یکی دیگر از عوامل کلیدی که باعث می‌شود قیمت کالاها با کاهش نرخ ارز به همان نسبت کاهش پیدا نکند، پدیده چسبندگی قیمت و سرمایه‌ای شدن کالاها است.

به گزارش سرمایه فردا، با افزایش نرخ ارز، قیمت کالاها، به‌ویژه کالاهای وارداتی، افزایش پیدا می‌کند، اما با کاهش نرخ ارز، قیمت‌ها به همان میزان افت نمی‌کنند؟ این مسئله یکی از چالش‌های مهم اقتصاد ایران و بسیاری از دیگر کشورهاست که برای درک بهتر آن باید به مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، رفتاری، و سیاست‌گذاری توجه کرد.

این پدیده سه دلیل اصلی دارد که در ادامه به تفصیل توضیح می‌دهم:

۱. عدم اطمینان و نوسانات بازار ارز

بازار ارز در ایران به دلیل عوامل مختلف از جمله سیاست‌های کلان اقتصادی، تحریم‌ها، و تورم ساختاری، دچار نوسانات شدیدی است. واردکنندگان کالا، که نقش مهمی در تعیین قیمت نهایی محصولات دارند، زمانی که نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند، بلافاصله قیمت کالاهای وارداتی خود را بالا می‌برند، زیرا هزینه‌های واردات بالا می‌رود.

اما زمانی که نرخ ارز کاهش پیدا می‌کند، آن‌ها نسبت به کاهش قیمت‌ها محتاطانه عمل می‌کنند. چرا؟ چون مطمئن نیستند که این کاهش نرخ ارز پایدار است یا فقط یک افت موقتی است که ممکن است دوباره افزایش یابد. این رفتار احتیاطی ناشی از سال‌ها تجربه در یک اقتصاد با تورم دو رقمی است که باعث شکل‌گیری انتظارات صعودی در مورد نرخ دلار شده است. در واقع، ذهنیت اقتصادی فعالان بازار به گونه‌ای شکل گرفته که کاهش نرخ ارز را به چشم یک فرصت کوتاه‌مدت می‌نگرند و به همین دلیل کاهش قیمت کالاها به همان نسبت انجام نمی‌شود.

۲. قیمت‌گذاری دستوری و محدودیت‌های تنظیم بازار

در برخی صنایع، مانند صنایع غذایی، دارویی، خودروسازی و برخی کالاهای وارداتی، قیمت‌گذاری توسط نهادهای دولتی یا سیاست‌های ارزی کنترل می‌شود. این مسئله دو پیامد اصلی دارد:

• بسیاری از واردکنندگان نمی‌توانند به‌راحتی قیمت کالاهای خود را افزایش دهند، زیرا کنترل‌هایی از سوی دولت بر نرخ‌ها وجود دارد. به همین دلیل، زمانی که افزایش قیمت برای آن‌ها مجاز می‌شود، در شرایط کاهش نرخ ارز، ترجیح می‌دهند قیمت‌ها را ثابت نگه دارند، زیرا احتمال افزایش دوباره نرخ ارز در آینده وجود دارد و آن‌ها نمی‌خواهند بار دیگر برای اخذ مجوز افزایش قیمت دچار مشکل شوند.
• برخی واردکنندگان و تولیدکنندگان ارز دولتی دریافت می‌کنند که قیمت‌گذاری محصولات آن‌ها را تحت نظارت دولت قرار می‌دهد. این مسئله باعث می‌شود که در شرایط نوسانات ارزی، انعطاف‌پذیری قیمتی در بازار کاهش یابد و روند اصلاح قیمت‌ها با تأخیر یا مقاومت روبه‌رو شود.

۳. چسبندگی قیمت و سرمایه‌ای شدن کالاها

یکی دیگر از عوامل کلیدی که باعث می‌شود قیمت کالاها با کاهش نرخ ارز به همان نسبت کاهش پیدا نکند، پدیده چسبندگی قیمت و سرمایه‌ای شدن کالاها است.

در اقتصاد ایران، برخی کالاهای مصرفی به کالاهای سرمایه‌ای تبدیل شده‌اند. مسکن یکی از نمونه‌های بارز این وضعیت است. در گذشته، مسکن عمدتاً به‌عنوان یک کالای مصرفی در نظر گرفته می‌شد، اما به دلیل تورم بالا و کاهش ارزش پول ملی، بسیاری از افراد به این نتیجه رسیده‌اند که مسکن یک کالای سرمایه‌ای محسوب می‌شود که با گذشت زمان ارزش آن حفظ شده و حتی افزایش می‌یابد.

این رفتار در بازار خودرو نیز دیده می‌شود. خودرو که در بسیاری از اقتصادهای توسعه‌یافته به‌عنوان یک کالای مصرفی تلقی می‌شود، در ایران به یک کالای سرمایه‌ای تبدیل شده است. به همین دلیل، حتی اگر نرخ ارز کاهش پیدا کند، فروشندگان و دارندگان خودرو تمایل دارند قیمت‌های بالا را حفظ کنند، زیرا انتظار دارند که در آینده قیمت‌ها دوباره افزایش یابد.

این رفتار در مورد بسیاری از کالاهای قابل انبار کردن نیز وجود دارد. کالاهایی که امکان نگهداری در انبار دارند، به دلیل انتظارات تورمی، به‌عنوان سرمایه نگهداری می‌شوند. به همین دلیل، حتی در شرایطی که نرخ ارز کاهش یابد، دارندگان این کالاها تمایل دارند آن‌ها را نگه دارند تا در زمان افزایش قیمت، با سود بیشتری بفروشند.

این سه عامل—عدم اطمینان و نوسانات بازار ارز، قیمت‌گذاری دستوری، و چسبندگی قیمت ناشی از سرمایه‌ای شدن کالاها—توضیح می‌دهند که چرا در اقتصاد ایران، افزایش نرخ دلار منجر به افزایش قیمت کالاها می‌شود، اما کاهش نرخ دلار الزماً به کاهش قیمت کالاها منجر نمی‌شود.