صنعت فولاد ایران در نقطه‌عطفی راهبردی

به گزارش سرمایه فردا،

برای عبور از صادرات مواد خام و حرکت به‌سوی تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا، صنعت فولاد ایران نیازمند تحولی ساختاری در چند محور کلیدی است. برای نمونه تولید فولادهای آلیاژی، ضدزنگ، و تخصصی نیازمند تجهیزات مدرن، دانش فنی روزآمد، و زیرساخت‌های تحقیق و توسعه است. این مهم تنها با مشارکت فعال شرکت‌های دانش‌بنیان، حمایت مالی دولت، و جذب سرمایه‌گذاری خصوصی قابل تحقق خواهد بود. توسعه مراکز نوآوری صنعتی و ایجاد خوشه‌های فناورانه می‌تواند به تسریع این روند کمک کند.

یکی از موانع تولید فولاد پیشرفته، نبود بازار مصرف داخلی و محدودیت در دسترسی به بازارهای خارجی تخصصی است. برای رفع این چالش، باید سیاست‌های تجاری و دیپلماسی اقتصادی کشور به‌گونه‌ای تنظیم شود که امکان ورود به زنجیره تأمین جهانی فراهم گردد. انعقاد توافق‌نامه‌های تجاری، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی، و ایجاد برند ملی در حوزه فولاد می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند.

بیژن پناهی زاده معتقد است که در مسیر گذار صنعت فولاد ایران از صادرات مواد خام به تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا، مجموعه‌ای از الزامات ساختاری و راهبردی باید مورد توجه قرار گیرد. این تحول نه‌تنها نیازمند تغییر در رویکردهای تولیدی، بلکه مستلزم بازنگری در سیاست‌های حمایتی، زیرساخت‌های فناورانه، و سازوکارهای تجاری کشور است

در حالی که انرژی ارزان‌قیمت مزیت رقابتی فعلی صنعت فولاد ایران را شکل داده، تداوم این سیاست بدون اصلاحات ساختاری ممکن است منجر به اتلاف منابع و کاهش بهره‌وری شود. لازم است نظام قیمت‌گذاری به‌گونه‌ای طراحی شود که ضمن حفظ مزیت نسبی، انگیزه لازم برای ارتقای بهره‌وری، کاهش مصرف، و حرکت به‌سوی تولید پیشرفته را فراهم کند.

برای تولید و صادرات فولادهای پیشرفته، وجود زنجیره تأمین منسجم، حمل‌ونقل تخصصی، و زیرساخت‌های بندری و گمرکی کارآمد ضروری است. سرمایه‌گذاری در توسعه لجستیک صنعتی، دیجیتالی‌سازی فرآیندها، و تسهیل صادرات می‌تواند نقش کلیدی در افزایش رقابت‌پذیری ایفا کند.

بیژن پناهی زاده عضو خانه صنعت، معدن و تجارت ایران به خبرنگار بازار گفت: در مسیر گذار صنعت فولاد ایران از صادرات مواد خام به تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا، مجموعه‌ای از الزامات ساختاری و راهبردی باید مورد توجه قرار گیرد. این تحول نه‌تنها نیازمند تغییر در رویکردهای تولیدی، بلکه مستلزم بازنگری در سیاست‌های حمایتی، زیرساخت‌های فناورانه، و سازوکارهای تجاری کشور است.

وی افزود: نخست، سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری‌های پیشرفته از اهمیت بالایی برخوردار است. تولید فولادهای آلیاژی، ضدزنگ و تخصصی نیازمند تجهیزات مدرن، دانش فنی روزآمد و زیرساخت‌های تحقیق و توسعه است. تحقق این هدف بدون مشارکت فعال شرکت‌های دانش‌بنیان، حمایت مالی دولت و جذب سرمایه‌گذاری خصوصی امکان‌پذیر نخواهد بود. ایجاد مراکز نوآوری صنعتی و توسعه خوشه‌های فناورانه می‌تواند به تسریع این روند کمک کند و زمینه‌ساز ارتقای توان رقابتی کشور در بازارهای جهانی شود.

پناهی زاده تاکید کرد: در گام بعد، توسعه بازارهای مصرف تخصصی باید در دستور کار قرار گیرد. یکی از موانع اصلی در مسیر تولید فولاد پیشرفته، نبود تقاضای داخلی کافی و محدودیت در دسترسی به بازارهای خارجی تخصصی است. برای رفع این چالش، سیاست‌های تجاری و دیپلماسی اقتصادی کشور باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که امکان ورود به زنجیره تأمین جهانی فراهم گردد. انعقاد توافق‌نامه‌های تجاری، حضور مؤثر در نمایشگاه‌های بین‌المللی و ایجاد برند ملی در حوزه فولاد می‌تواند نقش مؤثری در گسترش بازار ایفا کند.

این عضو خانه صنعت و معدن ایران تصریح کرد: از سوی دیگر، اصلاح ساختار قیمت‌گذاری انرژی و مواد اولیه یکی از پیش‌نیازهای کلیدی برای ارتقای بهره‌وری و حرکت به‌سوی تولید پیشرفته است. هرچند انرژی ارزان‌قیمت در سال‌های گذشته مزیت رقابتی صنعت فولاد ایران را شکل داده، اما تداوم این سیاست بدون اصلاحات ساختاری ممکن است منجر به اتلاف منابع و کاهش بهره‌وری شود. طراحی نظام قیمت‌گذاری به‌گونه‌ای که ضمن حفظ مزیت نسبی، انگیزه لازم برای بهینه‌سازی مصرف و ارتقای فناوری را فراهم کند، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

پناهی زاده گفت: ارتقای زنجیره تأمین و زیرساخت‌های لجستیکی نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت صادرات فولادهای پیشرفته دارد. وجود زنجیره تأمین منسجم، حمل‌ونقل تخصصی، و زیرساخت‌های بندری و گمرکی کارآمد از جمله الزامات ورود به بازارهای رقابتی جهانی است. سرمایه‌گذاری در توسعه لجستیک صنعتی، دیجیتالی‌سازی فرآیندها و تسهیل صادرات می‌تواند به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های مبادله کمک کند و جایگاه ایران را در بازارهای بین‌المللی تثبیت نماید.

موفقیت در صنعت تنها به تولید محدود نمی‌شود

در مسیر توسعه صنعتی کشور، یکی از الزامات بنیادین، کاهش وابستگی به واردات تجهیزات و فناوری‌های کلیدی است. این هدف تنها با سرمایه‌گذاری هدفمند داخلی و بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان محقق می‌شود. بومی‌سازی و مهندسی معکوس تجهیزات صنعتی نه‌تنها موجب افزایش تاب‌آوری اقتصادی در برابر تحریم‌ها و نوسانات ارزی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز ارتقای توان تولید ملی، اشتغال‌زایی تخصصی، و ورود به زنجیره ارزش جهانی خواهد بود. در این میان، صنایع راهبردی نظیر فولاد، به‌عنوان پیشران توسعه زیرساختی، نیازمند رویکردی هوشمندانه در بهره‌برداری از ظرفیت‌های داخلی و تقویت همکاری‌های فناورانه هستند.

به گفته امیرحسین کاوه اتصال به بازارهای بین‌المللی و حضور مؤثر در عرصه صادرات، لازمه پایداری و رشد اقتصادی است. رقابت در سطح جهانی مستلزم تدوین استراتژی‌های دقیق، سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و برخورداری از مزیت‌های نسبی پایدار است

امیرحسین کاوه، عضو اتاق بازرگانی ایران، در گفت‌وگو با «بازار» با اشاره به روند رو به رشد صنعت فولاد کشور طی چهار دهه اخیر اظهار کرد: ظرفیت تولید فولاد ایران از حدود ۵۰۰ هزار تن در سال‌های ابتدایی انقلاب، به چندین میلیون تن در حال حاضر رسیده است؛ رشدی که نشان‌دهنده تحول بنیادین در زیرساخت‌های صنعتی کشور است. در گذشته، احداث یک کارخانه فولاد آرزویی دور از دسترس تلقی می‌شد، اما امروز ایران توانایی اجرای پروژه‌های EPC در این حوزه را داراست. حدود نیمی از فرآیندهای صنعتی در این بخش داخلی‌سازی شده‌اند و نیمی دیگر همچنان وابسته به واردات هستند، با این حال، توان مهندسی و ظرفیت بومی‌سازی به‌طور قابل‌توجهی ارتقا یافته است.

کاوه در ادامه تأکید کرد: موفقیت در صنعت تنها به تولید محدود نمی‌شود، بلکه اتصال به بازارهای بین‌المللی و حضور مؤثر در عرصه صادرات، لازمه پایداری و رشد اقتصادی است. رقابت در سطح جهانی مستلزم تدوین استراتژی‌های دقیق، سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و برخورداری از مزیت‌های نسبی پایدار است. فناوری به‌تنهایی نمی‌تواند ضامن موفقیت باشد؛ بلکه سودآوری اقتصادی و توانایی در حفظ مزیت رقابتی نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کنند. بدون دسترسی به بازارهای جهانی، حتی پیشرفته‌ترین صنایع نیز ممکن است با چالش‌های جدی در زمینه فروش و توسعه مواجه شوند.

وی با اشاره به تجربه صنعت فولاد ایران افزود: در سال‌های گذشته، این صنعت با بهره‌گیری از انرژی ارزان‌قیمت شامل گاز، برق و آب، توانسته است مزیت رقابتی قابل‌توجهی کسب کند. این منابع تقریباً رایگان، امکان تولید محصولات با قیمت پایین‌تر و ورود به بازارهای صادراتی را فراهم کرده‌اند. با این حال، بخش عمده‌ای از صادرات فولاد ایران به‌صورت مواد خام یا نیمه‌خام انجام می‌شود؛ چرا که تولید فولادهای پیشرفته مستلزم سرمایه‌گذاری‌های سنگین و دسترسی به بازارهای تخصصی مصرف است—امری که در شرایط فعلی با محدودیت‌هایی همراه است.

براساس این گزارش، صنعت فولاد ایران در آستانه یک گذار راهبردی قرار دارد؛ گذار از تولید انبوه به تولید هوشمند، از صادرات خام به صادرات فناورانه، و از وابستگی به واردات به خودکفایی صنعتی. تحقق این چشم‌انداز نیازمند هم‌افزایی میان بخش خصوصی، دولت، و نهادهای علمی و فناورانه است. شرکت‌های دانش‌بنیان، با توانایی در مهندسی معکوس، طراحی تجهیزات، و توسعه فناوری‌های نوین، می‌توانند موتور محرک این تحول باشند به شرط آنکه زیرساخت‌های حمایتی، سیاست‌گذاری هوشمند، و سرمایه‌گذاری پایدار در دستور کار قرار گیرد.

در مجموع، گذار از صادرات خام به تولید ارزش‌افزوده در صنعت فولاد ایران، نیازمند یک برنامه جامع و هماهنگ میان دولت، بخش خصوصی، و نهادهای علمی و فناورانه است. این مسیر، اگرچه پیچیده و پرچالش است، اما با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه و بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی، می‌تواند به نقطه‌عطفی در توسعه صنعتی کشور تبدیل شود.