چهارشنبه ۲۲ مرداد ۱۴۰۴
� در مرداد ۱۴۰۴، صنعت فولاد ایران و جهان در تقاطع رکود ساخت‌وساز، جهش صادرات و رقابت منطقه‌ای قرار گرفته‌اند. چین با کاهش شدید فعالیت‌های عمرانی، تولید را کاهش داده و صادرات را به رکورد تاریخی رسانده است؛ در حالی‌که ایران با افت تولید آهن اسفنجی، محدودیت‌های صادراتی و عقب‌نشینی از بازار عراق، با چالش‌های ساختاری مواجه است. در همین حال، ترکیه و قطر با بهره‌گیری از مزیت‌های لجستیکی و سیاست‌های حمایتی، سهم خود را از بازار منطقه‌ای افزایش داده‌اند. این تحولات نشان می‌دهد که حفظ جایگاه ایران در زنجیره جهانی فولاد، نیازمند اصلاحات فوری، راهبرد صادراتی منسجم و بازتعریف نقش زیرساخت‌های صنعتی است.
به گزارش سرمایه فردا، در نیمه نخست سال ۲۰۲۵، صنعت فولاد چین با چالش‌های جدی مواجه شده است. آغاز پروژه‌های ساختمانی جدید با افت ۲۰ درصدی همراه بوده و سرمایه‌گذاری در بخش املاک نیز ۱۱.۲ درصد کاهش یافته است. این افت ناشی از رکود بازار مسکن، قیمت‌های راکد و موجودی بالای واحدهای فروش‌نرفته است.
تولید فولاد چین در سال ۲۰۲۴ به ۱.۰۰۵ میلیارد تن رسید، اما روند تولید در ماه‌های اخیر با شیبی ملایم رو به کاهش گذاشته است. در مقابل، صادرات فولاد با رشد چشمگیر مواجه شده؛ به‌طوری‌که در ژوئیه ۲۰۲۵، صادرات به ۹.۸۴ میلیون تن رسید و مجموع صادرات سال جاری تاکنون به ۶۷.۹۸ میلیون تن رسیده است—رقمی بی‌سابقه که واکنش‌های ضددامپینگ در چند کشور را به‌دنبال داشته است.
واردات سنگ‌آهن نیز در هفت‌ماهه نخست سال با کاهش ۲.۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل همراه بوده که نشانه‌ای از افت تدریجی تولید داخلی است.
رکود ساخت‌وساز در چین، مصرف داخلی فولاد را به‌ویژه در بخش ساختمانی کاهش داده و فولادسازان را به سمت بازارهای صادراتی سوق داده است. با نبود بسته‌های حمایتی مؤثر در بخش مسکن، صادرات همچنان مسیر اصلی جذب مازاد تولید خواهد بود—مسیرى که پایداری آن به سیاست‌های تجاری و تحولات بین‌المللی وابسته است.
بازار میلگرد ایران در تابستان ۱۴۰۴ با محدودیت‌های جدی مواجه شده است. کاهش تقاضای خارجی، تغییرات مقرراتی در استفاده از کارت‌های بازرگانی و عدم قطعیت در سیاست‌های تجاری، صادرات را با چالش‌هایی اساسی روبه‌رو کرده‌اند.
قیمت‌های پیشنهادی کارخانه‌ها برای میلگرد عمدتاً بین ۴۳۰ تا ۴۵۰ دلار EXW است، اما خریداران تلاش دارند قیمت را به محدوده ۴۰۰ تا ۴۰۵ دلار کاهش دهند. عراق که پیش‌تر مقصد اصلی صادرات میلگرد ایران بود، اکنون از پذیرش آن خودداری می‌کند. در نتیجه، بخشی از کالاها به سوریه و لبنان ارسال می‌شود یا در بازار داخلی با ریال معامله می‌گردد.
در همین حال، ترکیه با رشد ۴۴ درصدی صادرات فولاد به عراق در ژانویه ۲۰۲۵، جایگاه ایران را در این بازار راهبردی به چالش کشیده است. مزیت‌های ترکیه شامل ارتباطات سیاسی با عراق، لجستیک روان‌تر، بسته‌بندی حرفه‌ای‌تر و حمایت هدفمند دولت از صادرکنندگان است.
چالش‌های ایران:
در چنین شرایطی، برخی تجار ایرانی به‌جای تثبیت حضور در بازار، صرفاً به بازگشت سرمایه فکر می‌کنند و محصولات را با قیمت‌هایی پایین‌تر از ارزش واقعی عرضه می‌نمایند—رویکردی که رقابت‌پذیری پایدار را تضعیف می‌کند.
هشدار راهبردی: با وجود ظرفیت عظیم تولید فولاد در ایران، فقدان راهبرد بلندمدت صادراتی و عدم اصلاح زیرساخت‌ها، خطر از دست رفتن کامل بازار عراق را بیش از هر زمان دیگری افزایش داده است.
در نیمه نخست سال ۲۰۲۵، تولید آهن اسفنجی (DRI) در ایران با افت ۲.۲ درصدی مواجه شده است. هرچند این کاهش در ظاهر محدود به‌نظر می‌رسد، اما با توجه به وابستگی ساختاری صنعت فولاد کشور به زنجیره احیا مستقیم، استمرار این روند می‌تواند پیامدهای جدی برای تولید، اشتغال و صادرات داشته باشد.
در مقابل، کشورهایی مانند قطر با رشد ۴۰ درصدی تولید، در حال افزایش سهم خود از بازار منطقه‌ای هستند.
عوامل کاهش تولید:
DRI برای ایران صرفاً یک محصول میانی نیست؛ بلکه نقطه اتکای زنجیره تولید، منبع ارزش افزوده داخلی و یکی از مزیت‌های رقابتی کشور در بازارهای جهانی است. حفظ و توسعه آن نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه، حمایت زیرساختی و تأمین پایدار انرژی است.
در اقدامی ناگهانی، رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، با صدور فرمانی اجرایی در ۳۰ ژوئیه، تعرفه واردات کالا از برزیل را از ۱۰ به ۵۰ درصد افزایش داد. با این حال، نفت خام، فرآورده‌های نفتی و آهن از این تعرفه مستثنی شده‌اند.
برزیل دومین صادرکننده بزرگ فولاد به آمریکا و بزرگ‌ترین صادرکننده آهن به این کشور است. صادرات آهن و فولاد برزیل به آمریکا در سال ۲۰۲۴ به ۵.۷۲ میلیارد دلار رسید. این تعرفه‌ها در پاسخ به سیاست‌های دولت برزیل اعمال شده‌اند که از دید واشنگتن تهدیدی برای امنیت ملی و اقتصاد آمریکا محسوب می‌شوند.
نکته مهم: معافیت آهن از تعرفه، نشان‌دهنده اهمیت این ماده اولیه در زنجیره تولید فولاد آمریکاست و احتمالاً با هدف حفظ ثبات در تأمین مواد خام اتخاذ شده است.
در شرایطی که بازارهای صادراتی ایران با محدودیت‌های فزاینده مواجه‌اند، اهمیت بازنگری در راهبردهای تجاری و توسعه زیرساخت‌های صادراتی بیش از پیش احساس می‌شود. کاهش تولید آهن اسفنجی، افت صادرات میلگرد، و رقابت فزاینده کشورهای منطقه‌ای مانند ترکیه و قطر، زنجیره ارزش فولاد ایران را در معرض فشارهای چندجانبه قرار داده‌اند.
در این میان، صادرات هر تن فولاد برای ایران نه‌تنها از منظر درآمد ارزی، بلکه به‌عنوان ابزاری برای حفظ ظرفیت‌های تولیدی و اشتغال در بخش‌های پایین‌دستی اهمیت دارد. با توجه به مازاد ظرفیت نصب‌شده در حوزه محصولات میانی و نهایی، عدم جذب این تولیدات در بازارهای خارجی می‌تواند منجر به کاهش بهره‌وری، توقف خطوط تولید و افزایش هزینه‌های نگهداری شود.
در مقابل، کشورهایی مانند ترکیه با بهره‌گیری از حمایت‌های دولتی، زیرساخت‌های لجستیکی پیشرفته و دیپلماسی اقتصادی فعال، موفق شده‌اند جایگاه خود را در بازارهای کلیدی منطقه تثبیت کنند. حضور پیمانکاران ترک در پروژه‌های عمرانی عراق، همراه با ترجیح استفاده از فولاد تولید داخل، نمونه‌ای بارز از هم‌افزایی سیاست صنعتی و دیپلماسی تجاری است.
در نهایت، حفظ جایگاه ایران در بازارهای منطقه‌ای مستلزم عبور از رویکردهای کوتاه‌مدت و حرکت به‌سوی سیاست‌گذاری بلندمدت، هماهنگ و مبتنی بر مزیت‌های رقابتی است. صنعت فولاد ایران، با وجود ظرفیت‌های عظیم تولید و موقعیت جغرافیایی ممتاز، نیازمند بازتعریف نقش خود در زنجیره تأمین منطقه‌ای و جهانی است—نقشی که تنها با اصلاحات ساختاری، انسجام نهادی و حمایت هدفمند قابل تحقق خواهد بود.
در سال‌های اخیر، آهن اسفنجی (DRI) به‌عنوان محور اصلی زنجیره تولید فولاد ایران تثبیت شده است. با سهمی بیش از ۶۰ درصد از تولید منطقه منا و جایگاه نخست جهانی در تولید مبتنی بر گاز طبیعی، ایران در این حوزه از مزیت نسبی قابل توجهی برخوردار است. با این حال، کاهش ۲.۲ درصدی تولید در نیمه نخست سال ۲۰۲۵، زنگ هشدار مهمی برای سیاست‌گذاران و فعالان صنعت محسوب می‌شود.
این افت تولید، هرچند در ظاهر محدود به‌نظر می‌رسد، اما در بستر وابستگی ساختاری صنعت فولاد کشور به زنجیره احیا مستقیم، می‌تواند پیامدهایی فراتر از کاهش عددی تولید داشته باشد. از جمله این پیامدها می‌توان به اختلال در تأمین مواد اولیه واحدهای نورد، کاهش بهره‌وری خطوط تولید، افت صادرات محصولات میانی و نهایی، و در نهایت، تضعیف جایگاه ایران در بازارهای منطقه‌ای اشاره کرد.
در همین حال، کشورهایی مانند قطر با رشد چشمگیر ۴۰ درصدی در تولید DRI، در حال افزایش سهم خود از بازار منطقه هستند. این روند نشان می‌دهد که مزیت‌های نسبی ایران در صورت عدم پشتیبانی زیرساختی و سیاست‌گذاری هوشمندانه، به‌راحتی قابل واگذاری به رقبا خواهد بود.
در چنین شرایطی، تداوم افت تولید آهن اسفنجی می‌تواند به‌تدریج مزیت رقابتی ایران را در بازارهای جهانی تضعیف کند. از این‌رو، ضروری است که نگاه به DRI صرفاً به‌عنوان یک محصول میانی نباشد، بلکه به‌عنوان ستون راهبردی زنجیره فولاد، مورد توجه ویژه قرار گیرد.
در نهایت، آهن اسفنجی نه‌تنها نقطه اتکای تولید فولاد ایران است، بلکه نماد توانمندی صنعتی کشور در بهره‌گیری از منابع داخلی برای خلق ارزش افزوده در زنجیره جهانی فولاد به‌شمار می‌رود. حفظ این جایگاه نیازمند اقدام فوری، سیاست‌گذاری هدفمند و هم‌افزایی میان نهادهای دولتی
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا