در حالی که دولت مدعی شده بود عدم مازوت سوزی دلیل کاهش تولید برق است  اما مرکز پژوهش های مجلس دلیل قطعی برق را کاهش ذخایر گازوئیل و نفت‌کوره نیروگاه‌ها اعلام کرده است.

به گزارش سرمایه فردا، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن، مرکز پژوهش‌های مجلس روز گذشته در گزارشی تحت عنوان “بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ کل کشور “، پرداخته است. این گزارش ۴۳ صفحه ای از جمع بندی نظرات کارشناسی، نشان می‌دهد که ایران با ناترازی‌های گسترده در تمامی حامل‌های انرژی، از جمله گاز طبیعی، برق و بنزین روبه‌رو شده و همین عامل قطعی برق در زمستان ۱۴۰۳ است.

ناترازی گاز طبیعی عامل قطعی برق

در سال ۱۴۰۱، ناترازی گاز طبیعی در اوج مصرف به ۳۱۵ میلیون مترمکعب در روز رسید و با افزایش دما در سال ۱۴۰۲، این مقدار به حدود ۲۸۰ میلیون مترمکعب کاهش یافت. اما همچنان در ماه‌های سرد سال، چالش ناترازی گاز طبیعی وجود دارد. همچنین، مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌های حرارتی افزایش یافته و ذخایر گازوئیل و نفت‌کوره نیروگاه‌ها در نیمه اول سال ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است.

گزارش به وجود کسری در تأمین بنزین نیز اشاره دارد و تاکید می‌کند که بی‌توجهی به سیاست‌های مدیریت مصرف منجر به واردات اجباری و خرید محصولات داخلی شده است. از این رو، انتظار می‌رود که لایحه بودجه با در نظر گرفتن وضعیت ناترازی انرژی و چالش‌های آن، راهکارهایی برای مدیریت و کاهش این ناترازی ارائه دهد.

تبصره ۳ لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ با ۱۲ بند به نفت و روابط مالی آن با دولت پرداخته است. در این لایحه، جدول مفروضات منابع و مصارف عمومی دولت در سال ۱۴۰۴ درج شده که بخش عمده‌ای از آن مرتبط با حوزه نفت و گاز است. یکی از نکات قابل توجه در بودجه ۱۴۰۴، یکپارچه‌سازی تمامی منابع تحت عنوان بودجه عمومی است که برای اولین‌بار منابع حساب هدفمندی یارانه‌ها نیز به سرجمع منابع عمومی افزوده شده است.

البته وزارت نفت در گزارشی که اخیرا ارائه کرده آمار وضعیت ذخیر سوخت را نیز منتشر کرده است که در نمودار زیر ارائه شده است؛

درآمدهای نفتی، تولید و صادرات در لایحه بودجه

لایحه بودجه ۱۴۰۴ حدود ۲۱۰۷ هزار میلیارد تومان درآمدهای نفتی پیش‌بینی کرده که سهم ۳۵ درصدی از کل منابع عمومی بودجه دارد. از این مقدار، حدود ۵۰۹ هزار میلیارد تومان به عنوان سهم دولت از صادرات نفت‌خام، میعانات‌گازی و گاز طبیعی در نظر گرفته شده است. با احتساب سهم استقراض شده از صندوق توسعه ملی، این سهم به ۴۴ درصد و مجموعاً به حدود ۱۰۵۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد. با این حال، اگر بودجه مانند سال‌های قبل استاندارد شود، سهم درآمدهای نفتی دولت از بودجه عمومی معادل ۱۵ درصد خواهد بود، در حالیکه این رقم در سال گذشته ۲۳ درصد بوده است.

گزارش به تردید در تحقق هدف تولید ۳۷۵۰ هزار بشکه نفت‌خام در روز اشاره دارد و بیان می‌کند که تحقق صادرات نفت‌خام و میعانات‌گازی به میزان ۱۸۵۰ هزار بشکه در روز نیز دور از انتظار خواهد بود.

سایر بررسی‌های این گزارش حاکی از آن است که علاوه‌بر وضعیت تولید نفت کشور، احتمال کاهش میزان صادرات نفت ایران در سال آتی نیز وجود دارد. پیش‌بینی می‌شود که قیمت نفت صادراتی ایران در سناریوهای مختلف به ترتیب برابر با ۵۳، ۷۵ و ۶۳ دلار در هر بشکه باشد. میزان صادرات نفت نیز کمتر از حجم در نظر گرفته شده در لایحه بودجه خواهد بود.

در سناریو محتمل، درآمدهای دولت از صادرات نفت‌خام، میعانات‌گازی و خالص صادرات گاز طبیعی با قیمت هر بشکه ۶۳ دلار و میزان صادرات ۱٫۱ میلیون بشکه در روز، معادل ۴۵۹ هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. در سناریوهای کمینه و بیشینه، این رقم به ترتیب برابر با ۳۷۰ و ۶۹۶ هزار میلیارد تومان خواهد بود.این گزارش به برخی از نقاط قوت و ضعف لایحه بودجه ۱۴۰۴ اشاره دارد:

•  نقاط قوت: افزایش یکپارچگی و جامعیت سند بودجه با تجمیع اعتبارات هدفمندی.

•  نقاط ضعف: عدم پوشش کامل تکالیف برنامه هفتم جهت رفع ناترازی انرژی.

عدم تخصیص منابع بهینه‌سازی مصرف انرژی

یکی از مهم‌ترین مشکلات لایحه بودجه، عدم تخصیص منابع و ردیف درآمدی/هزینه‌ای برای حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی است. این حساب به عنوان یکی از بازوهای اصلی بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی جهت جلوگیری ا قطعی برق در کشور محسوب می‌شود.

برای رفع ناترازی انرژی از سمت افزایش تولید، در برنامه هفتم پیشرفت، حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز به‌منظور تأمین مالی این طرح‌ها ایجاد شده است. اما در لایحه ارائه شده، منابع و ردیف درآمدی/هزینه‌ای برای این حساب در نظر گرفته نشده است. منابع این حساب صرفاً از محل افزایش تولید بیش از ۳۷۵۰ هزار بشکه در روز نفت‌خام و صادرات بیش از ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی خواهد بود.

نقاط ضعف دیگر لایحه بودجه از منظر بخش انرژی

•  عدم تخصیص منابع بهینه‌سازی مصرف انرژی: عدم تخصیص منابع و ردیف درآمدی/هزینه‌ای برای حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی.

•  عدم تخصیص منابع به حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز: عدم تخصیص منابع و ردیف درآمدی/هزینه‌ای برای حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز.

•  عدم توجه به مردمی‌سازی بهینه‌سازی مصرف انرژی: عدم صدور گواهی صرفه‌جویی و تعیین منابع لازم برای پروژه‌های مشخص‌شده در برنامه هفتم.

•  عدم تعیین سهم علی‌الحساب برای شرکت ملی نفت و گاز: عدم اشاره به ماده (۱۵) قانون برنامه هفتم مبنی‌بر نحوه سهم‌بری این شرکت‌ها از فروش نفت و گاز.

دلایل قطعی برق در کشور و راهکارهای مقابله با آن

حسین حسین‌زاده، عضو کمیسیون انرژی مجلس، به دلایل قطعی برق در کشور اشاره کرد و اظهار داشت: قطعی برق تنها به دلیل کمبود گاز نیست. وی خاطرنشان کرد که بازدهی و راندمان نیروگاه‌ها به دلیل فرسودگی دستگاه‌ها و عدم فیلترینگ پایین است و بهره کشور از انرژی‌های تجدیدپذیر نیز بسیار ناچیز می‌باشد. او افزود که در جذب سرمایه‌گذار خصوصی برای توسعه نیروگاه‌ها، افزایش تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و حتی میادین گازی بسیار ضعیف عمل شده است.

این نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی بر ضرورت مصرف بهینه گاز و برق تاکید کرد و گفت: “اگرچه مصرف گاز ۱۲ درصد در سال جاری افزایش یافته است، اما عادات مصرفی مردم نیز متاثر از برنامه‌ها و سیاست‌های بخش تولید و عرضه است.”

حسین‌زاده بیان کرد که بسیاری از نیروگاه‌ها مقوله فیلترینگ را جدی نمی‌گیرند که این خود عاملی برای هدر رفت انرژی و آلودگی محیط زیست است. وی با اشاره به اینکه گوگرد موجود در سوخت مازوت بالا است، تاکید کرد که مسئله فیلترینگ در نیروگاه‌ها و کارخانه‌هایی که مازوت می‌سوزانند باید جدی گرفته شود تا علاوه بر استفاده بهینه از این سوخت، از آلودگی محیط زیست و خطرات برای سلامت مردم جلوگیری شود.

وی همچنین به نیاز مبرم نوسازی تعداد زیادی از نیروگاه‌های ایران و حرکت به سمت شیوه‌های مدرن اشاره کرد و اظهار داشت که عدم نوسازی نیز یکی از عوامل به وجود آمدن این شرایط است. از طرفی مسئولان وزارت نیرو معتقدند که کاهش گازرسانی به نیروگاه‌ها سبب خاموشی برق شده است و از طرفی دیگر مسئولان شرکت ملی گاز اعلام می‌کنند که به تمامی تعهدات خود برای تحویل گاز به نیروگاه‌ها عمل کرده‌اند. این عدم هماهنگی میان وزارت نیرو و شرکت ملی گاز نیز می‌تواند نقش مهمی در قطعی‌های برق داشته باشد.

سناریوی انرژی دولت چیست

یونس نورالهی، کارشناس حوزه انرژی، به انتقاد از تصمیمات دولت در زمینه مدیریت منابع انرژی کشور پرداخت. وی با اشاره به وجود ۱۰ دانشگاه در کشور که دارای دانشکده انرژی یا گروه مهندسی انرژی هستند، بیان کرد که در روزهای اخیر و در پی تصمیمات دولت تماسی با مدیران این گروه‌ها داشته و متوجه شده که دولت در اتخاذ تصمیمات این حوزه، به مشورت با کارشناسان خارج از مجموعه خود توجهی نکرده است.

نورالهی تأکید کرد که این تصمیمات ناکارشناسی نه تنها بدون برگزاری جلسات مشورتی با متخصصان ارائه شده، بلکه به نظر می‌رسد که هیچ‌گونه مشورتی با اساتید و کارشناسان برجسته در این زمینه صورت نگرفته است. او به تصمیمات گذشته اشاره کرد و از شباهت این وضعیت به دوران ریاست‌جمهوری آقای روحانی گفت که در آن زمان نیز مشاوره‌های لازم در این حوزه‌های حساس صورت نگرفته بود و یک شبه تصمیمی گرفته شد که سرمایه اجتماعی حاکمیت را زیر سوال برد.

وی با اشاره به اینکه آقای پزشکیان در دوره تبلیغات خود بارها اشاره کرده بود که تصمیمات اساسی را با مشورت از کارشناسان می گیرند ولی روند کنونی نشان می دهد تیم ایشان فقط از کارشناسان دولت که انها هم به صورت رانتی در دولت بکارگیری شده اند استفاده کرده و با انتقاد از روش‌های فعلی دولت برای مدیریت مصرف انرژی، گفت: «آیا واقعاً می‌توانیم با قطع برق دو ساعت در روز، کشور را اداره کنیم؟» نورالهی افزود که کشورهایی که منابع انرژی فسیلی کمتری دارند، با روش‌های بهتری به تأمین انرژی می‌پردازند و دولت باید از این تجربیات بهره‌برداری کند.

این کارشناس انرژی همچنین به موضوع مصرف مازوت و تأثیرات آن بر سلامتی مردم اشاره کرد و گفت: «تأکید بر عدم استفاده از مازوت کار درستی است، اما باید به گونه‌ای عمل کنیم که به این مرحله نرسیم.» وی خاطرنشان کرد که می‌توان با صرفه‌جویی در مصرف خانگی، نیاز نیروگاه‌ها به گاز را تأمین کرد و به این ترتیب از بحران انرژی جلوگیری کرد.

نورالهی در پایان تأکید کرد که راهکارهای بلندمدت و کارشناسی برای حل مشکلات انرژی کشور وجود دارد و این راهکارها باید مورد توجه دولت قرار گیرد. او از آمادگی خود و سایر استاد تمام های انرژی در کشور برای ارائه نظرات و راهکارهای کلان در این زمینه خبر داد و تأکید کرد که این راهکارها می‌توانند به بهبود وضعیت انرژی کشور کمک کنند.

در سال های آینده ناترازی و قطعی برق افزایش می یابد

سعید میرترابی، کارشناس انرژی، درباره گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که به بررسی عملکرد دولت در زمینه ذخیره‌سازی گاز و گازوئیل پرداخته، توضیح داد: بر اساس برنامه هفتم توسعه، دولت موظف بوده در دوره‌های بدون کمبود، مقدار مشخصی از گاز و گازوئیل را ذخیره کند تا در مواقع بحرانی (روزهای سرد سال) استفاده شود. اما دولت اعلام کرده که دلیل اصلی کمبود برق، عدم سوزاندن مازوت و افزایش ناگهانی مصرف بوده است.

میرترابی با اشاره به اینکه در گزارش های تخصصی آمده است که از سال های آینده ممکن است در پارس جنوبی دچار کاهش فشار شویم، افزود: متأسفانه در ایران، فاصله زیادی بین تولید و مصرف انرژی وجود دارد. در دوره‌های سرد و گرم، منابع کافی برای پاسخگویی به نیازها وجود ندارد و این مسئله موجب ناترازی می‌شود. گزارش‌ها نیز نشان می‌دهند که این وضعیت در سال‌های آینده ممکن است تشدید شود، به‌ویژه اگر در پارس جنوبی دچار افت فشار و کاهش تولید شویم.

وی ادامه داد: در گذشته، برخی نیروگاه‌ها سوخت مایع ذخیره می‌کردند ودر فصل هایی از سال هم از ترکیبی از مازوت و گازوئیل در این نیروگاه ها استفاده می شد که به دلیل آلودگی بالای این نوع سوخت ها، امروز قابل دفاع نیستند. اما مسئله امروز این است که  باید به دنبال راه‌حل‌های پایدارتر باشیم. دولت باید تصمیم‌گیری‌های درستی بگیرد، تصمیم هایی نظیر ذخیره‌سازی گازوئیل و گاز برای نیروگاه‌ها، حتی اگر این تصمیم ها هزینه‌بر باشد.

برنامه هایی موثر تر از خاموشی برای مدیریت مصرف وجود داشت

میرترابی تأکید کرد: ناترازی در مصرف خانگی نیز وجود دارد که در دوره‌های سرمای شدید، مصرف انرژی اوج می‌گیرد. باید دولت برنامه‌هایی نظیر آموزش برای بهینه مصرف کردن انرژی را برای مدیریت مصرف خانگی، تجاری و صنعتی تدوین کند. همچنین، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌های خورشیدی می‌تواند در کوتاه‌مدت و بلندمدت بر رفع مشکل ناترازی تولید انرژی مؤثر باشد.

وی افزود: در حال حاضر، هر نیروگاه‌های خورشیدی ظرف دو سال می‌توانند به ظرفیت تولید ۱۰۰۰ مگاوات برسند و این می‌تواند ۱۵ درصد از کمبود انرژی را جبران کند. کاهش مصرف انرژی و بهره‌گیری از فناوری‌های جدید، نقش مهمی در حل مشکلات انرژی کشور خواهد داشت و لازم است ایران هم مثل سایر کشورهای جهان به طرف تولید انرژی های پاک که هزینه کمتر و عملکرد بالاتری دارند حرکت کند به خصوص اینکه زمینه برای گسترش این انرژی ها هم در کشور ما وجود دارد.

میرترابی در پایان تصریح کرد: مشکلات تولید، عرضه و رشد مصرف انرژی در ایران به ساختار فعلی تولید و مصرف انرژی بازمی‌گردد. کشورهای دیگر به سمت انرژی‌های نو حرکت کرده‌اند، اما ما همچنان به منابع فسیلی متکی هستیم. دولت باید حمایت بیشتری از بخش خصوصی در زمینه تولید انرژی‌های نو داشته باشد و از ظرفیت‌های داخلی و فناوری‌های جهانی بهره‌برداری کند.

راهکارهای پیشنهادی برای جلوگیری از قطعی برق

در جمع بندی درباره قطعی برق می توان اینگونه بیان کرد که دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ کل کشور (۱۰): تبصره ۳ نفت و روابط مالی آن با دولت»، به چالش‌های ناترازی انرژی در کشور پرداخته است. بر اساس این گزارش، کشور با ناترازی‌های گسترده‌ای در حامل‌های انرژی مانند گاز طبیعی، برق و بنزین روبرو است. در سال ۱۴۰۱، میزان ناترازی گاز طبیعی در اوج مصرف به ۳۱۵ میلیون مترمکعب در روز رسید و اگرچه در سال ۱۴۰۲ این عدد به ۲۸۰ میلیون مترمکعب در روز کاهش یافت، همچنان چالش ناترازی در ماه‌های سرد سال ادامه دارد.

افزایش مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌های حرارتی و کاهش ذخایر گازوئیل و نفت‌کوره نیز مشکلات بیشتری را در تأمین برق در زمستان ایجاد کرده است. در بخش تأمین بنزین نیز کمبود وجود دارد که منجر به واردات و خرید از واحدهای داخلی شده است.

تبصره ۳ لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ شامل ۱۲ بند است که به نفت و روابط مالی آن با دولت می‌پردازد. یکی از نکات مهم این لایحه، یکپارچه‌سازی تمامی منابع تحت عنوان بودجه عمومی است که برای اولین‌بار منابع حساب هدفمندی یارانه‌ها نیز به مجموع منابع عمومی بودجه افزوده شده است.

درآمدهای نفتی در لایحه بودجه ۱۴۰۴ معادل ۲۱۰۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده که ۳۵ درصد از کل منابع عمومی بودجه را تشکیل می‌دهد. سهم دولت از این درآمدها با احتساب استقراض از صندوق توسعه ملی به ۴۴ درصد می‌رسد. همچنین برآورد تولید ۳۷۵۰ هزار بشکه نفت‌خام در روز و صادرات ۱۸۵۰ هزار بشکه در روز در این لایحه محل تردید است.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد قیمت نفت صادراتی ایران برای سال آینده بین ۵۳ تا ۷۵ دلار در هر بشکه خواهد بود و میزان صادرات کمتر از حجم در نظر گرفته شده در لایحه بودجه است. در سناریو محتمل، درآمدهای دولت از صادرات نفت و گاز معادل ۴۵۹ هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.

این گزارش مرکز پژوهش های مجلس بیان می‌کند که لایحه بودجه ۱۴۰۴ تکالیف برنامه هفتم جهت رفع ناترازی انرژی را به‌طور کامل پوشش نداده است. از جمله این موارد، عدم تخصیص منابع برای حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی و حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز است. همچنین، نبود اعتبارات برای دو طرح بزرگ ذخیره‌سازی گاز طبیعی و میترینگ از دیگر نقاط ضعف لایحه بودجه محسوب می‌شود.

در مجموع باید گفت که تدوین لایحه بودجه و احکام آن باید متناسب با وضعیت ناترازی انرژی و چالش‌های آن باشد. همچنین، بودجه باید در راستای تحقق اهداف کمّی برنامه هفتم تدوین شود. در همین راستا کارشناسان راهکارهای زیر را برای حل این مشکل پیشنهاد می‌دهد.

•  افزایش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر: توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند راهکاری برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و افزایش پایداری تامین برق باشد.

•  نوسازی و به‌روزرسانی نیروگاه‌ها: بهره‌برداری از تکنولوژی‌های مدرن و نوسازی نیروگاه‌ها می‌تواند راندمان و بازدهی تولید برق را افزایش دهد.

•  افزایش فیلترینگ در نیروگاه‌ها: اجرای کامل فیلترینگ در نیروگاه‌ها و کارخانه‌ها برای کاهش آلودگی و هدررفت انرژی ضروری است.

•  هماهنگی بهتر میان نهادهای مرتبط: بهبود هماهنگی میان وزارت نیرو و شرکت ملی گاز برای جلوگیری از اختلافات و اطمینان از تامین گاز به نیروگاه‌ها.

با اجرای این راهکارها می‌توان مشکلات قطعی برق را کاهش داد و بهبود وضعیت انرژی در کشور را تضمین کرد.