مونا موسوی: ضعف های توسعه صنعت خودرو ایران به انحصار بازار خودرو، نوسانات اقتصادی، تحریم ها و ضعف صنعت قطعه سازی برمی گردد.

به گزارش سرمایه فردا، صنعت خودرو جزو صنایع مهمی است که یکی از شاخص های بودن صنعتی بودن کشورها توسعه صنعت خودرو است. به دلیل ویژگی هایی که این صنعت دارد صنایع نفت و گاز و حجم مبادلات بانکی صنعت خودرو بیشترین گردش مالی را دارد. صنایع نفت و گاز به دلیل در اختیار داشتن معادن زیاد و قرار گرفتن سال های طولانی در این صنعت به این صنعت دسترسی پیدا کردیم. اما تفاوت صنعت خودرو در این است که نیرومحرکه باقی صنایع است و باقی صنایع به آن وابسته هستند. از این رو صنعت شاخصی به شمار می رود کشوری که دارای صنعت خودرو است. باید در باقی صنایع رشد کرده باشد تا در صنعت خودرو نیز دارای فناوری باشد. در صنعت خودرو فولاد و سایر آلیاژها درگیر هستند تا صنایع پلیمری و صنایع مختلف حتی شیمیایی درگیر خودرو هستند و یک خودرو برای تولید باید همه این صنایع در آن کشور و جامعه رشد کرده باشد تا بتوانند اعلام کنند که دارای صنعت خودرو هستند در نهایت حد اعلای کیفیت در صنعت خودرو مصرف می شود
بهترین و باکیفیت ترین فولاد و ورق آهن در صنعت خودرو مورد استفاده قرار می گیرد و از نظر مواد شیمیایی نیز بهترین رنگ در صنعت خودرو مورد استفاده قرار می گیرد. حتی بهترین پارچه روکش پارچه یک خودرو می شود. این صنایع وقتی رشد کرده و به حد اعلای کیفیت می رسند .معمولا در صنعت خودرو مورد استفاده قرار می گیرد.

مزیت های توسعه صنعت خودرو

توسعه صنعت خودرو باعث می شود تا باقی صنایع نیز همپا با صنعت خودرو رشد کند. زیرساخت هایی که از سوی صنعت خودرو ایجاد می شود بسیار وسیع است. یکی دیگر از مزایای تولید صنعت خودرو تولید انبوه در تیراژ بالا است که این روند منجر به قطعه سازهای زیادی می شود که اشتغالزایی بی نظیری را در مقایسه با سایر صنایع دیگر رقم می زند و هم از نظر کیفیت نیروی انسانی باعث رشد می شود. مهندسی که شروع به تولید قطعه خودرو می کند باید از نظر آموزش به اندازه ای رسیده باشد که مشغول به کار شده و اقدام به تولید کند که این امر باعث رشد نیروی انسانی خواهد شد. از سوی دیگر باعث رشد سیستم های مدیریتی و لجستیکی، حمل و نقل و ترابری به لحاظ حجم عملیات خواهد شد
شرکتی که روزانه اقدام به تولید سه هزار دستگاه خودرو می کند و به همان تناسب، قطعه تولید می شود حجم زیادی از عملیات روزانه را شامل می شود. در حدود ۵۰۰ قطعه ساز ملزم به در اختیار گذاشتن قطعات مورد نیاز و قرار گرفتن آن در خطوط تولید می شود. در غیر این صورت عدم همکاری قطعه سازان باعث مختل شدن خط تولید می شود. همزمانی تامین و تدارک قطعات باعث رشد سیستم ها می شود و از نظر مدیریت نیز نیازمند تربیت مدیرانی هستند که این روند را هماهنگ کنند.
بر این اساس وقتی صنعت خودرو در کشوری شکل می گیرد جزو کشورهای صنعتی قرار می گیرد ایران نیز تجربه طولانی در صنعت خودرو دارد. قبل از انقلاب که صنعت خودرو به صورت مونتاژ وارد کشور شد و با تیراژ ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار دستگاه تولید می شد اکنون به بیش از یک میلیون و صد هزار دستگاه خودرو تولید می شود نشانه رشد صنعت خودروسازی است.

توسعه صنعت خودرو با مونتاژ یا طراحی

در توسعه صنعت خودرو کسانی که صاحب برند هستند به دو صورت صاحب فناوری شده اند؛ نخست کسانی که از پایه شروع کرده اند مانند اروپا و آمریکای شمالی یا شرکت های ژاپنی که موتورهای احتراق داخلی و شکل ساده خودرو کشف طراحی و تولید کردند. فرایند تولید در ژاپن و اروپا طولانی طی بود. دوم کشورهایی که فاقد صنعت خودرو بودند با روش مونتاژ کار خود را آغاز کنند. اما مونتاژ مرحله ای گذرا است که باید از آن عبور کرد و صاحب فناوری شد. بعد از این مرحله کم کم مرحله طراحی مهندسی شکل می گیرد که نگاهی به این مرحله نشان می دهد که کره به خوبی این موضوع اجرایی کرده است.
کره در دهه ۷۰ میلادی صنعت خودرو را با دریافت فناوری از ژاپنی و آمریکایی های به شکل مونتاژ همزمان با ایران آغاز کرد. اما به مرور زمان موفق به افزایش ساخت داخل شد و کم کم به مرحله طراحی رسیدند. هم اکنون از جمله صاحبان فناوری به شمار می روند و خود به صورت مستقل یکی از بازیگران مهم صنعت خودرو به شمار می رود. همین مسیری که طی کردیم را آن ها نیز طی کردند.
با این حال کره به دلیل شرایط سیاسی اقتصادی و پشتیبانی کشورهای پیشرفته از جمله ژاپن اروپا و آمریکا این رشد به صورت طبیعی طی شده و به نقطه اوج رسیده اند. اما در ایران در مقاطعی به دلایل مختلف این مقاطع را طبیعی طی نکردیم به ویژه پس از انقلاب و اتفاق هایی که در زمان جنگ تحمیلی رخ داد صنعت خودرو به صورت تقریبی به تعطیلی کشیده شد. از جمله بحران هایی که داشتیم تحریم های بین المللی بود که باعث شد تا حدودی متوقف شویم که این موانع باعث شد تا از رشد طبیعی خود عقب بمانیم.

صنعت خودرو ایران رشد طبیعی نداشته است؟

یکی از دلایلی که باعث شد تا صنعت خودرو ایران رشد طبیعی نداشته باشد، دولتی بودن این صنعت است. این امر همواره باعث می شود تا رشد طبیعی به دلیل تغییرات مدیریتی سیاست گذاری ها و اثرات ان تاثیرگذار باشد و روند را از مسیر طبیعی خود به صورت یک کار حرفه ای خارج می کند.. همین موارد اثرگذار باعث شد تا صنعت خودرو ایران نتواند همانند کشوری چون کره که صنعت خودرو خود را با ایران آغاز کرد، رشد کند. در بسیاری از نقاط نیز خودروسازان مقصر نیستند و در بسیاری از این فاکتورها تاثیری نداشته اند. اما همه این موارد دست به دست هم داده و به نقطه فعلی در صنعت خودرو رسیده ایم.
خوشبختانه در چند سال گذشته بر اساس سیاست هایی که دولت تدوین کرده رویکرد جدیدی در صنعت خودرو شکل گرفته بعد از پایان برجام دریچه ای برای ارتباط با خودروسازان و قطعه سازان جهانی بسته شد. باید شرکت هایی که در ردیف شرکت های دارای فناوری در صنعت خودرو هستند به ایران بازگردند. کار را باید دوباره شروع کرده و عقب ماندگی را جبران کرد. قطعه سازان بزرگ مانند بوش ولئو و زیمنس باید سرمایه گذاری در ایران داشته باشند.
این امر محدود به شرکت های اروپایی نمی شود. بلکه چینی ها نیز تمایل زیادی برای سرمایه گذاری در صنعت خودرو و قطعه ایران دارند تا سهمی از این بازار بزرگ داشته باشند. رویکرد جدید فرصتی برای بازسازی این صنعت شده است که هم باید در زمینه صنعت قطعه با مشارکتی که ایجاد می شود شرکت های بزرگ دارای فناوری و هم خودروسازان این بازسازی و همکاری مشترک را انجام دهیم. دولت نیز در جهت این سیاست از هرگونه سرمایه گذاری خارجی حمایت خواهد کرد.

حمایت از صنعت داخلی سیاست دولت چهاردهم

حمایت از صنعت داخلی سیاست دولت چهاردهم است. برای رسیدن به یک محیط رقابتی باید برای دوره خاص از زمان باید از صنعت داخلی حمایت کنیم تا هم از فناوری و طراحی مهندسی بتوانیم به استانداردی در این زمینه برسیم .بر این اساس دولت در جهت حمایت از صنعت خودرو و قطعه همین است و قوانینی که گذاشته می شود در جهت حمایت از صنعت خودرو داخلی و توسعه آن است. با توجه به این که نرخ بیکاری در کشور بالا است یکی از صنایعی که می تواند این مشکل را حل کند صنعت خودرو است. چرا که میزان جذب نیروی انسانی این صنعت به شدت بالا است و متقاضی بیشتری نسبت به سایر صنایع دارد.
سیاست بعدی که دولت در صنعت خودرو از ان حمایت خواهد کرد خصوصی سازی در صنعت خودرو است. که قدم های بزرگی در این زمینه برداشته تا این صنعت را به بخش خصوصی واگذار و در کشور رقابتی ایجاد کند. رقابت منجر به رشد می شود به همین دلیل شرکت های دولتی مرحله به مرحله باید واگذار شوند. چه صنایع داخلی علاقمند به سرمایه گذاری و سهام خودروسازان را بخرند این استقبال وجود دارد.
طبیعی است که خصوصی سازی باید منطقی انجام شود تا لطمه ای به این صنعت وارد نکند. یکی از شاخص هایی که دولت باید به آن توجه کند اینست که کسانی که علاقمند به سرمایه گذاری یا خرید سهام شرکت های دولتی هستند باید افراد توانمندی باشند در غیر این صورت مشکلات متعددی به وجود خواهد آمد. به همین دلیل یکی از فاکتورهای اساسی که برای خرید سهام شرکت ها مطرح شده اطمینان حاصل شود که این واگذاری در جهت رشد این صنعت باشد و این اطمینان وجود داشته باشد که این واگذاری باعث رکود و تعطیلی این صنعت نخواهد شد.

اهمیت خصوصی سازی برای توسعه صنعت خودرو

ایران باید توجه ویژه ای به این موضوع داشته باشد نه این که تنها به این توجه کند که با قیمت بالاتری به فروش برساند مهم است. اما مهم تر از این موضوع اینست که خریدار توان این کار را داشته باشد. این صنعت پیچیده است و دارای فناوری ویژه ای بوده و در صورت نبود توان این صنعت با چالش جدی مواجه خواهد شد. امیدواریم با رویکرد جدید در جهت حمایت از صنعت داخلی و خصوصی سازی به این اهداف دست یابیم.
نکته ای که وجود دارد ادغام قطعه سازان است نگاه دولت به موضوع ادغام چیست چگونه ارزیابی می کنید. تعریف از این ادغام چه ادغامی است و آیا شرکت های خارجی از ادغام با ان ها استقبال می کنند قطعه سازان موافق هستند؟
وقتی تولید کم دارید شرکتی با تولید ۱۰۰ هزار دستگاه به راحتی با ۵۰۰ قطعه ساز ارتباط برقرار خواهد کرد. اما وقتی این میزان تولید به میلیون می رسد برای او امکانپذیر نیست که با تعداد زیادی قطعه ساز طرف قرارداد باشد. این تجربه جهانی است وقتی که تولید انبوه می شود تعدادی از شرکت های بزرگ با عنوان تیروان شکل می گیرند که مجموعه سازها هستند. این مجموعه ها را تولید و در اختیار خودروساز قرار می دهند تا کار خودروساز راحت تر انجام شود. بتواند به اهداف بزرگ خود دست یابد.

مشکل صنعت خودرو ایران از قطعه ساز است یا خودروساز

در گذشته به دلیل پایین بودن تولید مشکلی در این زمینه وجود نداشت، اما اکنون و همزمان با افزایش تولید میلیونی برای خودروساز ارتباط با صدها قطعه ساز امکانپذیر نبوده و اقتصادی هم نخواهد بود. تبعات زیادی از نظر کیفیتی و کنترل خواهد داشت، اما وقتی ارتباط خودروساز با تعداد محدودی قطعه ساز به صورت مرحله به مرحله اتفاق بیفتد. در هر مرحله نیز تعداد قطعه سازان کاهش یابد سعی کند شرکت های تیروان و تیر ۲ را ایجاد و شرکت های کوچک در زیر مجموعه این شرکت ها فعالیت کنند.
این روند باعث رشد اثرگذاری کاهش هزینه و همچنین کمک به قطعه سازان کوچک می شود. زیرا همواره برای قطعه سازان طرف قرارداد بودن با خودروسازان بزرگ کار دشواری بود. اما این ها می توانند با شرکت های تیروان و تیر ۲ کار کنند زیرا از نظر مدیریتی مالی رشد کردند کوچک ها می توانند به راحتی حمایت کنند.
دولت شدیدا موافق است و برای رشد صنعت خودرو باید در این جهت برویم اما باید به آرامی به این سمت برویم و طبیعی طی شود. مصنوعی و بخشنامه ای نیست که در حال انجام است دولت حمایت می کند اما نمی تواند اقدامی در این زمینه انجام دهد و خودروساز باید کار را بر اساس رشد سیاست ها را تدوین کنند تا در چند لایه به تیرهای ۳،۲ و یک زیر چتر خود بگیرند که امر تولید را برای خودروسازان تسهیل می کند و همچنین باعث افزایش بهره وری می شود.

شرکت های تیروان در صنعت خودرو ایران

شرکت های بزرگی که هم اکنون در صنعت قطعه ایران طرف قرارداد آن ها است تیروان هستند. قبلا شرکت ولئو، بوش و ماندروی کره شرکت هایی در سطح تیروان بودند که در دنیا ایجاد شدند. اما حالا چینی ها فعال هستند. حتی در برخی موارد از شرکت های خودروساز نیز بزرگتر هستند و هم اکنون روند به صورتی پیش رفته که فناوری را این شرکت ها تدوین می کنند. زیرا خودروساز دیگر توان سرمایه گذاری و گسترش همه فناوری ها را ندارد رویکرد ما هم این است و شرکت های بزرگ قطعه ساز باید به سمت طراحی و توسعه بروند تا بتوانند نسبت به گسترش آن اقدام کنند.
این تصور که همیشه ایران باید تحت لیسانس قطعه ساز تولید کند اشتباه است. روند کنونی باید تنها به دوره گذرا اختصاص داشته باشد. در صورت سیاست گذاری صحیح پس از اخذ فناوری باید دارای واحدهای تحقیق و توسعه شویم. حتی اقدام به فروش فناوری کنیم این توانمندی وجود دارد به لحاظ نیروی انسانی و مهندسی این توان وجود دارد. اما باید اقدام به راه اندازی زیرساخت ها کرد خودباوری را داشته باشیم. سرمایه گذاری هم لازم است در همه واحدهای خودروسازی و قطعه سازی درصدی از فروش به مرکز تحقیقات اختصاص می بابد تا زمانی که شرکت های تولیدی در زمینه تحقیق و توسعه سرمایه گذاری نکنند موفقیتی حاصل نخواهد شد.

راهکار افزایش سرمایه گذاری در صنعت قطعه

در برخی شرایط قطعه ساز خوب بوده و توانسته مشکل خودروساز را حل کند. اما در توسعه صنعت خودرو مشکل داریم. یکی از مشکلات صنعت این است که هنوز نیاز به سرمایه گذاری و ظرفیت سازی هم داریم. در مقطعی از زمان در دهه ۷۰ قطعه سازان ایجاد شدند و رشد خوبی داشتند. اما بعد از آن رها شد و سرمایه گذاری نشد. با افزایش تولید فعلی بسیاری از قطعه سازان ظرفیت لازم را برای تامین ندارند و نیاز به سرمایه گذاری دارند که در این نقطه با مشکل مواجه می شویم. زیرا قطعه سازان به دلیل مشکلات مالی توان سرمایه گذاری ندارند.
کاری که ایران باید انجام دهد یافتن راهکار برای سرمایه گذاری در توسعه صنعت خودرو و قطعه است. بازسازی صنعت خودرو در گرو حمایت از قطعه سازان است با این نرخ بهره فعلی و مشکلاتی که در تامین سرمایه وجود دارد راه درازی برای تامین سرمایه وجود دارد که نیازمند برنامه ویژه است. ضمن ورود فناوری جدید نسبت به افزایش ظرفیت نیز اقدام کنند که تا وابستگی به قطعه سازان خارجی کاهش یابد هم اکنون این مشکل وجود دارد. با توجه به شرایط ارزی کشور این دغدغه در قطعه سازان وجود دارد که چگونه تامین سرمایه کنند.

تاثیر سیاست های اقتصادی و نرخ ارز برا بازار خودرو

منکر این موضوع نباید شد که به دلیل سیاست های اقتصادی و نرخ ارز در کشور چالش افزایش یافته است. از سوی دیگر تورم اجناس مختلف مواد اولیه و نیروی انسانی باعث شده واردات نسبت به تولید توجیه پذیر شود که قطعه سازان نیز به همین دلیل به سمت واردات رفتند. این در حالی است که به دلیل نرخ تورم موجود و افزایش نرخ ارز از سوی دیگر، قطعه سازان توان رقابت نداشتند. اگر در کشور نرخ تورم ۳۵ درصدی وجود دارد نرخ ارز باید معادل نرخ تورم افزایش یابد اگر دولت بتواند سیاستی اتخاذ کند گه رشد تورم با نرخ رشد دلار هم عرض باشد تولیدکننده لطمه نخورد و انگیزه برای واردات ایجاد نشود.
قطعه سازان سرمایه کافی برای تغییرات ندارند، چین به صورت مستقیم برای سرمایه گذاری و توسعه صنعت خودرو ورود می کند. در ایران نیز بسیاری از حمایت ها از سوی دولت انجام می شود. نیاز است دولت مستقیم سرمایه گذاری کند تا قطعه ساز به سراغ طراحی برود.
استاندارد جهانی برای هر سرمایه گذار ۲۰ درصد آورده و ۸۰ درصد استفاده از تسهیلات بانکی است. باید به این سمت برویم که سرمایه گذار در توسعه صنعت خودرو سهم خود را بیاورد و باقی را با نرخ های معقول رقابت کند. بانک ها اعتبار دهند صنعت قطعه خواهند توانست رشد بالایی داشته باشد صنعت سود چندانی ندارد. به ویژه صنعت خودرو که با نرخ های تسهیلات فعلی امکانپذیر نیست که سرمایه گذاری کرده و در عین حال نسبت به پرداخت سود بانک ها نیز اقدام کند. اگر بتوانیم جزو سیاست های دولت در سرمایه گذاری این است که تامین مالی با نرخ معقول کنند صنعت خودرو رشد خواهد کرد.

قوانین سختگیرانه مانع ورود سرمایه گذار برای توسعه صنعت خودرو

قوانین سختگیرانه برای ورود سرمایه گذار به توسعه صنعت خودرو مشکل آفرین است. قوانین داریم. باید به سمت کاهش بوروکراسی برای سرمایه گذار داخلی و خارجی برویم. امیدواریم که در بخش های مختلف به این موضوع توجه ویژه شود کسی که خواستار سرمایه گذاری و تولید است. در دوره زمانی کوتاه قادر به اقدام نخواهد بود این امر تا اندازه ای کار را دشوار می کند به ویژه سرمایه گذاران جدید را اذیت کند. جو جامعه هم اکنون در جهت حمایت از تولید است این به سرمایه گذار کمک می کند. زیرا کشور نیازمند اشتغال و سرمایه گذاری است هرچه تسهیل تر شود به سرمایه گذار کمک خواهد شد.
در زنجیره تولید و مواد اولیه مشکلی نیست چون بیشتر آن را در کشور داریم رویکرد کشور برای جذب سرمایه و دانش فنی در توسعه صنعت خودرو باید دنبال شود. رویکرد امسال زنجیره تامین است. قطعه سازان ما با قطعه سازان بین المللی همکاری دارند با اطلاعاتی که رد و بدل می شود توانمندی های دو طرف را بالا می برند. در این صورت سرمایه گذاری مشترک نیز امکان پذیر است. یکی از مشکلات اساسی داریم این است که در تبلیغات وسیعی که انجام می شود بسیاری از شرکت ها و صاحبان صنعت از بازار ایران و توانمندی های آن آشنا نیستند. ایران را یک کشور عقب افتاده فاقد فناوری می دانند و بعد از آشنایی با ایران از رشد صنعتی ایران تعجب می کنند.