با وجود کاهش ظرفیت تولید در صنایع پتروشیمی ایران، انتشار گازهای گلخانه‌ای نه‌تنها کاهش نیافته بلکه به واسطه مشکلات ساختاری و فنی، روندی صعودی را تجربه کرده است. این وضعیت، ضرورت بازنگری در سیاست‌های زیست‌محیطی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک را بیش از پیش نمایان می‌سازد.

به گزارش سرمایه فردا، صنایع پتروشیمی ایران که سال‌هاست به‌عنوان پیشران اقتصاد ملی شناخته می‌شوند، اکنون در نقطه‌ای ایستاده‌اند که توسعه اقتصادی‌شان با چالش‌های جدی زیست‌محیطی گره خورده است. در حالی که این صنایع نقش مهمی در تولید ناخالص داخلی دارند، اما ردپای سنگین آن‌ها در آلودگی هوا و افزایش گازهای گلخانه‌ای، توسعه پایدار را با تهدید مواجه کرده است.

مرکز آزمون خودرو و محیط زیست شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران (ISQI)، در گزارشی به بررسی دلایل افزایش انتشار آلاینده‌ها در صنعت پتروشیمی پرداخته و هشدار داده که این روند، به‌رغم کاهش تولید، همچنان ادامه دارد.

به گفته المیرا محمدقاسمی، کارشناس پروژه‌های محیط زیست ISQI، یکی از دلایل اصلی این وضعیت، کاهش سرمایه‌گذاری در بازیافت و اقتصاد چرخه‌ای است. صنایع پتروشیمی به‌جای حرکت به‌سوی استفاده مجدد از مواد، با کندی در این مسیر مواجه شده‌اند و همین امر موجب افزایش ضایعات و آلاینده‌ها شده است.

از جمله آلاینده‌های اصلی این صنعت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن (CO₂) و متان (CH₄) حاصل از سوخت‌های فسیلی و مشعل‌سوزی
• ترکیبات آلی فرار (VOCs) مانند بنزن و تولوئن که در فرآیندهای ذخیره‌سازی و انتقال آزاد می‌شوند
• اکسیدهای نیتروژن (NOₓ)، دی‌اکسید گوگرد (SO₂)، ذرات معلق و فلزات سنگین که مستقیماً بر سلامت انسان و کیفیت هوا اثر می‌گذارند

در سطح جهانی نیز صنایع پتروشیمی با فشارهای فزاینده‌ای از سوی مقررات اقلیمی مواجه‌اند؛ از جمله محدودیت در مصرف پلاستیک‌های یک‌بار مصرف و الزام به تولید محصولات زیست‌پایه.

مطالعات اخیر ISQI نشان می‌دهد که علیرغم کاهش تولید ناشی از تحریم‌ها و کمبود خوراک، عوامل فنی مانند مشعل‌های احتراقی، تجهیزات فرسوده، بهره‌وری پایین و استفاده از سوخت‌های آلاینده‌تر، موجب شده‌اند که انتشار گازهای گلخانه‌ای نه‌تنها کاهش نیابد بلکه شدت بیشتری پیدا کند.

در شرایطی که خوراک کافی برای تولید وجود ندارد، بخارات هیدروکربنی برای جلوگیری از فشار در خطوط، با مشعل سوزانده می‌شوند که منجر به تولید CO₂ و متان می‌گردد. همچنین کمبود قطعات یدکی باعث افزایش نشتی تجهیزات و انتشار VOCها و متان به محیط می‌شود. استفاده از سوخت‌های جایگزین با میزان آلایندگی بالا نیز بر شدت این بحران افزوده است.

این وضعیت نشان می‌دهد که کاهش تولید به‌تنهایی نمی‌تواند ضامن کاهش آلودگی باشد؛ بلکه نیازمند اصلاحات ساختاری، به‌روزرسانی فناوری‌ها و سیاست‌گذاری‌های دقیق زیست‌محیطی است.

در همین راستا، انجام مطالعات محیط زیستی و ارزیابی‌های دقیق، نه‌تنها به شفافیت عملکرد پتروشیمی‌ها کمک می‌کند بلکه مسیر توسعه صنعتی همسو با حفظ محیط زیست را هموار می‌سازد.

هرچند برخی رسانه‌ها از برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۴ جهت جمع‌آوری گازهای مشعل و تدوین استراتژی مدیریت آن خبر داده‌اند، اما تا زمان انتشار داده‌های علمی و دقیق، نمی‌توان درباره اثربخشی این اقدامات قضاوت کرد.

آنچه مسلم است، حرکت به‌سوی فناوری‌های کاهش آلایندگی، کربن‌زدایی فرآیندی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و تغییر الگوی تقاضا به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای آینده‌ای پایدار در صنعت پتروشیمی ایران خواهد بود.

المیرا محمدقاسمی

کارشناس پروژه‌های محیط زیست ISQI