چهارشنبه ۵ شهریور ۱۴۰۴
در حالی که سه کشور اروپایی عضو برجام در آستانه انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، تهدید به فعالسازی مکانیسم ماشه کرده‌اند، مذاکرات اخیر در ژنو میان ایران و تروئیکای اروپایی نشانه‌ای از تلاش برای حفظ دیپلماسی در شرایطی پرتنش است. بازگشت بازرسان آژانس به ایران و پیشنهاد روسیه برای تمدید قطعنامه، امیدهایی را برای ادامه گفت‌وگوها ایجاد کرده، اما شروط پنهان اروپا و آمریکا، از جمله مذاکره مستقیم با واشنگتن، سایه‌ای سنگین بر آینده این روند انداخته است. تجربه‌های تلخ گذشته، از مذاکرات عراقچی تا حملات هماهنگ‌شده رژیم صهیونیستی، نشان می‌دهد که اعتماد ایران به آمریکا همچنان شکننده است. در این میان، ایران با اتکا به حمایت حقوقی چین و روسیه، به دنبال خرید زمان و حفظ دستاوردهای راهبردی خود است؛ اما آیا دیپلماسی می‌تواند از زیر آوار تهدید و بی‌اعتمادی، راهی به سوی توافقی پایدار باز کند؟
به گزارش سرمایه فردا، مذاکرات ایران و ۳ کشور اروپایی عضو برجام، روز سه‌شنبه و در سطح معاونین وزرای خارجه در ژنو برگزار شد. کاظم غریب‌آبادی پس از این نشست در ایکس نوشت: «دکتر تخت روانچی و اینجانب جلسه دیگری با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی در ژنو برگزار کردیم. هر دو طرف دیدگاه‌های خود را در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کردند. ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است. زمان آن است که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.»
این توضیح غریب‌آبادی درباره محتوای مذاکرات، این احتمال را تقویت کرده که طرفین نسبت به ادامه مذاکرات به توافق رسیدند. کما اینکه پس از برگزاری این نشست، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از بازگشت بازرسان آژانس به ایران خبر داد.
۳ کشور اروپایی عضو برجام، طی ماه‌های اخیر و بویژه پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران، از تصمیم خود برای فعالسازی مکانیسم ماشه گفتند.
این موضوع با واکنش صریح ایران مواجه شد. در ایران، وزارت خارجه اعلام کرد در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، ایران این ۳ کشور اروپایی را برای همیشه از مذاکرات مربوط به برنامه هسته‌ای خود خارج کرد. همچنین بحث‌هایی درباره بررسی خروج از NPT مطرح شد و برخی نمایندگان مجلس تهدید کردند که در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، ایران از پیمان منع اشاعه هسته‌ای خارج خواهد شد. از سوی دیگر، ایران با اسناد به مفاد حقوقی برجام و همچنین مفاد کنوانسیون وین درباره معاهدات و توافقنامه‌های بین‌المللی، تاکید کرد تروئیکای اروپایی به لحاظ حقوقی و قانونی، حق فعالسازی مکانیسم ماشه را ندارند. استدلال‌های حقوقی ایران با همراهی روسیه و چین مواجه شد و نمایندگی‌های روسیه و چین در شورای امنیت سازمان ملل، با ارسال نامه های جداگانه به شورای امنیت، ضمن مخالفت با فعالسازی مکانیسم ماشه، تصریح کردند این اقدام مغایر مفاد حقوقی برجام و قوانین مربوط به معاهدات و توافقنامه‌های بین‌المللی است.
تهدید ایران به خروج از NPT و همچنین همراهی چین و روسیه با موضع حقوقی ایران، باعث شد ۳ کشور اروپایی طی هفته‌های اخیر پیشنهاد تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را روی میز بگذارند. قطعنامه ۲۲۳۱ ضامن اجرای برجام بود. بر اساس این قطعنامه، ۶ قطعنامه تحریمی ایران، بواسطه برجام تعلیق شده بود. بر همین اساس، اروپایی‌ها در فرایند مربوط به فعالسازی مکانیسم ماشه، برای بازگرداندن تحریم‌های ضد ایرانی، باید به این قطعنامه استناد می‌کردند. اما زمان این قطعنامه روز ۱۸ اکتبر یعنی ۲۸ مهرماه به پایان می‌رسد. به همین خاطر اروپایی‌ها تلاش کردند تا قبل از به پایان رسیدن مدت زمان اجرای این قطعنامه، مکانیسم ماشه را فعال کنند. ضمن اینکه، بر اساس فرآیند پیش‌بینی شده در بند اسنپ‌بک در برجام، از زمان ارسال نامه فعالسازی مکانیسم ماشه به شورای امنیت سازمان ملل، یک ماه زمان می‌برد تا قطعنامه‌های مربوط به تحریم‌های ایران دوباره اعمال شوند.
بر همین اساس ۳ کشور اروپایی باید تا یک ماه مانده به انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، به شورای امنیت نامه بزنند. از سوی دیگر، با توجه به اینکه از زمان ارسال نامه تا زمان در دستور کار قرار گرفتن این نامه، چند روزی نیز زمان می‌برد. به همین خاطر، در مجموع ۳ کشور اروپایی باید تا چند روز قبل از ۲۸ شهریور، نامه خود به شورای امنیت سازمان ملل برای فعالسازی مکانیسم ماشه را ارسال کنند. این ملاحظات زمانی سبب شد تا اروپایی‌ها اعلام کنند؛ در صورت شکست مذاکرات، طی هفته آینده (نهایتا تا ابتدای دسامبر) نامه فعالسازی اسنپ‌بک را به شورای امنیت سازمان ملل ارسال می‌کنند.
اما همانگونه که گفته شد؛ ۳ کشور اروپایی با مشاهده موضع ایران و نیز همراهی چین و روسیه با موضع ایران، طی هفته‌های اخیر پیشنهاد تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را مطرح کردند. البته از نظر اروپایی‌ها، تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ باید شامل حق فعالسازی مکانیسم ماشه برای آنها باشد. اما روز دوشنبه برخی منابع خبری آمریکایی اعلام کردند روسیه در حال آماده سازی یک پیش‌نویس برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ است. در این بین، روز شنبه نورمن لارنس، خبرنگار وال استریت ژورنال در شبکه ایکس نوشت که آمریکا، انگلیس و فرانسه با این پیش‌نویس روسیه مخالف هستند و احتمالا به آن رای منفی می‌دهند. ظاهرا دلیل مخالفت این ۳ کشور با پیشنهاد روسیه برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، مفاد پیش‌نویس روسیه است. چراکه مفاد این پیش‌نویس به صورت روشن، حق تروئیکای اروپایی برای فعالسازی مکانیسم ماشه را برسمیت شناخته است و این موضع به معنای آن است که در دوره زمانی تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، تروئیکای اروپایی دیگر حق فعالسازی مکانیسم ماشه را ندارند.
در چنین شرایطی، روز سه‌شنبه معاونین وزرای خارجه ایران، انگلیس، فرانسه و آلمان در ژنو دیدار و گفتگو کردند.
قبل از این مذاکرات، اروپایی‌ها یکی از شروط خود برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را موافقت ایران با بازگشت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عنوان کردند. تعیین تکلیف ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد ایران نیز دیگر شرط اروپایی‌ها برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ بود. موضوعی که قاعدتا با بازگشت بازرسان آژانس به ایران، تعیین تکلیف می‌شد.
توییت کاظم غریب‌آبادی پس از برگزاری نشست ایران و ۳ کشور اروپایی در ژنو، و همینطور اعلام بازگشت بازرسان آژانس به ایران توسط گروسی، باعث شد این برآورد تقویت شود که طرفین در مذاکرات وین، احتمالا برای ادامه مذاکرات و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ به توافق رسیدند.
در صورت توافق طرفین، نخستین موضوع مهم، مفاد تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ است. بعید است اروپایی‌ها حتی با وجود داشتن ذهنیت برای توافق نهایی با ایران، حاضر شوند تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ حق فعالسازی مکانیسم ماشه را از آنها سلب کند. چراکه در اینصورت آنها پیکر اهرم فشاری بر ایران نخواهند است. لذا با توجه به محدودیت‌های زمانی موجود درباره انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، تروئیکای اروپایی و آمریکا یا به روسیه فشار می‌آورند تا در پیش‌نویس خود برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، حق فعالسازی مکانیسم ماشه توسط ۳ کشور اروپایی را بگنجاند؛ و یا اینکه با رای نیاوردن پیش‌نویس روسیه، خود نسبت به تهیه یک پیش‌نویس جدید درباره تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ اقدام کنند. پیش‌نویسی که حق ۳ کشور اروپایی برای فعالسازی مکانیسم ماشه با استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ در آن قید شده باشد.
حتی اگر قطعنامه ۲۲۳۱ ، آنگونه که مطلوب ۳ کشور اروپایی است؛ در شورای امنیت تصویب شود؛ نمی‌توان به نتیجه بخش بودن مذاکرات میان طرفین خوش‌بین بود. یکی از شروط اعلامی ۳ کشور اروپایی برای تمدید قطعنامه، راضی شدن ایران به انجام مذاکره مستقیم با آمریکا است. مشخص نیست ایران با این خواسته اروپایی‌ها موافقت کرده باشد. اما حتی اگر ایران حاضر شود با آمریکا به صورت مستقیم مذاکره کند؛ تجربه ۵ دور مذاکرات غیر مستقیم عراقچی و ویتکاف نشان داده است که به هیچ عنوان می‌توان به طرف آمریکایی خوش‌بین بود. آنچه ترامپ با مذاکرات غیر مستقیم عراقچی و ویتکاف کرد! در تاریخ روابط بین‌الملل بی‌سابقه بود. درحالیکه طرفین خود را برای برگزاری دور ششم مذاکرات آماده می‌کردند؛ و در شرایطی که طرف آمریکایی تاکید کرده بود تا زمان انجام مذاکرات، به رژیم صهیونیستی اجازه حمله به ایران داده نخواهد شد؛ اما ۲ روز قبل از برگزاری دور ششم مذاکرات، رژیم صهیونیستی به ایران حمله کرد. بلافاصله پس از حمله مشخص شد ترامپ حتی درباره جزییات این حمله نیز کاملا مطلع بود و حمله با هماهنگی و مجوز ترامپ انجام شد. این اقدام بی‌سابقه، باعث بی‌اعتباری ترامپ شد و پس از آن، دیگر ایران نه تنها به مذاکره با آمریکا اعتماد ندارد؛ بلکه هر نوع مذاکره را به عنوان یک حربه و پوشش، برای حمله نظامی به خاک خود تلقی می‌کند.
در چنین شرایطی مذاکره مستقیم با آمریکا، دورنمای روشنی ندارد. بویژه اینکه ترامپ در جریان حمله رژیم صهیونیستی به ایرانی نقشه خود را لو داد و از تلاش آمریکا برای براندازی جمهوری اسلامی گفت. ماجرای حمله تروریستی به جلسه شورای عالی امنیت ملی در ایران در روز ۲۶ خرداد و واکنش ترامپ به این حمله نیز قابل تامل است. تنها ساعاتی پس از این حمله تروریستی، ترامپ نشست G7 در کانادا را ترک کرد و در تروث نوشت: تهران را تخلیه کنید. ترامپ به فاصله کمی پس از انتشار، این پست بسیار خطرناک را حذف کرد. چراکه احتمالا از تل‌آویو به او گفته شد که حمله تروریستی با شکست مواجه شده است. با این حال اما مشخص شد که او نه تنها از جزئیات حملات رژیم صهیونیستی به ایران مطلع است؛ بلکه درباره نقشه‌های خطرناک رژیم صهیونیستی علیه ایران، یا نتانیاهو هم‌عقیده است. ترامپ پس از توقف جنگ نیز نشان داد؛ همانند نتانیاهو، از پیگیری نقشه‌های خطرناک ایجاد آشوب و تجزیه ایران دست بر نداشته است. کما اینکه چندین بار تصریح کرد ممکن است حمله نظامی به ایران تکرار شود.
با در نظر گرفتن این واقعیات، بدیهی است؛ مذاکره با آمریکا چشم‌انداز روشنی نداشته باشد. ترامپ به دفعات اعلام کرده است ای آن باید از حق خود مبنی بر غنی‌سازی اورانیوم کوتاه بیاید. بنابراین در هر نوع مذاکره احتمالی میان ایران و آمریکا، همانند قبل از وقوع جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، توقف غنی‌سازی اورانیوم، یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های آمریکا خواهد بود. نکته مهم دیگر نیز موضع مبهم آمریکا درباره لغو تحریم‌هاست. برخی کارشناسان معتقدند؛ با توجه به وضعیت تاسیسات هسته‌ای ایران، غنی‌سازی اورانیوم عملا امکان‌پذیر نیست. اما حتی اگر ایران با توجه به این وضعیت، با تعلیق موقت غنی‌سازی اورانیوم موافقت کند؛ اما هیچ تضمینی وجود ندارد که آمریکا در عوض، تحریم‌های ایران را لغو و یا حتی تعلیق کند.
ضمن اینکه در ۵ دور مذاکرات عراقچی و ویتکاف نیز طرف آمریکایی برنامه مشخصی درباره لغو تحریم‌های ایران ارایه نکرد. لذا بسیاری کارشناسان معتقدند دولت ترامپ اراده کافی برای توافق را ندارد.
بر همین اساس، نخستین برآورد از تمایل اروپا و آمریکا از مذاکره با ایران، ورود بازرسان آژانس به ایران و مشخص شدن وضعیت تاسیسات هسته‌ای ایران پس از حمله نظامی به آنهاست. در واقع طرف آمریکایی و اروپایی به دنبال این است بداند وضعیت تاسیسات هسته‌ای ایران و ذخایر اورانیوم ذخیره شده ۶۰ درصد ایران چگونه است. موضوعی که بدون شک، بر تصمیم آینده آمریکا و اروپا درباره نحوه مواجهه با ایران بسیار موثر است.
ایران نیز البته منافعی در این مذاکرات دارد. شاید مهمترین منفعت ایرانی مقوله زمان باشد.
به هرحال باید دید مذاکرات طرفین نهایتا به کجا ختم خواهد شد. قطعا نتیجه این مذاکرات، واقعیات مهمی درباره جنگ تحمیلی ۱۲ روزه علیه ایران را آشکار خواهد کرد.
باید دید آمریکا از این جنگ، نسبت به پیگیری اهداف خطرناک نتانیاهو علیه ایران راغب‌تر شده است یا اینکه از همین جنگ ۱۲ روزه متوجه بی‌فایده بودن جنگ علیه ایران شده است.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا