ای وارد بازار ارز می‌شوند. از آذر، تقاضای سفر، خرید و پرداخت‌های ارزی جان می‌گیرد. و از بهمن، با آغاز پرداخت حقوق‌ها، پاداش‌ها، خریدهای شب عید و تأمین مواد اولیه، نقدینگی به اوج می‌رسد. بازار شب عید، بیش از آن‌که بازار کالا باشد، بازار نقدینگی است و نقدینگی در ایران، راه خود را به سمت دلار و طلا پیدا می‌کند.

کسری بودجه دولت نیز نقش‌آفرینی می‌کند

در پس‌زمینه این تحولات، کسری بودجه دولت نیز نقش‌آفرینی می‌کند. برآوردها نشان می‌دهد کسری بودجه تا پایان سال به هزار هزار میلیارد تومان خواهد رسید. بخشی از آن از طریق فروش اوراق تأمین می‌شود، بخشی دیگر از طریق خلق پول. با ضریب فزاینده نقدینگی، این تزریق به‌سرعت در اقتصاد پخش می‌شود و چون تولید هم‌پای آن رشد نمی‌کند، تورم حاصل می‌شود  که پیش از آن‌که در شاخص‌های رسمی دیده شود، در نرخ دلار خود را نشان می‌دهد.

اما فراتر از عددها، روان بازار تعیین‌کننده است. وقتی مردم حس کنند ریال در حال ازدست‌دادن ارزش است، حتی پیش از آن‌که آمار رسمی تأیید کند، به سمت دارایی‌های امن حرکت می‌کنند. دلار در ایران، فقط یک ارز نیست؛ شاخصی از اعتماد عمومی است. و حالا با فشارهای بودجه‌ای، نوسانات سیاسی و نگرانی‌های معیشتی، انتظارات جمعی دوباره به سمت صعودی چرخیده‌اند.

رابطه نقدینگی و دلار، که پیش‌تر غیرمستقیم بود، اکنون تقریباً یک‌به‌یک شده است. هر درصد رشد در نقدینگی، مستقیماً در نرخ دلار منعکس می‌شود. اگر نقدینگی تا پایان سال به بالای ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان برسد، دلار ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار تومانی نه یک سناریو، بلکه یک مسیر محتمل خواهد بود.

در نهایت، بازار ارز با عددها حرکت نمی‌کند، با ذهن مردم حرکت می‌کند. تا زمانی که ذهن جامعه از ریال فاصله دارد و به سمت دارایی‌های امن‌تر متمایل است، رشد دلار قابل توقف نیست. این تحلیل، نه دعوت به معامله است و نه پیش‌بینی قطعی؛ بلکه تلاشی برای فهمیدن آن چیزی است که بازار پیش از همه فهمیده: سه موتور اصلی نرخ دلار، نقدینگی، ذهنیت و سیاست پولی هم‌اکنون در مسیر صعودی‌اند.