چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۴
ارزش مبادلات تجاری آفریقا به حدود ۱۳۰۰ میلیارد دلار می رسد که سهم ایران کمی بیشتر از یک میلیارد دلار است اما حالا باید برای رقابت ژئوپلیتیکی همکاری اقتصادی ایران با آفریقا افزایش یابد.
به گزارش سرمایه فردا، به تازگی اجلاس همکاری مشترک اقتصادی بین ایران و آفریقا برگزار شد که در مقطع کنونی از جنبه‌های مختلف برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد چراکه امکان می‌دهد تا با تکیه بر منافع مشترک، بدون وابستگی به ساختارهای اقتصادی غرب، روابطی مبتنی بر تبادل مؤثر اقتصادی و سیاسی شکل دهند. همچنین، رقابت‌های ژئوپلیتیکی در آفریقا اهمیت این قاره را دوچندان کرده است. چین و آمریکا به‌شدت در حال رقابت برای نفوذ در این قاره هستند. چین که در سال ۲۰۰۰ شریک دست‌چندم آفریقا بود، از سال ۲۰۰۹ به شریک اول اقتصادی این قاره تبدیل شده است. توسعه روابط ایران با آفریقا می‌تواند در این رقابت ژئوپلیتیکی معنا پیدا کند و به تقویت جایگاه ایران در تغییرات قدرت جهانی کمک کند.
در عرصه تجارت بین‌الملل، تجربه نشان داده است که دیپلماسی باید به‌عنوان محرک اصلی تجارت عمل کند تا بازرگانان بتوانند در محیطی امن و پایدار به فعالیت‌های اقتصادی بپردازند. در برخی دولت‌های پیشین، به‌ویژه در دولت‌های سیزدهم، رویکرد سیاست خارجی بیشتر متمایل به تعامل آفریقا شد، همین مساله سطح تجارت ایران با آفریقا را تا دو برابر افزایش داد.
کشورهای تازه‌استقلال‌یافته آفریقا در حال گذار از دوران وابستگی اقتصادی به غرب و حرکت به سمت خوداتکایی و توسعه مستقل هستند. در جریان سفر سال گذشته رئیس‌جمهور سابق ایران به قاره آفریقا، نخستین گام جدی برای ورود ایران به بازارهای این منطقه برداشته شد. یکی از محورهای مهم این سفر، فعال‌سازی مراکز وابستگی اقتصادی ایران در کشورهای تأثیرگذار آفریقا بود. در گذشته به دلیل بی‌ثباتی سیاسی و تغییرات رژیمی کشورهای آفریقایی موجب افت تعاملات تجاری با ایران شد، اگرچه پتانسیل همکاری هنوز وجود دارد.
ایران، با پیشرفت‌های قابل‌توجه در نانوتکنولوژی، تولید دارو، صنایع نفت و گاز، و علوم پزشکی، می‌تواند نقش مهمی در تأمین فناوری‌های موردنیاز کشورهای آفریقایی ایفا کند. اما یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های موجود، نبود زیرساخت‌های مالی و بانکی مناسب برای تسهیل تجارت بین ایران و آفریقاست. تحریم‌های بانکی مانع از تبادل مستقیم ارز میان ایران و کشورهای آفریقایی شده‌اند. بااین‌حال، افتتاح خانه فناوری‌های نوین ایران در آفریقا در جریان سفر رئیس‌جمهور دولت سیزدهم به کنیا، اوگاندا و زیمبابوه، گامی مهم برای حضور قدرتمند ایران در این قاره محسوب می‌شود.
همچنین ایران با استقبال از پیشنهاد کشورهای آفریقایی، مقدمات واگذاری پروژه‌های سدسازی و استخراج نفت و گاز به بخش خصوصی را فراهم کرده است و قرار شده بخش خصوصی ایران فناوری‌های خود را در زمینه احداث سدهای برق‌آبی در کشورهای آفریقایی به کار گیرد.
یکی از چالش‌های اصلی توسعه روابط اقتصادی ایران با غرب آفریقا، رقابت‌های آشکار و پنهان چین و ترکیه است. این دو کشور قصد دارند تا ۳۰۰ میلیارد دلار در توسعه اقتصاد کشورهای غرب آفریقا سرمایه‌گذاری کنند. بنابراین ایران نیز با درنظر گرفتن فرصت‌های موجود، می‌تواند در ۱۰ سال آینده به یکی از شرکای بزرگ تجاری کشورهای آفریقایی تبدیل شود. البته تحقق این هدف نیازمند ایجاد زیرساخت‌های پایدار بانکی، تجاری و سرمایه‌گذاری است. در صورتی که این سازوکارها به‌درستی تعریف شوند، حضور اقتصادی ایران در آفریقا نه‌تنها موجب توسعه صادرات و رشد تولید داخلی خواهد شد، بلکه نقش کشور را در معادلات اقتصادی و سیاسی جهانی تقویت خواهد کرد و دستیابی به هدفگذاری رشد ۱۰ برابری تجارت با قاره آفریقا را برای ایران محقق خواهد کرد.
تمرکز بیشتری بر بازارسازی، توسعه روابط فرهنگی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی این قاره زمینه‌ساز بهره‌برداری از فرصت‌های مغفول در همکاری‌های اقتصادی است و می‌تواند تأثیرات مثبتی بر بازار داخلی و تولیدات صنعتی کشور داشته باشد. اگر این سیاست‌ها به‌طور مستمر دنبال شوند، تجارت با آفریقا نه‌تنها به رشد تولید و صادرات ایران کمک خواهد کرد، بلکه نقش ایران را در معادلات اقتصادی جهانی تقویت می‌کند و به کاهش وابستگی کشور به ساختارهای تحمیلی نظام اقتصادی غرب منجر می‌شود.
حجم تبادلات تجاری آفریقا در سال گذشته حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار بوده و سهم ایران از این بازار بسیار محدود است. در حال حاضر، حجم تجارت سالانه ایران با آفریقا حدود ۱.۲ میلیارد دلار است که ۱.۱ میلیارد دلار آن به صادرات اختصاص دارد. بیشترین میزان تجارت خارجی ایران با آفریقا در سال ۱۴۰۱ ثبت شد و به ۱.۳ میلیارد دلار رسید. با این وجود، این رقم در مقایسه با حجم تجارت سایر کشورها با آفریقا بسیار ناچیز است. موانعی همچون عدم شناخت کافی از ظرفیت‌های تجاری میان تجار ایرانی و آفریقایی، نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل ارزان و پایدار، و مشکلات جابجایی مستقیم ارز، از جمله چالش‌هایی هستند که باید برای توسعه تجارت مستقیم با این قاره برطرف شوند. از طرف دیگر به دلیل تحریم‌ها، صادرات مستقیم ایران به آفریقا محدود است و محصولات ایرانی اغلب از طریق کشورهای واسطه مانند امارات، ترکیه، قطر و عمان به این قاره صادر می‌شوند.
برخلاف تصور سنتی از آفریقا به‌عنوان قاره‌ای فقیر و عقب‌مانده، این قاره در سال‌های اخیر به‌سرعت در حال رشد اقتصادی بوده و کشورهایی مانند زامبیا، تانزانیا، آفریقای جنوبی و نیجریه به اقتصادهای برجسته‌ای تبدیل شده‌اند. این ظرفیت‌های اقتصادی، آفریقا را به “قاره فرصت‌ها” تبدیل کرده است. از منظر سیاسی نیز، آفریقا ۵۴ کشور عضو سازمان‌های بین‌المللی دارد. توسعه روابط اقتصادی با این کشورها می‌تواند پیامدهای مثبت سیاسی به همراه داشته باشد.
در حال حاضر کالاها و خدمات ایرانی به دلیل مزیت قیمتی، در مقایسه با کشورهای غربی و حتی برخی رقبا در شرق، می‌توانند جایگاه ویژه‌ای در بازارهای آفریقا پیدا کنند. توسعه روابط اقتصادی با این قاره، فرصتی برای ایران است تا از ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی آن بهره‌برداری کند و جایگاه خود را در عرصه بین‌المللی تقویت کند. چین که اکنون شریک اول اقتصادی آفریقا محسوب می‌شود، سابقه تاریخی کمتری نسبت به ایران در این قاره دارد. اما ایران نتوانسته ظرفیت‌های تاریخی خود را به‌طور مؤثر فعال کند و همین امر باعث شده که روابط اقتصادی و سیاسی با آفریقا به‌اندازه کافی توسعه پیدا نکند. این منطقه به مدت طولانی در سیاست خارجی ایران مغفول مانده و نیازمند بازنگری در رویکردهای دیپلماتیک است.
باید توجه داشت که یکی از دلایل موفقیت چین در آفریقا ارائه کالاها و خدمات با هزینه کمتر نسبت به رقبای غربی بوده است و ایران نیز می‌تواند از این مزیت رقابتی برای تقویت نفوذ اقتصادی خود در آفریقا استفاده کند. علاوه بر ظرفیت صادراتی، آفریقا به دلیل منابع غنی مواد خام نیز برای ایران اهمیت دارد، زیرا تأمین برخی از نیازهای وارداتی کشور می‌تواند از این طریق انجام شود.
در مقطع کنونی شناخت دقیق‌تر ظرفیت‌های اقتصادی آفریقا از سوی تجار ایران ضروری است، زیرا برداشت سنتی از این قاره به‌عنوان منطقه‌ای فقیر و عقب‌مانده دیگر با واقعیت‌های امروز آفریقا هم‌خوانی ندارد. آفریقا با جمعیت بیش از یک میلیارد نفر، یک بازار صادراتی عظیم برای ایران محسوب می‌شود. ایران از مزیت‌هایی مانند هزینه کمتر تأمین نیازهای وارداتی کشورهای آفریقایی و امکانات پرداخت منعطف‌تر نسبت به کشورهای غربی برخوردار است. این شرایط، امکان تقویت صادرات ایران به بازارهای آفریقایی را فراهم می‌کند و در کنار آن، می‌تواند سبد صادراتی ایران را متنوع‌تر کرده و ارزآوری قابل‌توجهی داشته باشد. ایران در حوزه‌های مختلفی مانند محصولات غذایی، فناوری، خودرو و پزشکی ظرفیت‌های بالایی دارد که مورد نیاز کشورهای آفریقایی است و می‌تواند از این فرصت‌ها برای توسعه صادرات بهره‌برداری کند.
یکی از نمونه‌های بارز ظرفیت‌های اقتصادی آفریقا، جمهوری دموکراتیک کنگو است که در آمارهای جهانی جزو کشورهای فقیر محسوب می‌شود، اما ارزش منابع طبیعی آن برابر با مجموع تولید ناخالص داخلی ایالات متحده و اتحادیه اروپا است. این نشان‌دهنده پتانسیل بالای مواد خام و معدنی در این منطقه است. ایران می‌تواند در مراودات تجاری با آفریقا از طلا به‌عنوان واسطه مالی و تسویه حساب استفاده کند که نه‌تنها مشکلات تحریم‌های بانکی را کاهش می‌دهد، بلکه پشتوانه پول ملی را تقویت می‌کند.
با تغییرات سریع در نظام بین‌الملل و رقابت ژئوپلیتیکی میان غرب و شرق، ایران باید از فرصت‌های موجود در آفریقا برای گسترش نقش خود در معادلات قدرت جهانی بهره‌برداری کند. روابط بانکی نیز یکی از ارکان اساسی مناسبات ایران و کشورهای آفریقایی است که به‌مرور زمان و با تقویت دیپلماسی اقتصادی، می‌تواند تسهیل شود. بانک مرکزی ایران با همکاری وزارت امور خارجه باید نقش فعالی در دیپلماسی اقتصادی ایفا کند و انتظار می‌رود در آینده مناسبات بانکی با کشورهای آفریقایی بیشتر گسترش یابد.
استراتژی فعال‌سازی ظرفیت‌های اقتصادی در مناطق کمتر مورد توجه سیاست خارجی ایران اولویت است. در صورت ادامه این روند، افق‌های جدیدی برای تجارت و توسعه اقتصادی ایران در بازارهای بین‌المللی باز خواهد شد.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا