به گزارش سرمایه فردا، پروژه جدید اتصال آذربایجان به نخجوان از طریق خاک ارمنستان، با میانجی‌گری مستقیم آمریکا و بدون دخالت روسیه، نه‌تنها معادلات ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی را دگرگون کرده، بلکه واکنش‌های تند داخلی در ایران را نیز برانگیخته است. این مسیر که به «بزرگراه ترامپ» شهرت یافته، نماد صلح، رقابت اقتصادی و بازتعریف نفوذ منطقه‌ای قدرت‌هاست.
ابعاد ژئوپلیتیکی و دیپلماتیک
- ایالات متحده با طراحی مسیر صلح‌آمیز میان ارمنستان و آذربایجان، جایگاه روسیه را در قفقاز جنوبی به چالش کشیده و خود را به‌عنوان میانجی اصلی معرفی کرده است.
- این توافق، نمادی از پایان دهه‌ها تنش و آغاز همکاری‌های منطقه‌ای است؛ رهبران دو کشور نیز از نقش ترامپ تمجید کرده‌اند و برخی او را شایسته دریافت جایزه نوبل صلح دانسته‌اند.
پیامدهای اقتصادی و زیرساختی
- مسیر جدید، آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به نخجوان و سپس به ترکیه و اروپا متصل می‌کند؛ این اتصال، جریان تجارت و انرژی را تسهیل کرده و نقش آذربایجان را به‌عنوان گذرگاه انرژی تقویت می‌کند.
- توسعه و مدیریت این مسیر به کنسرسیومی تحت رهبری آمریکا واگذار شده که فرصت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه‌های حمل‌ونقل، لجستیک و انرژی را برای شرکت‌های آمریکایی فراهم می‌سازد.
پیامدهای سیاسی و انتخاباتی
- این توافق، یک دستاورد دیپلماتیک مهم برای ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش محسوب می‌شود و تصویر او را به‌عنوان میانجی جهانی تقویت می‌کند.
- همچنین، نشانه‌ای از گرم شدن روابط ارمنستان و آذربایجان و تعهد آن‌ها به همکاری بلندمدت است.
تأثیرات منطقه‌ای بر روسیه و ایران
تضعیف موقعیت روسیه
- مسیر جدید بدون دخالت روسیه طراحی شده و نفوذ سنتی این کشور در قفقاز جنوبی را به‌شدت کاهش داده است.
- تعرفه‌های ثانویه آمریکا بر خریداران انرژی روسیه، موجب کاهش تقاضا و افزایش قیمت جهانی نفت شده و اقتصاد روسیه را در معرض انزوا قرار داده است.
واکنش ایران و چالش‌های ترانزیتی
- مقامات ایرانی این پروژه را تهدیدی برای نقش منطقه‌ای ایران دانسته‌اند؛ زیرا مسیر جدید، جایگاه ایران به‌عنوان گذرگاه ترانزیتی را تضعیف می‌کند.
- نگرانی‌ها از کاهش تجارت منطقه‌ای از مسیر ایران، واکنش‌های خشمگینانه‌ای در داخل کشور به‌دنبال داشته است.
گزینه‌های جایگزین برای ایران
- بندر چابهار
- همچنان یکی از مهم‌ترین مسیرهای اتصال ایران به هند و آسیای مرکزی است، اما تحت فشار تحریم‌های احتمالی آمریکا قرار دارد.
- مسیرهای دریایی از طریق عمان و امارات
- در صورت محدودیت در تنگه هرمز، ایران می‌تواند از بنادر فجیره و صلاله استفاده کند، هرچند ظرفیت این مسیرها محدود است.
- راه‌آهن خواف–هرات
- پروژه‌ای در حال تکمیل که می‌تواند افغانستان را به دریای عمان متصل کرده و جایگزینی برای مسیرهای پاکستانی باشد.
راهبردهای دیپلماسی اقتصادی ایران
- عضویت در سازمان همکاری شانگهای و گروه BRICS، نشان‌دهنده رویکرد چندجانبه ایران در سیاست خارجی است.
- توافق با عربستان سعودی با میانجی‌گری چین، گامی در جهت کاهش تنش‌های منطقه‌ای و افزایش همکاری‌های اقتصادی محسوب می‌شود.
- توسعه بندر چابهار و کریدور شمال–جنوب، می‌تواند جایگزینی برای مسیرهای تحت کنترل آمریکا و آذربایجان باشد.
- سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، مراکز لجستیکی و انبارداری مدرن، نقش مهمی در تقویت صادرات غیرنفتی ایفا می‌کند.