افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی، فشارهای تحریمی و اختلالات منطقه‌ای، بازار جهانی نفت را در مسیر صعودی قرار داده‌ا و احتمالا به زودی قیمت نفت به ۸۰دلار می رسد.

به گزارش سرمایه فردا، در ۲۴ مهر ۱۴۰۴ بازار جهانی نفت در ظاهر آرام و باثبات به نظر می‌رسد، زیر پوست این آرامش، کشمکش‌های ژئوپلیتیکی پیچیده‌ای در جریان است که می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور، تعادل این بازار را دستخوش تغییرات اساسی کند. ایالات متحده در تلاش است با اعمال فشارهای دیپلماتیک و تحریم‌های هدفمند، صادرات نفت روسیه به هند و اروپا را محدود کند؛ اقدامی که در راستای تضعیف منابع مالی کرملین در ادامه جنگ اوکراین صورت می‌گیرد.

با این حال، هند تاکنون در برابر این فشارها ایستادگی کرده و همچنان به واردات نفت ارزان‌قیمت از روسیه ادامه می‌دهد. دهلی‌نو با تکیه بر منافع اقتصادی و امنیت انرژی خود، حاضر نشده روابط راهبردی‌اش با مسکو را فدای ملاحظات سیاسی واشنگتن کند. این موضع‌گیری نه‌تنها تلاش‌های آمریکا برای انزوای انرژی روسیه در آسیا را با مانع مواجه کرده، بلکه نشان‌دهنده شکاف عمیق‌تری در نظم انرژی جهانی است که دیگر به‌راحتی تحت سلطه یک‌جانبه قدرت‌های غربی قرار نمی‌گیرد.

در سوی دیگر، ایران نیز با وجود تحریم‌های سنگین، همچنان موفق به حفظ صادرات نفت خود به چین شده است. پکن به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران، تاکنون در برابر فشارهای آمریکا مقاومت کرده و همکاری انرژی خود با تهران را ادامه داده است. ایران نیز با بهره‌گیری از شبکه‌های فروش غیررسمی و روش‌های پیچیده دور زدن تحریم‌ها، توانسته جریان صادرات خود را حفظ کند و درآمدهای نفتی‌اش را تا حدی تثبیت نماید.

بازار جهانی نفت با وجود ظاهر باثبات، درگیر تحولات ژئوپلیتیکی پیچیده‌ای است. تلاش‌های آمریکا برای محدودسازی صادرات نفت روسیه با مقاومت هند مواجه شده و ایران نیز با وجود تحریم‌ها، همچنان نفت خود را به چین صادر می‌کند. این روند نشان‌دهنده شکل‌گیری مسیرهای موازی در تجارت انرژی و تضعیف نظم غرب‌محور بازار نفت است

بازطراحی نقشه انرژی جهان

این تحولات نشان می‌دهد که تلاش‌های آمریکا برای بازطراحی نقشه انرژی جهان، با مقاومت بازیگران مستقل و قدرت‌های نوظهور مواجه شده است. در کوتاه‌مدت، این وضعیت به ثبات نسبی بازار نفت کمک کرده و مانع از نوسانات شدید قیمت شده است. اما در بلندمدت، وابستگی فزاینده کشورهای تحریم‌شده به بازارهای آسیایی، به‌ویژه چین و هند، می‌تواند ساختار سنتی عرضه و تقاضای جهانی نفت را دگرگون کند.

در واقع، آنچه امروز به‌عنوان «ثبات» دیده می‌شود، ممکن است سکوتی پیش از طوفان باشد؛ طوفانی که در آن، محورهای جدیدی از قدرت انرژی در شرق شکل می‌گیرد و نقش‌آفرینی غرب در بازار جهانی نفت به چالش کشیده می‌شود. این روند، نه‌تنها پیامدهای اقتصادی، بلکه تبعات ژئوپلیتیکی گسترده‌ای در پی خواهد داشت که باید با دقت و آینده‌نگری مورد تحلیل قرار گیرد.

بازار جهانی نفت در آستانه ورود به مرحله‌ای حساس و پرنوسان قرار گرفته است؛ مرحله‌ای که در آن تقابل میان نیازهای فصلی مصرف‌کنندگان و محدودیت‌های سیاسی عرضه‌کنندگان، می‌تواند معادلات انرژی را دستخوش تغییرات جدی کند. کاهش دما در نیم‌کره شمالی، به‌ویژه در مناطق پرمصرفی چون ایالات متحده، اروپا و شرق آسیا، تقاضا برای سوخت‌های گرمایشی نظیر نفت کوره و گاز طبیعی را به‌طور چشمگیری افزایش داده و همین امر، فشار مضاعفی بر بازار وارد کرده است.

در چنین شرایطی، قیمت نفت خام با روندی صعودی مواجه شده است؛ نفت برنت از مرز ۸۱ دلار عبور کرده و WTI نیز به حدود ۷۷ دلار در هر بشکه رسیده است. این افزایش قیمت، نه‌تنها ناشی از تقاضای فصلی، بلکه حاصل واکنش بازار به تحریم‌های جدید آمریکا علیه صادرات نفت روسیه و نگرانی‌های فزاینده نسبت به اختلال در زنجیره تأمین جهانی است.

اثر محدودسازی صادرات نفت روسیه

از سوی دیگر، تلاش‌های واشنگتن برای محدودسازی صادرات نفت روسیه به اروپا در آستانه فصل سرما، کشورهای اروپایی را با چالش‌های جدی در تأمین انرژی مواجه کرده است. این وضعیت، وابستگی اروپا به منابع جایگزین مانند نفت خاورمیانه و LNG آمریکا را افزایش داده و فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های صادراتی و قیمت‌ها وارد کرده است. در واقع، اروپا اکنون در موقعیتی قرار دارد که هرگونه اختلال در عرضه می‌تواند به بحران انرژی زمستانی منجر شود.

ادامه صادرات نفت ایران به چین و مقاومت هند در برابر فشارهای غرب، نشان‌دهنده شکل‌گیری مسیرهای موازی و غیررسمی در تجارت انرژی است. این مسیرها، به‌ویژه در شرایط اضطراری فصل سرما، نقش حیاتی در پایداری عرضه ایفا می‌کنند و نشان می‌دهند که نظم سنتی بازار انرژی جهانی در حال بازتعریف است

با ورود به فصل زمستان، بازار جهانی نفت در برابر مجموعه‌ای از عوامل فصلی و ژئوپلیتیکی قرار گرفته که می‌توانند مسیر قیمت‌گذاری و الگوی عرضه را به‌طور قابل‌توجهی تحت تأثیر قرار دهند. نخست، افزایش تقاضا برای سوخت‌های گرمایشی در اروپا و آمریکا به‌عنوان محرک اصلی رشد قیمت‌ها عمل می‌کند. سرمای هوا، نیاز به مصرف بیشتر نفت کوره و گاز طبیعی را افزایش داده و همین امر فشار مضاعفی بر منابع موجود وارد کرده است.

در کنار این تقاضای فصلی، محدودیت‌های عرضه ناشی از تحریم‌های گسترده علیه روسیه و ادامه جنگ اوکراین، شکنندگی بازار را تشدید کرده‌اند. اختلال در مسیرهای سنتی تأمین انرژی، به‌ویژه در اروپا، باعث شده که کشورها به‌دنبال منابع جایگزین باشند؛ منابعی که خود نیز تحت فشارهای سیاسی و اقتصادی قرار دارند.

 وابستگی فزاینده به منابع آسیایی مانند ایران و روسیه، ساختار سنتی عرضه جهانی را به چالش کشیده است. کشورهایی مانند چین و هند با حفظ روابط انرژی با این دو کشور، مسیرهای موازی و غیررسمی را تقویت کرده‌اند؛ مسیری که از نظم غرب‌محور بازار انرژی فاصله می‌گیرد و به‌نوعی بازتعریف روابط ژئوپلیتیکی در حوزه نفت محسوب می‌شود

هم‌زمان، احتمال مداخلات سیاسی و اقتصادی برای کنترل قیمت‌ها و تأمین انرژی در ماه‌های سرد پیش‌رو افزایش یافته است. دولت‌ها ممکن است با استفاده از ذخایر استراتژیک، تنظیم تعرفه‌ها یا اعمال محدودیت‌های صادراتی، تلاش کنند از نوسانات شدید جلوگیری کنند و امنیت انرژی داخلی را حفظ نمایند.

فصل سرما تقاضا را تحریک می‌کند

فصل سرما تقاضا را تحریک می‌کند و به‌عنوان یک عامل ژئوپلیتیکی عمل کرده و بازار نفت را به سمت بازتعریف وابستگی‌ها، مسیرهای جدید عرضه و تغییر در توازن قدرت انرژی جهانی سوق می‌دهد. این تحولات، اگرچه در کوتاه‌مدت منجر به افزایش قیمت و فشار بر مصرف‌کنندگان می‌شوند، در بلندمدت می‌توانند نقشه انرژی جهان را به‌طور بنیادین دگرگون سازند و زمینه‌ساز شکل‌گیری بلوک‌های جدید در تجارت نفت باشند

در صورت توقف صادرات نفت ایران، بازار جهانی انرژی با یک خلأ جدی در عرضه مواجه خواهد شد؛ به‌ویژه در مناطقی از آسیا که ایران نقش تأمین‌کننده کلیدی را ایفا می‌کند. ایران روزانه بین ۱.۵ تا ۲ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند که بخش عمده‌ای از آن به چین، هند و برخی کشورهای منطقه اختصاص دارد. حذف این حجم از بازار، نه‌تنها فشار صعودی بر قیمت‌ها وارد می‌کند، بلکه رقابت میان مصرف‌کنندگان برای دسترسی به منابع جایگزین را نیز تشدید خواهد کرد.

در این موقعیت کشورهای تولیدکننده نفت با ظرفیت‌های مازاد می‌توانند نقش جایگزین را ایفا کنند، هرچند این جایگزینی با محدودیت‌ها و پیچیدگی‌های خاص خود همراه است. عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، دارای ظرفیت تولید اضافی است و می‌تواند بخشی از خلأ ناشی از توقف صادرات ایران را جبران کند. با این حال، استفاده از این ظرفیت به تصمیمات سیاسی داخلی و توافقات درون اوپک وابسته است و نمی‌توان آن را راه‌حلی فوری و کامل دانست.

کدام تولیدکننده‌ها آماده جایگزینی نفت ایران هستند؟

امارات متحده عربی و کویت نیز با برخورداری از تولید پایدار، توانایی پوشش بخشی از تقاضای منطقه‌ای را دارند، اما ظرفیت آن‌ها برای جایگزینی کامل نفت ایران محدود است. عراق، با وجود چالش‌های امنیتی و زیرساختی، یکی از تولیدکنندگان بزرگ منطقه محسوب می‌شود و می‌تواند بخشی از بازار ایران را در آسیا و اروپا جذب کند، به‌ویژه اگر ثبات داخلی آن حفظ شود.

البته روسیه نیز ممکن است در بازارهای آسیایی مانند چین و هند نقش جایگزین نسبی ایفا کند. با وجود تحریم‌های غرب، مسکو همچنان روابط انرژی فعالی با این کشورها دارد. البته جایگزینی نفت ایران با نفت روسیه با چالش‌های لجستیکی، سیاسی و ریسک‌های تحریمی همراه خواهد بود.

توقف صادرات نفت ایران تأثیرات گسترده‌ای بر بازار جهانی خواهد داشت. نخست، حذف روزانه بیش از یک میلیون بشکه از عرضه جهانی، به‌ویژه در فصل زمستان، می‌تواند قیمت‌ها را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد. دوم، مصرف‌کنندگان آسیایی مانند چین و هند با افزایش هزینه واردات و رقابت شدید برای منابع جایگزین مواجه خواهند شد. سوم، این وضعیت می‌تواند به تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی در خلیج فارس و درون اوپک منجر شود، به‌ویژه اگر کشورهای تولیدکننده نتوانند به توافقی برای جبران کمبود برسند.

بنابراین توقف صادرات ایران می‌تواند مسیرهای تجاری انرژی را بازتعریف کند. کشورها ممکن است به‌دنبال قراردادهای جدید، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های وارداتی یا حتی توسعه منابع داخلی خود بروند. این تحول نه‌تنها یک شوک اقتصادی محسوب می‌شود، بلکه می‌تواند به‌عنوان محرکی برای بازآرایی روابط انرژی در سطح جهانی عمل کند؛ محرکی که پیامدهای آن به حوزه‌های امنیتی، سیاسی و حتی ساختار قدرت در بازار انرژی جهانی نیز کشیده خواهد شد.

تشدید فشارهای ژئوپلیتیکی

۲ مهر ۱۴۰۴؛ با تشدید فشارهای ژئوپلیتیکی و افزایش تنش‌های انرژی‌محور میان قدرت‌های جهانی، بازار نفت بار دیگر در مسیر صعودی قرار گرفته است. در حالی‌که قیمت نفت برنت با رشد ۰.۳ درصدی به ۶۷.۸۲ دلار و نفت وست تگزاس اینترمدیت به ۶۳.۶۲ دلار در هر بشکه رسیده، مجموعه‌ای از تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی نشان می‌دهد که این افزایش، صرفاً واکنشی کوتاه‌مدت نیست، بلکه می‌تواند آغاز یک روند افزایشی پایدار در قیمت‌ها باشد.

بازار جهانی نفت در سال ۱۴۰۴ وارد مرحله‌ای شده که دیگر صرفاً تابع عرضه و تقاضای فیزیکی نیست، بلکه به میدان رقابت ژئوپلیتیکی میان قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است. از یک‌سو، تنش‌های فزاینده میان روسیه و اروپا، و از سوی دیگر، فشارهای فزاینده آمریکا بر هند و سایر مصرف‌کنندگان آسیایی، نشان می‌دهد که نفت بار دیگر به ابزار تنظیم مناسبات سیاسی بدل شده است.

در اروپا، احتمال بروز تنش‌های تازه میان روسیه و کشورهای اروپایی افزایش یافته است. فشار آمیکا به اروپا برای تغییر استراتژی امنیت انرژی، تحریم‌های جدید علیه روسیه و محدودیت‌های صادراتی، فضای همکاری را به سمت تقابل  در بازار نفت سوق داده‌است. آمریکا نیز در این میان، فشار دیپلماتیک خود را به سایر کشورهای غر اروپایی نیز افزایش داده و خواسته مانند اروپا برای تأمین انرژی، به‌جای روسیه، به نفت آمریکا روی بیاورند، درخواستی که اگرچه با ملاحظات اقتصادی و زیرساختی همراه است، اما در صورت تحقق، می‌تواند سهم روسیه در بازار جهانی را کاهش داده و عرضه را محدودتر کند.

حتی واشنگتن فشار بر هند را برای توقف خرید نفت از روسیه را با اعمال تعرفه ۵۰ درصدی تشدید کرده است. با وجود این، دهلی‌نو تاکنون مسیر خود را تغییر نداده و همچنان به واردات نفت روسیه ادامه می‌دهد. این مقاومت هند، اگرچه در کوتاه‌مدت تعادل نسبی در عرضه را حفظ کرده، اما در صورت تشدید فشارها یا اعمال محدودیت‌های ثانویه، می‌تواند به اختلال در زنجیره تأمین منجر شود.

در کنار این تحولات، توقف صادرات نفت از اقلیم کردستان عراق و اختلال در خط لوله ترکیه، موجب شد قیمت‌ها در روزهای گذشته بیش از یک دلار در هر بشکه افزایش یابد. هرچند توافقی برای ازسرگیری صادرات ۲۳۰ هزار بشکه در روز از خاک اقلیم کردستان حاصل شده، اما بی‌ثباتی سیاسی و امنیتی در منطقه همچنان تهدیدی برای استمرار عرضه محسوب می‌شود. به همین دلیل احتمال اینکه عرضه ها توسط عراق کاهش یابد وجود دارد.

داده‌های ذخایر و محدودیت‌های صادراتی

کاهش ذخایر نفت خام و بنزین در آمریکا نیز به‌عنوان عامل حمایتی برای قیمت‌ها عمل کرده است. طبق داده‌های موسسه امریکن پترولیوم، ذخایر نفت خام در هفته منتهی به ۱۹ سپتامبر بیش از ۳.۸ میلیون بشکه کاهش یافته و ذخایر بنزین نیز با افت ۱.۰۵ میلیون بشکه مواجه بوده است. این کاهش، در کنار محدودیت‌های صادراتی شرکت شورون در ونزوئلا که تنها قادر به صادرات نیمی از ظرفیت تولید خود است نشان می‌دهد که عرضه جهانی با موانع متعددی روبه‌روست.

چشم‌انداز بازار نفت

با در نظر گرفتن مجموعه این عوامل افزایش تنش میان روسیه و اروپا، فشار آمریکا بر هند، اختلالات منطقه‌ای در عراق و ونزوئلا، و کاهش ذخایر نفتی می‌توان گفت بازار نفت در آستانه ورود به فاز جدیدی از رشد قیمت قرار دارد. اگرچه نوسانات ناشی از سیاست‌های پولی فدرال رزرو ممکن است مانع جهش‌های ناگهانی شود، اما روند کلی بازار به‌سمت افزایش قیمت‌ها میل دارد.در چنین فضایی، معامله‌گران و سیاست‌گذاران باید خود را برای دوره‌ای از ناپایداری در عرضه و رشد تدریجی قیمت‌ها آماده کنند دوره‌ای که نفت بار دیگر به‌عنوان ابزار فشار ژئوپلیتیکی، نقش تعیین‌کننده‌ای در معادلات جهانی ایفا خواهد کرد. این مساله منجر می شود که قیمت نفت روند صعودی پیدا کند و حتی به ۱۰۰ هزار دلار نیز نزدیک شود. اما به طور قطع اگر جنگی جدید در ونزوئلا یا اروپا رخ دهد رشد قیمت بسیار بالاتر خواهد بود.

مقایسه بازار نفت در ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴

در پاییز و زمستان سال گذشته، بازار جهانی نفت با ترکیبی از عوامل فصلی، سیاستی و ساختاری مواجه بود که موجب نوسانات محدود اما پایدار در قیمت‌ها شد. تقاضای فصلی سال گذشته برای سوخت گرمایشی در نیم‌کره شمالی، به‌ویژه در اروپا و آمریکا، موجب شد قیمت نفت در محدوده ۷۵ دلار تثبیت شود. در آن دوره، عرضه جهانی نسبتاً باثبات بود؛ روسیه همچنان به صادرات ادامه می‌داد، هند و چین خریدهای خود را حفظ کرده بودند، و توافق اوپک‌پلاس برای کنترل تولید، به‌طور نسبی رعایت می‌شد.

در مقابل، پیش بینی می شود امسال ذخایر نفت خام آمریکا در فصل زمستان با کاهش تدریجی همراه شود، هرچند در ماه های گذشته به‌دلیل افزایش تولید شیل و بازگشت برخی ظرفیت‌های پالایشی، بازار با کمبود جدی مواجه نشد. اما در مقطع کنونی صادرات نفت از عراق و ونزوئلا با نوساناتی همراه شده و با وجود اینکه اختلالات ساختاری در زنجیره عرضه تاکنون مشاهده ن‌شده است در ادامه احتمال تغییر قیمت بسیار زیاد است. در مجموع، بازار نفت در نیمه دوم ۱۴۰۳ با تعادل نسبی میان عرضه و تقاضا همراه بود و قیمت‌ها در محدوده‌ای قابل پیش‌بینی نوسان داشتند. پیش بینی ها برای نیمه دوم ۱۴۰۳ بسیار پیچیده و به عوامل مختلفی بستگی دارد ولی کلیت بازار روند صعودی را تایید می کند.

تفاوت‌های کلیدی بازار نفت در سال ۱۴۰۴

در سال جاری، شرایط به‌طور محسوسی تغییر کرده است. نخست، تنش‌های ژئوپلیتیکی میان روسیه و اروپا به سطح جدیدی رسیده و احتمال اعمال تحریم‌های سخت‌تر یا محدودیت‌های صادراتی افزایش یافته است. آمریکا نیز با فشار دیپلماتیک بر اروپا برای جایگزینی نفت روسیه با نفت آمریکا، عملاً در حال بازآرایی مسیرهای تأمین انرژی است—اقدامی که می‌تواند به اختلال در عرضه و افزایش هزینه‌های واردات منجر شود.

از سوی دیگر، واشنگتن فشار بر هند را برای توقف خرید نفت از روسیه تشدید کرده، هرچند دهلی‌نو تاکنون مسیر خود را حفظ کرده است. این فشارها، در صورت تشدید یا همراهی سایر کشورها، می‌تواند سهم روسیه در بازار جهانی را کاهش دهد و موجب افزایش رقابت بر سر منابع جایگزین شود.

در همین حال، اختلالات منطقه‌ای مانند توقف صادرات نفت از کردستان عراق، محدودیت‌های صادراتی ونزوئلا، و کاهش ذخایر نفت خام در آمریکا، همگی به‌عنوان عوامل فشاری بر عرضه عمل می‌کنند. برخلاف سال گذشته که بازار با تعادل نسبی همراه بود، امسال شاهد افزایش ریسک‌های ساختاری در سمت عرضه هستیم.

از منظر تقاضا نیز، با وجود نگرانی‌ها درباره رشد اقتصادی جهانی و سیاست‌های انقباضی فدرال رزرو، مصرف انرژی در آسیا و اروپا همچنان بالاست و تقاضای فصلی در نیمه دوم سال می‌تواند به رشد قیمت‌ها دامن بزند.

جمع‌بندی راهبردی

در مجموع، بازار نفت در سال ۱۴۰۴ با تفاوت‌های بنیادین نسبت به سال گذشته مواجه است:

• عرضه جهانی شکننده‌تر شده و تحت فشارهای سیاسی و تحریمی قرار دارد.
• تقاضا با وجود نوسانات اقتصادی، پایدار مانده و در برخی مناطق حتی افزایش یافته است.
• قیمت‌ها مستعد رشد هستند، به‌ویژه اگر تنش‌های ژئوپلیتیکی تشدید شود یا توافق‌های تولیدی در اوپک‌پلاس دچار اختلال گردد.

در چنین فضایی، معامله‌گران باید خود را برای دوره‌ای از نوسانات افزایشی آماده کنند؛ دوره‌ای که نفت بار دیگر به‌عنوان ابزار فشار سیاسی و اقتصادی، نقش تعیین‌کننده‌ای در معادلات جهانی ایفا خواهد کرد.

در جمع بندی می توان ادعا کرد که بازار نفت در سال ۱۴۰۴ دیگر بازاری متکی بر منطق عرضه و تقاضای سنتی نیست، بلکه به بستری برای اعمال فشار سیاسی، بازآرایی بلوک‌های انرژی و رقابت بر سر نفوذ اقتصادی تبدیل شده است. در چنین شرایطی، هرگونه اختلال در عرضه یا تغییر در رفتار مصرف‌کنندگان می‌تواند به جهش‌های قیمتی منجر شود. اگرچه هند فعلاً در برابر فشار آمریکا مقاومت کرده، اما در صورت تغییر موضع یا تشدید تحریم‌ها، زنجیره تأمین جهانی دچار اختلال خواهد شد. از سوی دیگر، اگر تنش‌ها در اروپا یا آمریکای جنوبی به درگیری نظامی منجر شود، قیمت نفت می‌تواند از محدوده‌های فعلی عبور کرده و به سطوحی فراتر از ۱۰۰ دلار در هر بشکه برسد. در مجموع، بازار نفت در آستانه یک بازتعریف راهبردی قرار دارد—بازتعریفی که نه‌تنها قیمت‌ها را دگرگون خواهد کرد، بلکه معادلات سیاسی و اقتصادی جهان را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.