تخصیص آرد ارزان به نفع نانوا نه مردم

به گزارش سرمایه فردا، بازار نان در سال‌های اخیر به خصوص از ۱۴۰۱ به بعد با چالش‌های متعددی روبرو است که زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده است. از قیمت‌های بالا و کیفیت پایین نان گرفته تا رفتارهای نادرست برخی نانواها و اختلاف شدید قیمت آرد دولتی (حدود ۱۰ هزار تومان) و آزاد (بیش از ۱۵ هزار تومان)، همه این موارد باعث شده است که خرید نان برای بسیاری از خانواده‌ها سخت‌تر شود. یکی از بیشترین شکایات مردمی از سامانه‌های ۱۲۴ و ۱۳۵ وزارت صمت و تعزیرات حکومتی این است که: “نانوایی‌ها پر از تخلفات است، اما هیچ‌کس به شکایت‌های ما رسیدگی نمی‌کند.”

در مهر ماه سال ۱۴۰۳، ستاد تنظیم بازار تصمیم گرفت قیمت نان را افزایش دهد تا به شکایت‌های نانواها پاسخ دهد. آن‌ها ادعا کردند که به دلیل افزایش هزینه‌ها و ثابت ماندن قیمت‌ها، سودشان کاهش یافته است. بر اساس این تصمیم، قیمت نان سنگک ساده به ۵ هزار تومان، نان بربری ساده با آرد نوع یک به ۲ هزار و ۵۰۰ تومان و با آرد نوع دو به ۳ هزار و ۵۰۰ تومان رسید. نان لواش و سنتی نیز قیمت‌های مشابهی دریافت می‌کنند.

اما مردم معتقدند این قیمت‌ها فقط روی کاغذ هستند و در عمل، بسیاری از نانوایی‌ها همچنان نان را با قیمت‌های بالاتر (دو تا سه برابر بیشتر) می‌فروشند. این موضوع باعث شده است که فشار مالی بر خانواده‌ها بیشتر شود.

اجاره‌دهی نانوایی‌ها موجب شده یارانه نان به دست مردم نمی‌رسد

افزایش قیمت‌ها، کیفیت پایین نان و عدم نظارت کافی باعث شده است که بخشی از این یارانه هدر برود. دولت هر سال حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان یارانه نان پرداخت می‌کند. گندمی که دولت به قیمت ۲۵ هزار تومان خریداری می‌کند، به نانواها با قیمت زیر ۱۰۰۰ تومان واگذار می‌شود تا نان ارزان‌تری به دست مردم برسد. اگر این یارانه بین تمام ایرانی‌ها تقسیم شود، هر فرد به طور متوسط ۱۵۰ هزار تومان در ماه دریافت خواهد کرد.

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات نانوایی‌ها، اجاره دادن آن‌ها به افراد بی‌صلاحیت است. این افراد حتی کارت بهداشتی هم ندارند و بدون هیچ نظارتی به فعالیت می‌پردازند. داریوش جودکی، مدیر کل تنظیم بازار سازمان تعزیرات حکومتی این موضوع را “ورود دلالان به این صنف” عنوان کرده است.

وی توضیح داد: “اجاره دادن نانوایی‌ها باعث شده است که قیمت‌ها بالا برود، تخلفات افزایش یابد و آرد خارج از شبکه عرضه شود.” این موضوع یکی از دلایل اصلی نابسامانی‌های فعلی است.

از سوی دیگر، وحید لطفی، بازرس آرد ونان، گفت: بازرسی‌های میدانی از نانوایی‌ها برای جلوگیری از این تخلفات انجام می‌شود. او افزود: “کارت بهداشتی و مجوز کار تخصصی نانوایان بررسی می‌شود، اما مشکلات همچنان ادامه دارند.”

کارشناسان معتقدند که برای حل این مشکلات، باید ساختار قیمت نان اصلاح شود و سیستم چند قیمتی (آرد یارانه‌ای نوع ۱ و ۲) حذف شود. همچنین، کنجد فروشی بدون درخواست و سایر تخلفات با اعمال نظارت دقیق‌تر و اجرای قوانین سخت‌گیرانه‌تر قابل کنترل خواهد بود.

پیشنهاد پرداخت مستقیم یارانه نان به مردم

محمدجواد کرمی، رئیس کارگروه آرد و نان اتاق اصناف ایران، درباره مشکلات نظام فعلی توزیع نان و نحوه پرداخت یارانه پیشنهاد داد که به‌جای توزیع یارانه از طریق نانوایی‌ها، این کمک‌ها مستقیماً به حساب مردم واریز شود و قیمت نان نیز به نرخ واقعی خود برسد.

وی توضیح داد که سیستم فعلی پرداخت یارانه با مشکلات زیادی همراه است و ادامه آن منجر به نابسامانی‌های بیشتر شده است. به همین دلیل، پیشنهاد شده است که مانند سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ عمل شود؛ یعنی دولت تفاوت قیمت نان یارانه‌ای و نان آزاد را مستقیماً به حساب مردم واریز کند. به‌عنوان مثال، اگر قیمت واقعی نان ۱۷ هزار تومان باشد و مردم ۵ هزار تومان پرداخت کنند، ۱۲ هزار تومان باقی‌مانده به‌صورت یارانه به حساب آن‌ها واریز شود.

کرمی افزود که این روش نه تنها مشکلی برای مردم ایجاد نمی‌کند، بلکه باعث ایجاد رقابت سالم در بازار نان می‌شود. در فضای رقابتی، کنترل قیمت و کیفیت نان آسان‌تر می‌شود و رضایت مردم نیز افزایش می‌یابد. او تأکید کرد که در حال حاضر حدود ۹۰ هزار نانوایی در کشور فعال هستند و اجرای این مدل می‌تواند به تولید نان با کیفیت تر و قیمت منصفانه‌تر منجر شود.

طرح “نانینو” و هوشمندسازی یارانه نان

کرمی از طرح “نانینو” و هوشمندسازی یارانه نان انتقاد کرد و گفت: این طرح از سال ۱۴۰۱ اجرا شد، اما به دلیل عدم برنامه‌ریزی دقیق و نظارت ضعیف، شکست خورد. او اضافه کرد: “ما الان فقط می‌دانیم یک کارت بانکی چند نان خریده است، اما این اطلاعات حتی غلط هم هستند و هیچ نتیجه مثبتی حاصل نشده است.”

وی تصریح کرد که ادامه این سیستم بدون تغییر، تنها مشکلات فعلی را تشدید می‌کند. وقتی قیمت نان به‌صورت دستوری تعیین می‌شود و این قیمت با واقعیت همخوانی ندارد، فساد و مشکلات بیشتری در بازار به وجود می‌آید. به همین دلیل، کرمی پیشنهاد کرد که هرچه سریع‌تر دستگاه‌های نانینو جمع‌آوری شوند، زیرا نه برای مردم، نه برای دولت و نه برای نانواها مفید بوده‌اند.

رئیس کارگروه آرد و نان اتاق اصناف ایران پیشنهاد کرد که برای حل مشکلات فعلی، باید سیستم توزیع یارانه اصلاح شود. او توضیح داد که اگر پول یارانه مستقیماً به حساب مردم واریز شود و قیمت نان نیز واقعی شود، می‌توان به بازاری سالم و رقابتی دست یافت. در این شرایط، مردم می‌توانند نوع نان مورد نظر خود را انتخاب کنند و نانوایی‌ها نیز برای جذب مشتری بیشتر، بهبود کیفیت و کاهش قیمت را مد نظر قرار دهند.

وی در پایان گفت: “ما قبلاً این مدل را اجرا کردیم و موفق بودیم. نمی‌دانم چرا اکنون از این تجربه موفق چشم‌پوشی می‌کنند و به جای آن، طرح‌های ناکارآمدی مانند هوشمندسازی را دنبال می‌کنند.” او خاطرنشان کرد که برای بهبود وضعیت، باید از تجربه‌های گذشته درس گرفت و سیستم فعلی را بازطراحی کرد.

تفاوت قیمت آرد موجب تخلفات گسترده شده است

نان به عنوان یکی از اقلام ضروری زندگی، همیشه مورد توجه مردم و دولت بوده است. اما امروزه، مشکلاتی مانند گران‌فروشی، کیفیت پایین نان، نظارت ضعیف و اجاره‌دهی غیرمجاز نانوایی‌ها، باعث شده است که این صنف دچار نابسامانی شود و مردم ناراضی باشند. برای حل این مشکلات، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند قیمت‌ها واقعی‌سازی شوند، سیستم چند قیمتی آرد حذف شود و نظارت دقیق‌تری بر نانوایی‌ها اعمال شود.

طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان که از سال ۱۴۰۱ با هدف بهبود توزیع آرد و کاهش تخلفات آغاز شد، اکنون با انتقادات جدی مواجه است. این طرح با نصب کارت‌خوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها، قصد داشت مصرف آرد یارانه‌ای را کنترل کند و منابع مالی دولت را به‌صورت هدفمندتر به دست مردم برساند. اما پس از گذشت بیش از دو سال، نتوانسته است به اهداف خود برسد و تخلفات همچنان ادامه دارند.

رئیس اتحادیه نان سنگک تهران نیز طی روزهای اخیر از این طرح انتقاد کرد و گفت: “با توجه به حجم بالای تخلفات در فروش نان سنگک دولتی، دولت باید آرد یارانه‌ای را حذف کند و یارانه را مستقیماً به حساب مردم واریز کند.”

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات موجود، تفاوت شدید قیمت آرد دولتی و آزاد است. آرد دولتی با قیمت حدود ۱۰ هزار تومان به نانوایان واگذار می‌شود، در حالی که قیمت آرد آزاد بیشتر از ۱۵ هزار تومان رسیده است. این اختلاف قیمت باعث شده است که بسیاری از نانوایی‌ها آرد یارانه‌ای را به صورت غیرقانونی به بازار آزاد بفروشند.

رئیس اتحادیه نان سنگک تهران افزود: “حذف آرد یارانه‌ای نه‌تنها به شفاف‌سازی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند مصرف آرد را حداقل ۳۵ درصد کاهش دهد.”

در نهایت باید گفت: به نظر می‌رسد اگر به‌جای تخصیص آرد ارزان به نانوایان، یارانه مستقیماً به حساب مردم واریز شود و نان به نرخ واقعی خود برسد تا نظارت بر بازار آسان‌تر شود از تخلفات جلوگیری خواهد شد و می‌توان انتظار داشت که مشکلات فعلی بازار نان کاهش یابد و مردم به نان با کیفیت و قیمت منصفانه‌تری دسترسی پیدا کنند.