با وجود توافق ایران و آژانس درباره بازرسی از تأسیسات هسته‌ای و ارائه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد، سه کشور اروپایی همچنان بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه اصرار دارند؛ اقدامی که به گفته ناظران، نه‌تنها نقض آشکار مفاد برجام و حقوق بین‌الملل است، بلکه نشان‌دهنده تظاهر اروپا به دیپلماسی و پیروی کامل از مواضع آمریکا است. در صورت اجرای اسنپ‌بک، مسیر مذاکره مسدود، دسترسی به تأسیسات ایران قطع، و ابزار فشار غرب تهی خواهد شد. چین و روسیه نیز با رد مشروعیت حقوقی این اقدام، از همکاری در اجرای تحریم‌ها خودداری کرده‌اند. این تحولات نشان می‌دهد که توافق اخیر ایران با آژانس، بیش از آنکه راهی برای مصالحه باشد، به ابزاری برای آزمون صداقت غرب تبدیل شده است.

به گزارش سرمایه فردا، ۱۰ روز مانده به پایان مهلت یک ماهه برای فعال شدن اسنپ‌بک، شواهد نشان می‌دهد ۳ کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان بر تصمیم خود برای فعالسازی مکانیسم ماشه اصرار دارند. اظهارات امانوئل مکرون مبنی بر قطعی بودن فعالسازی مکانیسم ماشه نیز موید همین است.

پس از آنکه عباس عراقچی و‌ رافائل گروسی روز سه‌شنبه ۱۸ شهریورماه در‌ قاهره، توافق ایران و آژانس‌ درباره شیوه‌نامه اجرایی بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران را امضاء کردند؛ احتمال تجدیدنظر ۳ کشور اروپایی در تصمیم خود برای فعالسازی مکانیسم ماشه جان گرفت. با توجه به عملکرد سیاسی گروسی و هماهنگی کامل وی با آمریکا و اروپا در قبال برنامه هسته‌ای ایران، احتمال داده می‌شد که گروسی پس از اخذ موافقت آمریکا و ۳ کشور اروپایی، توافق ایران و آژانس را امضاء کرد.

این توافق در اصل نشان‌دهنده تصمیم ایران برای دادن دسترسی جدید به آژانس برای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای بمباران شده در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و همچنین ارایه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد بود. پس از توقف جنگ میان رژیم صهیونیستی و آمریکا با ایران، ۳ کشور اروپایی از تصمیم خود برای فعالسازی مکانیسم ماشه خبر دادند. آنها البته مدعی شدند در صورت موافقت ایران با بازرسی آژانس از تاسیسات هسته‌ای و نیز دادن اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد، از فعالسازی مکانیسم ماشه خودداری کرده و اقدام به تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ خواهند کرد. البته آنها شروط دیگری مانند موافقت ایران با مذاکره مستقیم با آمریکا را نیز مطرح کرده بودند؛ اما مطالبه اصلی آنها، حضور بازرسان آژانس در تاسیسات هسته‌ای ایران و کسب اطلاع از مکان نگهداری از ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد بود. ایران البته بواسطه بدعهدی آمریکا و کشورهای اروپایی نسبت به انجام تعهدات خود، تاکید کرد؛ باید تضمین‌های محکم داده شود تا در صورت دادن دسترسی به آژانس و ارایه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد، کشورهای اروپایی از فعالسازی مکانیسم ماشه خودداری کنند.

تاثیر توافقنامه ایران و آژانس

بر همین اساس، توافقنامه ایران و آژانس در قاهره امضاء شد. بر اساس این توافقنامه، ایران با دادن دسترسی به آژانس و ارایه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد خود موافقت کرده است اما بر اساس مفاد شیوه‌نامه اجرایی این توافق،  بازرسی‌ها قبل از تعیین تکلیف موضوع مکانیسم ماشه، انجام نخواهد شد. این توافق‌نامه در عمل، مطالبات اروپا درباره برنامه هسته‌ای ایران را پوشش می‌دهد. به همین خاطر پیش‌بینی می‌شد این توافق‌نامه موجب عدم فعالسازی مکانیسم ماشه و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ شود. ضمن اینکه همانگونه که اشاره شد؛ با توجه به هماهنگی‌های کامل گروسی با آمریکا و اروپا، این ذهنیت ایجاد شده بود که امضای این توافق توسط وی، به معنای اخذ موافقت آمریکا و اروپا با این توافق است.

روز چهارشنبه ۲۶ شهریور، عباس عراقچی به صورت تلفنی با وزرای خارجه ۳ کشور اروپایی گفت‌و‌گو کرد. پس از این مکالمه تلفنی، وزارت خارجه آلمان بیانیه‌ای منتشر کرد و در آن مدعی شد ایران اقدامات لازم برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را انجام نداده است و در ادامه، مطالبات خود را یک بار دیگر مطرح کرد.

این بیانیه وزارت خارجه آلمان که در واقع موضع ۳ کشور اروپایی بود؛ تصورات پیشین درباره رویکرد این ۳ کشور در قبال توافقنامه آژانس با ایران را بی اعتبار کرد. ضمن اینکه این بیانیه به وضوح نشان می‌دهد تروئیکای اروپایی برجام، بر تصمیم خود برای فعالسازی مکانیسم ماشه اصرار دارند. اظهارنظر مکرون در گفت‌و‌گو‌ با کانال ۱۲ رژیم صهیونیستی مبنی بر قطعی بودن انجام اسنپ‌بک نیز این موضوع را نشان داد.

نکته قابل تامل این است که یک روز قبل از مکالمه تلفنی وزرای خارجه ایران و ۳ کشور اروپایی، مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا که در سرزمین‌های اشغالی فلسطین به سر می‌‌برد؛ تصریح کرد که مکانیسم ماشه حتما فعال خواهد شد. این اظهارات روبیو نشان می‌دهد موضع آمریکا در قبال توافق آژانس و ایران منفی بوده و این کشور خواستار فعالسازی مکانیسم ماشه و اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است. به همین خاطر مشخص است رفتار ۳ کشور اروپایی بر اساس موضع آمریکا تنظیم شده است.

به هر حال فعالسازی مکانیسم ماشه، مصداق دیگری از بدعهدی آمریکا و اروپا و بی‌اعتباری هر نوع مذاکره و توافقی با این کشورها است.

دامی که ایران گرفتارش نشد

توافق اخیر با آژانس، نشان داد ایران آماده دادن مجوز به آژانس برای حضور بازرسان این نهاد در تاسیسات هسته‌ای ایران بویژه تاسیساتی است که در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه مورد هدف قرار گرفته‌اند.

همینطور ایران در این توافق‌نامه، رضایت خود برای ارایه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده خود را نیز نشان داد. با این حال اما این حسن‌نیت ایران که با استقبال آژانس نیز مواجه شد؛ تاکنون در تصمیم اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تاثیری نداشته است.

در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، مشخص می‌شود ۳ کشور اروپایی از همان ابتدا تصمیم خود را برای فعالسازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران گرفته بودند. و مواضع آنها و پیش‌شرط‌های مطرح شده درباره عدم فعالسازی مکانیسم ماشه، صرفا ظاهرسازی و ادعای تمایل به دیپلماسی بوده است. توافق ایران با آژانس، در واقع محک صداقت اروپایی‌ها و آزمونی برای مشخص شدن ماهیت ادعای آنها مبنی بر تمایل به دیپلماسی و مذاکره است. لذا اصرار اروپا بر فعالسازی مکانیسم ماشه، به وضوح نشان می‌دهد ۳ کشور اروپایی از ابتدا تصمیم خود را گرفته بودند و در هفته‌ها و ماه‌های اخیر در حال تظاهر به دیپلماسی و مسیر مذاکره بوده‌اند. نکته قابل تامل دیگر این است که در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، مشخص می‌شود موضوع بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران، یک دام بزرگ برای ایران بود و حتی اگر ایران حاضر می‌شد در این مدت بازرسان آژانس از تاسیسات خود بازدید کنند؛ اروپایی‌ها باز هم مکانیسم ماشه‌ را فعال می‌کردند.

اروپایی‌ها اگر در طرح ادعاهای خود صادق بودند؛ قاعدتا می‌دانستند که توافق ایران و آژانس به معنای قطعی بودن انجام بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای ایران است. با این وجود اما بی‌توجهی اروپایی‌ها به توافق ایران و آژانس نشان می‌دهد آنها در این فقره نیز دنبال فریبکاری و پیروی از موضع آمریکا بودند. به همین خاطر اکنون می‌توان گفت اصرار اروپایی‌ها برای انجام بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای ایران تا پیش از پایان موعد یک‌ ماهه فعالسازی مکانیسم ماشه، پهن کردن یک دام بزرگ علیه ایران بود و تصمیم ایران در مخالفت با این اصرار اروپایی‌ها، یک تصمیم درست و در راستای حفظ منافع ملی و توان بازدارندگی کشور بوده است.

تبعات فعال شدن مکانیسم ماشه

در صورت لجاجت اروپایی‌ها و فعال شدن مکانیسم ماشه، هم آمریکا و هم ۳ کشور اروپایی عملا مسیر دیپلماسی را درباره برنامه هسته‌ای ایران مسدود می‌کنند. از آن مهمتر، آنها دیگر امکان دسترسی به تاسیسات هسته‌ای ایران را نخواهند داشت و اصطلاحا نسبت به برنامه هسته‌ای و فعالیت‌های هسته‌ای ایران، کور خواهند شد. در این حالت، ایران حتی بدون اینکه اعلام کند از NPT خارج شده؛ عملا تعهدات خود در این معاهده را انجام نمی‌دهد. عامل عدم اجرای این تکالیف نیز، خود کشورهای اروپایی و آمریکا هستند و نه ایران. یعنی غرب با فعالسازی مکانیسم ماشه، مانع انجام تعهدات ایران در معاهده عدم اشاعه هسته‌ای شد.

نکته مهم دیگر درباره تبعات و پیامدهای منفی فعالسازی مکانیسم ماشه علیه ایران، این است که آمریکا و بویژه اروپا دیگر اهرم فشاری علیه ایران نخواهد داشت. یعنی در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه و اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، دست غرب برای اعمال فشار بر ایران کاملا تهی خواهد شد. ضمن اینکه ایران در واکنش به فعالسازی مکانیسم ماشه، قطعا اقدامات تنبیهی برای اروپا در نظر خواهد گرفت. اقداماتی که قطعا موجب انفعال اروپا در قبال ایران خواهد شد.

اما یکی از مهمترین پیامدهای فعالسازی مکانیسم ماشه، اخلال در فرآیندهای اجرایی اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است. چین و روسیه به عنوان ۲ عضو دائم شورای امنیت، اخیرا طی نامه‌ای مشترک با ایران، اعلام کرده‌اند اقدام اروپا در فعال‌سازی مکانیسم ماشه، فاقد مستندات و ادله قانونی و حقوقی است. این موضع اعلامی چین‌ و روسیه بدین معنی است که آنها اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را غیر قانونی می‌دانند. از همین رو پیش‌بینی می‌شود آنها در‌ اجرا و اعمال این تحریم‌ها علیه ایران همکاری نخواهند کرد. در این صورت، فرآیندهای اجرایی بخصوص کمیته‌های راستی‌آزمایی مربوط به پایبندی کشورها به اجرای این تحریم‌ها دچار اخلال خواهد شد و بدون تردید، آنگونه که آمریکا و اروپا انتظار دارند؛ تحریم‌ها علیه ایران کارساز و موثر نخواهد بود.

فعالسازی مکانیسم ماشه به صورت غیر قانونی و مغایر مفاد برجام

درباره تبعات فعالسازی مکانیسم ماشه و در کنار این موارد؛ یک نکته بسیار مهم دیگر نیز وجود دارد و آن شکست آمریکا و اروپا برای ایجاد یک اجماع بین‌المللی علیه ایران است. در‌ وهله نخست؛ اصل فعالسازی مکانیسم ماشه به صورت غیر قانونی و مغایر مفاد برجام و حقوق بین‌الملل است. لذا بسیاری از کشورها، این موضوع را به عنوان یک اقدام سیاسی و نه قانونی و حقوقی می‌دانند.

ضمن اینکه شکاف د‌ر شورای امنیتی درباره این موضوع، نیز موید همین سیاسی‌کاری اروپا و آمریکا است. کما اینکه بواسطه این شکاف در شورای امنیت، یک‌ اراده محکم و منسجم برای نظارت بر اعمال تحریم‌های شورای امنیتی علیه ایران نیز بوجود نمی‌آید.

از سوی دیگر، بی‌اعتنایی اروپا به توافق ایران و آژانس نیز مصداق دیگری از سیاسی‌کاری اروپا در فعال‌سازی مکانیسم ماشه و فعالسازی تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است. بنابراین این واقعیت نیز یکی دیگر از عواملی است که مانع شکل‌گیری یک اجماع علیه ایران می‌شود. به همین خاطر می‌توان گفت اروپا و آمریکا با صرف بیشترین هزینه، مکانیسم‌ ماشه را علیه ایران فعال می‌کنند.

در کنار این موارد، نباید به سادگی از اظهارات کارشناسان اقتصادی در ایران گذشت که تاکید کرده‌اند آنگونه که فضاسازی شده، تحریم‌های شورای امنیت در حوزه اقتصادی، تاثیر بسیار زیادی بر اقتصاد ایران نخواهد گذاشت.‌ چراکه آمریکا پس از خروج از برجام، طی سال‌های اخیر بخش زیادی از این تحریم‌‌ها را علیه ایران اعمال کرده است. لذا نباید انتظار داشت اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، تاثیرات جدی بر اقتصاد ایران بگذارد.

بنابراین با درنظر گرفتن همه موارد باید گفت در‌صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، در واقع غرب همه ابزارهای فشار خود علیه ایران را بکار گرفته است.