جنگ سرد انرژی

به گزارش سرمایه فردا، زمستان هنوز نرسیده، اما سرمای آن در بازار انرژی جهان پیچیده است. تحریم‌ها دوباره فعال شده‌اند، مسیرهای صادراتی تغییر کرده‌اند، و قیمت نفت دیگر تابع عرضه و تقاضا نیست، بلکه اسیر بازی‌های ژئوپلیتیکی شده است. ایران، با صادرات محدود و امیدی لرزان به افزایش قیمت جهانی، چشم به تحولات بیرونی دوخته؛ از تصمیمات اوپک پلاس تا حملات به زیرساخت‌های روسیه. اروپا، در آستانه فصل سرما، با خلأ تأمین انرژی روبه‌روست و آمریکا، با همه ظرفیت‌هایش، نمی‌تواند به‌تنهایی این شکاف را پر کند. در این میان، جابه‌جایی نفت ایران و روسیه به آسیا، نه‌تنها بازار اروپا را تحت فشار قرار می‌دهد، بلکه معادلات قدرت در بازار جهانی انرژی را نیز بازنویسی می‌کند. این زمستان، فقط آزمون تاب‌آوری نیست؛ آزمون بازتعریف وابستگی‌ها، مسیرها و آینده سیاست‌گذاری انرژی است.

پس از اجرای رسمی مکانیسم اسنپ‌بک از سوی اروپا، چشم‌انداز اقتصادی ایران در حوزه انرژی با محدودیت‌های جدی مواجه شده است. در شرایطی که صادرات نفت ایران تحت فشار تحریم‌های مضاعف قرار دارد و مسیرهای مالی و تجاری به‌شدت محدود شده‌اند، تنها امید باقی‌مانده برای حفظ درآمدهای ارزی، افزایش قیمت جهانی نفت است  که در مقطع کنونی بیش از آنکه به ظرفیت‌های تقاضای جهانی وابسته باشد، به تحولات ژئوپلیتیکی و اختلالات عرضه در بازار جهانی گره خورده است.

در همین راستا، ایالات متحده تلاش کرده با فشار به عراق برای افزایش صادرات و صدور مجوز فروش نفت اقلیم کردستان، سطح عرضه جهانی را بالا نگه دارد تا مانع از جهش قیمت‌ها شود. با این حال، محدودیت‌های شدید بر صادرات نفت ونزوئلا و ایران، به‌همراه حملات مکرر به زیرساخت‌های انرژی روسیه، موجب شده بازار جهانی نفت در وضعیت شکننده‌ای قرار گیرد و این پرسش را پیش بکشد که آیا زمستان پیش‌رو برای اروپا، به‌ویژه در حوزه انرژی، سخت‌تر از سال‌های گذشته خواهد بود؟

در بازار معاملات آتی، قیمت نفت برنت با ۹۱ سنت افزایش (معادل ۱.۴ درصد) به ۶۵.۴۴ دلار در هر بشکه رسید و نفت وست تگزاس اینترمدیت نیز با رشد ۸۹ سنتی (۱.۵ درصدی) به ۶۱.۷۷ دلار رسید. این افزایش در حالی رخ داد که هفته گذشته نفت برنت با سقوط ۸.۱ درصدی و نفت آمریکا با افت ۷.۴ درصدی، بزرگ‌ترین کاهش هفتگی خود در سه ماه اخیر را تجربه کرده بودند.

افزایش اخیر قیمت‌ها عمدتاً ناشی از تصمیم اوپک پلاس برای افزایش محدود تولید در ماه نوامبر است؛ تنها ۱۳۷ هزار بشکه در روز، رقمی که کمتر از انتظارات بازار بود. در نشست اخیر، روسیه پیشنهاد افزایش محدود را مطرح کرد تا از فشار نزولی بر قیمت‌ها جلوگیری کند، اما عربستان سعودی خواهان افزایش بیشتر برای بازپس‌گیری سهم بازار بود.

در کنار این تصمیم، حملات اوکراین به تأسیسات انرژی روسیه، از جمله پالایشگاه کریشی با ظرفیت سالانه بیش از ۲۰ میلیون تن، نیز به نگرانی‌ها درباره اختلال در عرضه دامن زده است. در همین حال، کشورهای گروه هفت اعلام کرده‌اند که فشار بر کشورهایی که به خرید نفت روسیه ادامه می‌دهند را افزایش خواهند داد.

ضعف تقاضای جهانی نفت در فصل زمستان

با وجود این تحولات، تحلیلگران هشدار می‌دهند که ضعف تقاضای جهانی در فصل زمستان، نبود محرک‌های صعودی جدید، و آغاز فصل تعمیرات پالایشگاه‌ها، می‌تواند مانع از رشد پایدار قیمت‌ها شود. بازار نفت به‌تدریج وارد فاز اشباع عرضه می‌شود و داده‌های کلان اقتصادی نیز نشانه‌ای از افزایش تقاضا نشان نمی‌دهند.

در چنین شرایطی، ایران با محدودیت در صادرات و کاهش دسترسی به بازارهای جهانی، بیش از هر زمان دیگر به نوسانات قیمت جهانی نفت وابسته شده است. هرگونه افزایش قیمت می‌تواند نقش ضربه‌گیر در برابر فشارهای تحریمی ایفا کند، اما این امید به‌طور کامل در گرو تحولات خارج از کنترل ایران است از تصمیمات اوپک پلاس گرفته تا حملات ژئوپلیتیکی و رفتار کشورهای مصرف‌کننده موثر است. زمستان پیش‌رو، آزمونی برای تاب‌آوری بازار انرژی و سنجش اثرگذاری تحریم‌ها هم برای اروپا، هم برای تولیدکنندگانی همچون روسیه و ایران خواهد بود.

در حال حاضر تنها سناریو این است که اگر روسیه و ایران بخش عمده‌ای از نفت خود را به بازارهای آسیایی منتقل کنند، به‌ویژه چین، هند و کشورهای جنوب شرق آسیا، بازار انرژی اروپا با محدودیت‌های جدی در تأمین مواجه خواهد شد. این جابه‌جایی در مسیر صادرات، نه‌تنها به کاهش عرضه مستقیم برای اروپا منجر می‌شود، بلکه فشار روانی بر بازارهای جهانی ایجاد می‌کند و می‌تواند قیمت نفت برای مصرف‌کنندگان اروپایی را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد به‌ویژه در فصل زمستان که تقاضا برای انرژی به‌طور سنتی بالا می‌رود.

در چنین سناریویی، اروپا ناگزیر خواهد بود به منابع جایگزین روی آورد. ایالات متحده یکی از گزینه‌های اصلی برای تأمین انرژی اروپا محسوب می‌شود، اما ظرفیت صادراتی آمریکا نیز محدودیت‌هایی دارد. صادرات نفت خام و گاز طبیعی مایع (LNG) آمریکا در سال‌های اخیر افزایش یافته، اما زیرساخت‌های حمل‌ونقل، ظرفیت پالایش، و تعهدات بلندمدت با دیگر کشورها، مانع از پاسخ‌گویی کامل به نیاز فوری اروپا خواهد بود. علاوه بر این، هزینه حمل و قیمت تمام‌شده نفت آمریکایی برای اروپا بالاتر از منابع منطقه‌ای است، که خود عاملی برای افزایش قیمت‌ها در بازار مصرف خواهد بود.

از سوی دیگر، اگر روسیه و ایران با هدف تقویت روابط ژئوپلیتیکی و کاهش وابستگی به غرب، صادرات خود را به‌طور کامل به آسیا هدایت کنند، اروپا با یک خلأ راهبردی در حوزه انرژی مواجه می‌شود. این خلأ ‌تنها اقتصادی نیست، بلکه سیاست های بلندمدت آنها را نیز با چالش مواجه می کند، چرا که وابستگی به آمریکا و برخی تولیدکنندگان آفریقایی یا خاورمیانه‌ای، قدرت چانه‌زنی اروپا را در بازار انرژی کاهش می‌دهد.

در مجموع، تغییر مسیر صادرات نفت ایران و روسیه به سمت آسیا، می‌تواند به افزایش قیمت نفت برای اروپا، تشدید رقابت بر سر منابع جایگزین، و فشار مضاعف بر مصرف‌کنندگان اروپایی منجر شود. آمریکا اگرچه می‌تواند بخشی از این نیاز را تأمین کند، اما نه به سرعت و نه به قیمت مناسب، و نه در بلندمدت. بنابراین وضعیت زمستان پیش‌رو، قابل پیش بینی نیست و به قول ترامپ باید دید چه می شود!