- ناترازی فصلی: ناترازی فصلی ناترازی‌ای است که در فصول مختلف ایجاد شده و اثرات کوتاه‌مدتی دارد. به طور مثال، در فصل سرما تقاضای گاز طبیعی در بخش خانگی افزایش می‌یابد و به دلیل اولویت خانه بر کارخانه، باعث قطعی موقت گاز برخی صنایع مثل فولاد و پتروشیمی می‌شود.
- ناترازی سالیانه: این نوع ناترازی تمامی بخش‌های اقتصادی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و آثار زیان‌باری بر تولید و تجارت بین‌المللی کشور دارد. به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ناترازی سالیانه در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۲۳ میلیون مترمکعب در روز بوده است.
دلایل ناترازی گاز طبیعی
انرژی در تمام کشورها یک کالای استراتژیک محسوب می‌شود. با توجه به اینکه حدود ۷۲ درصد انرژی کشور توسط گاز طبیعی تأمین می‌شود، عواملی مانند وابستگی شدید به این منبع، افزایش مصرف غیر بهینه، عدم افزایش ظرفیت تولید، و نداشتن نگاه استراتژیک منجر به وقوع ناترازی در کشور شده است.
پیش‌بینی می‌شود اگر روند فعلی عرضه و تقاضای گاز طبیعی ادامه پیدا کند، در سال ۱۴۲۰، افت فشار مخازن پارس جنوبی در کنار افزایش بی‌رویه مصرف باعث ناترازی حدود ۱۰۰۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد شد. برای درک بهتر این عدد، لازم به یادآوری است که مصرف گازرسانی کشور در سال ۱۴۰۲ حدود ۶۸۵ میلیون مترمکعب در روز بوده است.
قاچاق بنزین و گازوئیل
- میزان و ارزش قاچاق: بنزین و گازوئیل تولیدی در ایران به ترتیب تا سقف ۳۰ الی ۲۰۰ برابر قیمت داخلی توسط قاچاقچیان معامله می‌شود و یک تجارت پرسود را ایجاد کرده است. برآوردها حاکی از قاچاق روزانه بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر سوخت از ایران است که ارزش آن حداقل ۷ میلیارد دلار است. ارزش قاچاق با نرخ بازار توافقی حدود ۴۶۰ هزار میلیارد تومان محاسبه می‌شود.
- اقدامات دولت: دولت مجوز واردات سوخت به میزان ۱۳۰ هزار میلیارد تومان در سال آینده را اخذ کرده، درحالی‌که با جلوگیری از قاچاق می‌تواند ۳.۵ برابر این مبلغ را نقد کند. طبق آمار ستاد مبارزه با قاچاق کالا، حدود ۲۵ درصد از سوخت مایع تحویلی به نیروگاه‌ها قاچاق می‌شود؛ معادل روزانه ۱۲.۳ میلیون لیتر که در سال ارزشی بیش از ۳.۵ میلیارد دلار دارد.
- پیش‌بینی واردات: براساس اسناد منتشر شده از وزارت نفت، در سال ۱۴۰۲ دولت مجموعاً روزانه ۱۱ میلیون لیتر بنزین و ۴ میلیون لیتر گازوئیل واردات کرده و یا با قیمت وارداتی از داخل تأمین کرده است. با تداوم روند فعلی، میزان کمبود روزانه بنزین و گازوئیل تا سال ۱۴۰۶ به ترتیب معادل ۳۷ و ۱۸.۸ میلیون لیتر خواهد شد. به بیان دیگر، دولت چهاردهم باید در سال ۱۴۰۶ حدود ۱۴ میلیارد دلار صرف واردات این دو فرآورده کند. با قیمت فعلی دلار در بازار توافقی، این میزان ارزبری ناشی از سوخت، معادل ۹۰۰ هزار میلیارد تومان است که بیش از ۲ برابر بودجه عمرانی کشور در سال جاری می‌باشد.
نتیجه‌گیری
مسائل مربوط به ناترازی گاز طبیعی و قاچاق سوخت از چالش‌های عمده‌ای هستند که تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد و امنیت انرژی کشور دارند. برای مقابله با این مشکلات، نیاز به یک برنامه‌ریزی دقیق و بلندمدت وجود دارد تا علاوه بر افزایش ظرفیت تولید و بهینه‌سازی مصرف، از قاچاق سوخت نیز جلوگیری شود. این اقدامات می‌توانند به حفظ منابع انرژی و بهبود وضعیت اقتصادی کشور کمک کنند.
