چهارشنبه ۷ آبان ۱۴۰۴
در حالی که مقام‌های رسمی ایران و روسیه خرید جنگنده‌های پیشرفته را تکذیب یا محدود به سامانه‌های پدافندی می‌دانند، اسناد افشاشده و گزارش‌های رسانه‌ای از قراردادهای تسلیحاتی گسترده میان تهران، مسکو و پکن خبر می‌دهند. این همکاری‌ها، اگرچه هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارند، می‌توانند نشانه‌ای از تغییرات تدریجی در موازنه هوایی منطقه باشند.
به گزارش سرمایه فردا، در فضای پرتنش ژئوپلیتیکی خاورمیانه، هر خبر درباره خرید یا انتقال جنگ‌افزارهای پیشرفته، فراتر از یک معامله نظامی، به معنای بازتعریف خطوط قدرت است. گزارش اخیر وبگاه «امواج میدیا» درباره قرارداد خرید ۴۸ فروند جنگنده سوخو–۳۵ توسط ایران از روسیه، در کنار گمانه‌زنی‌ها درباره ورود جنگنده‌های J-10C چینی به پایگاه هوایی شیراز، تصویری از تعاملات دفاعی پیچیده و چندلایه میان تهران، مسکو و پکن ترسیم می‌کند. در حالی که مقام‌های رسمی این همکاری‌ها را تکذیب یا در چارچوب روابط متعارف توصیف می‌کنند، تحلیلگران معتقدند سیاست «ابهام راهبردی» در اعلام جزئیات، بخشی از تلاش برای کاهش فشارهای بین‌المللی و حفظ انعطاف در طراحی زنجیره تأمین تسلیحات است. این گزارش، به بررسی ابعاد فنی، سیاسی و نمادین این همکاری‌ها می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه تهران در حال بازتعریف جایگاه خود در معادلات دفاعی منطقه‌ای است نه با اعلام رسمی، بلکه با سکوتی هدفمند.
روز دوشنبه ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در تشریح نشست این کمیسیون با کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه عنوان داشت که «به گفته آقای سفیر، جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گونه تقاضایی برای خرید سامانه موشکی اس-۴۰۰ از روسیه مطرح نکرده است.» پیشتر هم در همین زمینه، سالار ولایتمدار دیگر عضو کمیسیون امنیت ملی، با اشاره به همکاری‌ها و خریدهای دفاعی ایران و روسیه تاکید کرده بود که «این روابط ریشه‌دار و در امتداد توافقات پیشین است و ربطی به تحولات اخیر یا فضای پساجنگ ندارد». به گفته او، «همکاری‌های نظامی دو کشور از سال‌ها پیش در حوزه‌های فرهنگی، امنیتی و نظامی آغاز شده و اکنون بخشی از آنها در حال اجراست.»
با اینحال ولایتمدار افزود، «تجهیزاتی که اخیراً از روسیه وارد کشور شده، بیشتر در حوزه‌های پدافند هوایی و فناوری‌های سایبری است و این همکاری‌ها در راستای ارتقای توان بازدارندگی و پاسخ به نیازهای فنی کشور صورت می‌گیرد.» به گفته این بهارستان نشین، «شکل جنگ‌ها امروز تغییر کرده و همکاری با روسیه برای تقویت ظرفیت‌های دفاعی، اقدامی طبیعی و قانونی است.» وی از رسانه‌ها خواست از «سیاسی‌سازی روابط تهران–مسکو پرهیز کنند» و تصریح کرد که «این همکاری‌ها مبتنی بر منافع مشترک و امنیت پایدار منطقه‌ای است و نباید به‌عنوان امری غیرعادی یا موقت تعبیر شود.»
در حالی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی به نقل از کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه منکر درخواست خرید سامانه اس – ۴۰۰ شده است و دیگر عضو این کمیسیون هم، خریدهای تسلیحاتی ایران از روسیه را محدود به سامانه‌های پدافندی می‌داند که چندی پیش وبگاه «امواج میدیا» در گزارشی مدعی شده است، «تهران قراردادی برای خرید ۴۸ فروند جنگنده سوخو–۳۵ از روسیه امضا کرده است.» به ادعای این رسانه، «اسناد مربوط به این قرارداد از شرکت دفاعی KRET، زیرمجموعه «روسته‌ک» روسیه، فاش شده و منشأ آن یک حمله سایبری منتسب به هکرهای اوکراینی است.»
این اسناد که توسط گروه «بلک میرور» در سو اکتبر امسال (۱۱ مهر ۱۴۰۱) منتشر شده‌اند، جزئیاتی از قیمت‌گذاری، زمان‌بندی تحویل و شیوه همکاری‌های دفاعی روسیه با چند کشور از جمله ایران، الجزایر و اتیوپی را نشان می‌دهد. بر اساس جدول افشاشده، «ایران سفارش خرید ۴۸ جنگنده چندمنظوره سوخو–۳۵ داده، الجزایر ۱۲ جنگنده نسل پنجم سوخو–۵۷ و ۱۴ فروند سوخو–۳۴، و اتیوپی ۶ فروند سوخو–۳۵ خریداری کرده است». به گفته منابع نظامی غربی، این معاملات در صورت صحت، از بزرگ‌ترین صادرات تسلیحاتی روسیه از زمان آغاز جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲ محسوب می‌شود و نشانگر گسترش همکاری‌های دفاعی مسکو با کشورهای غیرغربی است.
بر مبنای اطلاعات منتشرشده، تجهیزات مربوط به جنگنده‌های ایرانی طی ۱۶ تا ۴۸ ماه پس از پرداخت پیش‌پرداخت‌ها تحویل کارخانه تولید خواهد شد؛ بنابراین، زمان‌بندی تحویل نهایی میان سال‌های ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۸ پیش‌بینی شده است. برخی منابع مدعی‌اند بخشی از مونتاژ ممکن است در خاک ایران انجام شود، که در این صورت تهران برای نخستین بار از دهه ۱۹۷۰ به بعد به توانایی تولید نیمه‌بومی جنگنده نسل چهارم دست خواهد یافت.
هرچند ۴۸ فروند سوخو–۳۵ توان نیروی هوایی ایران را تقویت می‌کند، اما تأثیر راهبردی بزرگی بر موازنه نظامی منطقه نخواهد داشت. اهمیت اصلی این قرارداد در بُعد نمادین و سیاسی آن است، چراکه می‌تواند نشانه‌ای از همگرایی بیشتر تهران و مسکو در دوران تحریم‌های فزاینده غرب باشد. با این حال، صحت این اسناد هنوز به طور مستقل تأیید نشده است. برخی کارشناسان غربی می‌گویند افشای هدفمند اطلاعات می‌تواند بخشی از جنگ اطلاعاتی علیه روسیه باشد؛ زیرا مسکو به‌دلیل تحریم‌ها و فشارهای ناشی از جنگ اوکراین با مشکلات جدی در زنجیره تأمین صنایع دفاعی خود روبه‌روست. در همین حال، برخی منابع در تهران نیز سکوت کرده و اعلام کرده‌اند که چنین همکاری‌هایی، اگر هم وجود داشته باشد، در چارچوب روابط رسمی دفاعی و منافع متقابل دو کشور دنبال می‌شود.
همین فضای مبهم در مناسبات دفاعی ایران و روسیه پیرامون تهران و پکن نیز قابل مشاهد است. قبل تر و در اواسط تیر ماه نیز، صفحه منتسب به بریکس در اینستاگرام، از تحویل اولین جنگنده چینی J-10C به ایران خبر داد. جالب اینجاست که اواسط مهر ماه هم خبری دال بر ورود چند فروند جنگنده‌های چینی J-10C به ایران و استقرار آنها در پایگاه هوایی شیراز، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشت. این در حالی است که به گزارش نیوزویک، سخنگوی وزارت دفاع چین، در واکنش به گزارش‌هایی مبنی بر اینکه ایران در حال مذاکره برای خرید تسلیحات از جمله هواپیمای J-10 هستند، اعلام کرد که چین مایل است «دستاوردهای توسعه تجهیزات خود را با کشورهای دوست به اشتراک بگذارد».
پس از اخبار مربوط به خرید احتمالی جنگنده‌های (J-10C) چین توسط ایران، گزارش‌هایی منتشر شده که حکایت از پیشنهاد چین به ایران برای خرید جنگنده جی-۱۶ در کنار J-10 دارد. هرچند این خبر هنوز به صورت رسمی از سوی مقامات ایران یا چین تأیید نشده است، ولی اهمیت این موضوع به دلیل تأثیرات بالقوه بر توان دفاع هوایی ایران و توازن قدرت منطقه‌ای غیرقابل انکار است. پیش از این وب سایت خبری «میدل ایست آی» گزارش داده بود ایران از چین تسلیحات دفاع هوایی خریداری می کند. این رسانه گفته بود که ایران در حال خرید سامانه های موشک زمین به هوا از چین است که بخشی از تلاش‌های این کشور برای بازسازی سیستم دفاع هوایی آسیب‌دیده خود در جریان جنگ با اسرائیل است.به ادعای میدل ایست آی، «تهران هزینه این تجهیزات را با محموله‌های نفتی پرداخت خواهد کرد».
در مقابل تیرماه امسال بود که چین ارائه موشک یا سامانه های دفاع هوایی به ایران را تکذیب کرد. سفارت چین در تل آویو با ارسال متنی برای روزنامه “اسرائیل هیوم” (اسرائیل امروز) تاکید کرد گزارشی که ادعا می‌کند که «پکن تجهیزات تولید موشک یا سیستم‌های دفاع هوایی به ایران منتقل کرده است را رد می کند». این سفارت همچنین تأکید کرد که «چین هرگز به کشورهای درگیر در جنگ سلاح صادر نمی‌کند و پکن رویکردی محتاطانه و مسئولانه در صادرات کالاهای مرتبط با امور نظامی دارد.»
در بین خطوط این خبرها باید به این نکته کلید اشاره کرد که روسیه و چین در فروش و انتقال جنگ‌افزارهای راهبردی به کشورهای دیگر همواره معادلات خاص خود را دنبال می‌کنند که فراتر از روابط دوجانبه ساده است. این کشورها به دلایل استراتژیک، اقتصادی و سیاسی، اقدام به فروش سیستم‌های پیشرفته‌ای مانند جنگنده‌های نسل جدید یا سامانه‌های موشکی می‌کنند، اما این انتقال‌ها معمولاً مشروط به منافع گسترده‌تر و تضمین‌های امنیتی و سیاسی است.
از منظر روسیه، صادرات سامانه‌های دفاعی پیشرفته به ایران یا دیگر کشورها تنها به عنوان ابزار تقویت نفوذ منطقه‌ای و اقتصادی محسوب نمی‌شود؛ بلکه وسیله‌ای برای ایجاد تعادل قدرت در منطقه و فشار بر رقبای استراتژیک مانند آمریکا و ناتو است. روسیه در این معادلات، همواره به حفظ کنترل فنی و محدود کردن دسترسی به فناوری‌های حساس توجه دارد و فروش سامانه های موشکی یا جنگنده‌ها را همراه با شروط فنی، سیاسی و اقتصادی دنبال می‌کند تا مانع از خروج این تجهیزات از چارچوب مورد نظر خود شود.
ملاحظات روسیه در فروش یا انتقال تجهیزات راهبردی به ایران تنها به روابط دوجانبه یا نگاه آمریکا و ناتو محدود نمی‌شود؛ نفوذ و نگرانی‌های اسرائیل و همچنین موازنه‌های عربی-روسی نیز نقش کلیدی دارند. روسیه به دقت توازن قدرت در خاورمیانه را رصد می‌کند و هرگونه اقدام نظامی یا تجهیزاتی را با توجه به واکنش احتمالی اسرائیل و کشورهای عربی همسایه برنامه‌ریزی می‌کند. این معادلات باعث می‌شود تصمیم‌گیری برای فروش موشک‌ها یا جنگنده‌ها به ایران پیچیده و مشروط باشد، زیرا روسیه تلاش می‌کند همزمان منافع منطقه‌ای خود را حفظ و از تنش‌های فراتر از کنترل جلوگیری کند.
چین نیز با نگرشی مشابه، اما با تأکید بیشتر بر منافع اقتصادی و ایجاد وابستگی بلندمدت، عمل می‌کند. فناوری‌های نظامی پیشرفته چینی همواره با قراردادهای بلندمدت، همکاری‌های مشترک صنعتی و محدودیت‌های صادراتی همراه است. بنابراین، درخواست ایران یا هر کشور دیگری برای خرید جنگ‌افزارهای راهبردی، نه تنها تابع نیازهای دفاعی آن کشور است، بلکه تحت تأثیر بازی پیچیده منافع، رقابت‌های منطقه‌ای و ملاحظات سیاسی روسیه و چین قرار دارد. به همین دلیل، حتی توافقات ظاهری نیز نمی‌تواند تضمین‌کننده دسترسی کامل یا فوری به این تجهیزات باشد و هرگونه مذاکره با این دو قدرت باید با درک دقیق از معادلات استراتژیک آنها انجام شود.
روح الله مدبر: تهران و روسیه در بحث فروش تسلیحات راهبرد «ابهام» را پیاده می کنند
بر خلاف این خط تحلیلی، روح‌الله مدبر در گفت‌وگویی تفصیلی با روزنامه هفت‌صبح، تصویری روشن اما پیچیده از تعاملات نظامی-دفاعی تهران و مسکو ارائه داد و تأکید کرد که «آنچه امروز در افکار عمومی و رسانه‌ها به‌عنوان شایعات و گمانه‌زنی‌های خبری مطرح می‌شود، بخشی از یک بازی راهبردی و محاسبه‌شده است که تهران و کرملین هر دو منافع و ملاحظات خود را در آن دنبال می‌کنند.» تحلیلگر ارشد مطالعات روسیه با اشاره به اظهارات اخیر مقام‌های روسی از جمله لاوروف و پوتین توضیح داد که «مسکو از چند سال پیش اعلام آمادگی کرده که در صورت درخواست تهران، فروش تسلیحات متعارف را دنبال کند و این مواضع نه واکنش مقطعی، بلکه بخشی از یک برنامه و پیوستگی توافقات راهبردی میان دو کشور است».
تحلیلگر حوزه بین الملل تصریح کرد که «اعلام عمومی و رسمی روس‌ها درباره آمادگی فروش، در عمل به‌معنای یک مسیر باز است. اما نه به‌صورت افشاگرانه و آشکار در همه جزئیات»؛ به باور مدبر، «فضای ابهام درباره خریدهای نظامی همچنان ادامه دارد. چون انتشار صریح فهرست و مقادیر، حساسیت‌های بین‌المللی را افزایش می‌دهد و می‌تواند دست‌مایه فشار آمریکا، اسرائیل و متحدان غربی شود، لذا تهران و مسکو راهبرد”ابهام” را پیش می‌برند تا ضمن کاهش تبعات رسانه‌ای و سیاسی، امکان چانه‌زنی و طراحی زنجیره تأمین و حتی انتقال مرحله‌ای تسلیحات را در خاک ایران فراهم آورند.»
اعلام عمومی و رسمی روس‌ها درباره آمادگی فروش، در عمل به‌معنای یک مسیر باز است. اما نه به‌صورت افشاگرانه و آشکار در همه جزئیات»؛ به باور مدبر، «فضای ابهام درباره خریدهای نظامی همچنان ادامه دارد. چون انتشار صریح فهرست و مقادیر، حساسیت‌های بین‌المللی را افزایش می‌دهد و می‌تواند دست‌مایه فشار آمریکا، اسرائیل و متحدان غربی شود، لذا تهران و مسکو راهبرد”ابهام” را پیش می‌برند تا ضمن کاهش تبعات رسانه‌ای و سیاسی، امکان چانه‌زنی و طراحی زنجیره تأمین و حتی انتقال مرحله‌ای تسلیحات را در خاک ایران فراهم آورند
مفسر حوزه سیاست خارجی به نکته مهمی اشاره کرد و عنوان داشت: «توافق راهبردی ۲۰ساله که پوتین از آغاز فاز عملی آن سخن گفته، گرچه صریحاً بند دفاع متقابل اشاره ندارد، اما سرفصل‌هایی چون همکاری‌های اطلاعاتی، مشاوره‌ای، پدافندی و تجهیزاتی را شامل می‌شود و این ظرفیت‌ها می‌تواند بستر تفاهمات نظامی غیرمستقیم یا مرحله‌ای باشد»؛ استاد مطالعات روسیه در پاسخ به ابهامی پیرامون معادلا عربی – روسی پیرامون فروش جنگنده به تهران افزود که «اتفاقا روسیه نقش کاتالیزور را در کاهش تنش بین کشورهای عربی با تهران را ایفا می کند، کما اینکه تا کنون بحرین چندین بار از طریق روسیه به ایران پیام کاهش تنش ارسال کرده است. ضمن آنکه مسکو به دنبال پیمان امنیت جمعی در کل منطقه است.»
مدبر در تبیین گمانه زنی ها پیرامون احتمال راه اندازی خط مونتاژ سوخو در ایران تأکید کرد که «هرچند انتقال کامل خطوط تولید و فناوری‌های حساس بعید است، اما امکان مونتاژ نیمه‌ساخته و انتقال قطعات و زیرسامانه‌ها با حضور کارشناسان روسی وجود دارد و این همان سازوکاری است که برای عبور از محدودیت‌های زنجیره تأمین و تحریم‌ها می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد»؛ تحلیلگر ارشد مسائل روسیه هم چنین تصریح کرد که «اساسا روس ها اجازه انتقال دانش و فناری ساخت تسلیحات راهبردی چون جنگنده را به هیچ کشور دیگری نمی دهند و این یک راهبرد تعریف شده است. لذا راه اندازی خط مونتاژ سوخو در ایران کاملا کذب است.»
تحلیلگر حوزه بین الملل در پایان تأکید کرد که «مسیر کنونی همکاری‌ها را باید در چارچوب منافع ملی و ملاحظات امنیتی دو کشور دید؛ سیاست ابهام در اعلام دقیق خریدها ابزار محافظه‌کارانه‌ای است که هم تهران و هم مسکو برای حفظ انعطاف راهبردی، پوشش سیاسی و جلوگیری از تشدید فشارهای خارجی به‌کار می‌برند، و هرگونه تحلیل ساده‌انگارانه درباره فروش یا عدم‌فروش فوری تسلیحات از سیو روسیه به ایران، واقعیت چندلایه و پیچیده روابط راهبردی تهران-مسکو را نادیده می‌گیرد.»
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا