تالاب هامون، شاهرگ حیاتی سیستان و بلوچستان، در سایه سدسازی‌های فرامرزی، خشکسالی‌های پی‌درپی و بی‌توجهی به تعهدات آبی، به مرز خشکی دائمی نزدیک شده است. با وجود افزایش بودجه و تلاش‌های دیپلماتیک، هنوز هیچ تضمینی برای احیای این اکوسیستم شکننده وجود ندارد و جامعه محلی با تهدیدی جدی برای زیست‌پذیری روبروست.

به گزارش سرمایه فردا، هامون دیگر فقط یک تالاب نیست؛ نماد فرسایش تدریجی منابع طبیعی و بی‌تدبیری در مدیریت آب است. در حالی‌که افغانستان با عطش سدسازی مسیرهای ورودی آب را مسدود کرده و تنها ۱۶ درصد از حقابه تعیین‌شده را به ایران اختصاص داده، خشکسالی‌های متوالی و برداشت‌های بی‌رویه داخلی نیز به مرگ تدریجی این تالاب دامن زده‌اند. تلاش‌های بین‌المللی برای جلب همکاری سازمان ملل و افزایش بودجه حفاظت، اگرچه گامی رو به جلوست، اما بدون الزام‌آوری حقوقی و تخصیص واقعی آب، نمی‌تواند مانع فروپاشی این اکوسیستم شود. هامون در آستانه فراموشی است، و با آن، هزاران زندگی وابسته به آن نیز در خطر نابودی قرار گرفته‌اند.

تالاب هامون که معیشت مردم سیستان و بلوچستان به آن گره خورده است، یکی از اکوسیستم‌های آبی دیگر ایران است که از گزند مدیریت نامناسب منابع آب در منطقه در امان نمانده است. افغانستان در بالادست ایران با عطش سدسازی، راه آب بر این تالاب را بسته و خشکسالی‌های متوالی به همراه برداشت‌های غیر مجاز و توسعه کشاورزی، نزدیک به ۴۳ درصد تالاب هامون را در معرض خشکی دائمی قرار داده است.

چندی پیش عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب از تخصیص فقط ۱۶ درصد حقابه این تالاب به رسانه‌ها خبر داده و اعلام کرده است که در سال جاری تنها ۱۱۹ میلیون متر مکعب آب وارد تالاب هامون شده است. در حالی که حقابه رهاسازی شده با حقابه مندرج در معاهده آبی ایران و افغانستان در سال آبی نرمال فاصله دارد و افغانستان موظف به تامین ۸۲۰ میلیون متر مکعب حقابه ایران است.

تخصیص‌ها کمتر از نیاز تالاب

بر اساس برآوردهای سازمان حفاظت محیط زیست تالاب هامون برای آنکه زنده بماند، باید سالانه حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب آب دریافت کند اما بدهی تجمعی به این تالاب حداقل ۴۷ میلیارد متر مکعب تخمین زده می‌شود. طی یک دهه اخیر کمتر از ۲۰ تا ۳۰ درصد حقابه مورد نیاز تالاب هامون از سوی کشور افغانستان به این تالاب اختصاص یافته و مردمی که روزگاری از مسیر تالاب هامون ارتزاق می‌کردند، حالا با زمینی خشک که گرد و غبارش حیاتشان را مختل کرده، روبرو هستند.

در شرایطی که افغانستان به تعهداتش عمل نمی‌کند، چه راهی برای ایران در راستای احیای تالاب هامون باقی می‌ماند؟‌ شینا انصاری در سفر اخیر خود به ترکیه به منظور شرکت در اجلاس «پسماند صفر» در دیدار با دبیر اجرایی کمیسیون اقتصادی سازمان ملل برای اروپا(UNECE)  از وی خواست که در احیای تالاب هامون با ایران همکاری کند.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به وضعیت بحرانی تالاب هامون در جنوب شرق ایران، خواستار حمایت سازمان ملل از پروژه‌های احیای این تالاب شد و تأکید کرد که تحریم‌ها نباید مانع اجرای پروژه‌های محیط‌زیستی شوند که مستقیماً با زندگی جوامع محلی در ارتباط هستند.

در این دیدار تاتیانا مولچان نیز با استقبال از پیشنهادات مطرح‌شده، آمادگی UNECE را برای ارائه مشاوره‌های فنی و همکاری در زمینه‌های مختلف محیط زیستی اعلام کرد.

افزایش بودجه حفاظت از تالاب‌ها

سازمان حفاظت محیط زیست سال گذشته بر پیگیری قضایی و دیپلماتیک حقابه هامون و دیگر تالاب‌های مرزی ایران تمرکز کرده بود و بودجه حفاظت از تالاب‌ها را ۴۷ درصد افزایش داده است اما گویا صرفا تامین بودجه چاره کار نیست. کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون تخصیص حداقل ۵۰ درصد حقابه تالاب‌ها در سال‌های آتی -که هامون هم جزئی از آن است- بیش از ۸۰ درصد این اکوسیستم‌های آبی قابل احیا نخواهند بود.