متوسط ذخیره سازی روزانه سوخت در دولت چهاردهم ۷.۲۱ میلیون لیتر کاسته شد و همین مساله منجر به تشدید خاموشی در پاییز و زمستان شد.

به گزارش سرمایه فردا، قطعی برق بی‌سابقه و افت فشار گاز در دو ماه گذشته مشکلات زیادی را برای مردم، صنعتگران و کشاورزان ایجاد کرده است. این موضوع تقریباً در کشور بی سابقه است چراکه در این فصل از سال هیچگاه قطعی گسترده برق را نداشته ایم. به عبارت دیگر در مهر ماه پایان قطعی برق بخش خانگی و سهمیه بندی برق صنایع بود، اما امسال به دلایلی همچون عدم ذخیره سازی مناسب سوخت نیروگاه، بی توجهی به افزایش تقاضای برق در کشور و همچنین استفاده غیر مجاز برق بعد از رشد قیمت بیت کوین بوده است.

بررسی‌های کارشناسی از اطلاعات وزارت نفت و وزارت نیرو درباره تأمین برق نیروگاه‌ها می‌تواند تا حدودی ابعاد خاموشی در کشور را روشن کند.

تمامی نیروگاه‌های حرارتی کشور بر مبنای مصرف گاز طبیعی طراحی شده‌اند. با این حال، کمبود گاز طبیعی در سال‌های اخیر سبب شده تا طی دوره فصل سرد، همزمان با کاهش گاز تأمین شده برای نیروگاه‌ها، جهت جلوگیری از قطعی برق، سوخت نیروگاه مایع شامل گازوئیل و مازوت جایگزین گاز طبیعی شود. بنابراین وقتی کمبود سوخت گاز ایجاد شود نیروگاه‌ها مجبور به استفاده از سوخت گازوئیل خواهند بود. حالا در شرایطی که این نیروگاه‌ها نتوانند گازوئیل مورد نیاز را تأمین کنند منجر به کاهش ظرفیت تولید یا حتی استفاده از مازوت می‌روند. به همین دلیل در شرایط قطعی گاز احتمال تشدید آلودگی هوا در کشور وجود دارد.

کاهش سوخت نیروگاه علت اصلی خاموشی

طبق آمار تأیید شده توسط وزارت نیرو و وزارت نفت، متوسط روزانه پرشدگی ذخایر گازوئیل در ۵ ماه فعالیت دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۳ معادل ۱۰ میلیون لیتر در روز بوده است. این در حالی که در سه ماه فعالیت دولت چهاردهم، از ابتدای شهریور تا ابتدای آذرماه سال ۱۴۰۳، نه تنها ذخایر راهبردی گازوئیل نیروگاه‌ها پر نشد. بلکه به طور متوسط روزانه ۷.۲۱ میلیون لیتر از این ذخایر کاسته شد. این مساله به طور قطع در تشدید کاهش سوخت نیروگاه‌ها مؤثر بود. به طوری که در پاییز امسال میزان ذخیره نیروگاه به جای ۳.۲ میلیارد لیتر نفت گازی که در پاییز سال گذشته ثبت شده بود حدود ۱.۸ میلیارد لیتر ذخیره داشتند.

این کاهش ذخایر گازوئیل و کمبود گاز طبیعی، علت اصلی مشکلات برق و گاز در روزهای اخیر بوده است. برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی در آینده، لازم است مدیریت بهینه منابع انرژی و تدوین برنامه‌های بلندمدت برای تأمین پایدار انرژی مورد توجه قرار گیرد. البته اخیراً وزارت نفت اعلام کرده میزان تحویل سوخت در پاییز امسال نسبت به تابستان ۱۴۰۳ افزایش یافته است اما آمار دقیقی از میزان ذخیره کنونی نیروگاه‌ها در دسترس نیست. از آنجایی که هنوز موضوع خاموشی و آلودگی هوا وجود دارد حکایت از این دارد که برخی نیروگه ها از مازوت استفاده می‌کنند. به طور کلی حدود ۸ درصد از آلایندگی در کشور مربوط به نیروگاه ها و استفاده از مازوت است.

مصرف مازوت در نیروگاه‌ها و کاهش سوخت نیروگاه

یکی از ابهامات مطرح شده، در زمینه تأمین سوخت استناد به مصوبه بالادستی مبنی بر عدم مصرف مازوت در نیروگاه‌ها در فصل گرم است. لازم به ذکر است که این مصوبه در ۱۰ مرداد امسال صادر شد و به موجب آن، چند برابر متوسط سال‌های قبل، مازوت مصرف شده است. این مصوبه الزامی برای نهاد قضائی جهت فک پلمپ مخازن تعدادی از نیروگاه‌های مازوت‌سوز کشور نداشت، اما با این وجود از حداکثر ظرفیت مصوبه استفاده شد.

در شهریور ۱۴۰۰، زمانی که دولت سیزدهم امور را از دولت دوازدهم تحویل گرفت، میزان ذخایر گازوئیل ۱۵۰ میلیون لیتر کمتر از شهریور ۱۴۰۳ بود. اما در دوره شهریور تا آذرماه، افزایش ۱۱۲۰ میلیون لیتری ذخایر، زمینه تأمین انرژی پایدار را فراهم کرد. بر این مبنا، در سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱، ۱۴۰۲ و سنوات قبل، همواره حدفاصل شهریور تا آذر هر سال، ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها افزایش پیدا کرده است. حالا سوال این است که چرا دولت سوخت کافی در نیروگاه‌ها تحویل نداده است. آیا سوخت گازوئیل تولید شده از کشور صادرات شده است؟ به طور قطع دولت برای تنویر افکار عمومی باید در اینباره شفاف سازی کند.

میزان آلایندگی مازوت تولیدی ایران

محمد طلا مظلومی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی ضمن تاکید بر اینکه میزان آلایندگی مازوت تولیدی ایران بسیار بالاست، گفت: به همین دلیل در مقطع کنونی وزارت نفت باید برنامه‌ای برای حل این مشکل داشته باشد، در غیر این صورت استفاده از مازوت می‌تواند تبعاتی را برای سلامت مردم ایجاد کند.

او افزود: دولت همچنین باید در راستای افزایش ساخت نیروگاه و افزایش تولید برق در کشور تدابیری اتخاذ کند، گفت: با توجه به افزایش تقاضای برق در کشور باید حمایت از سرمایه گذاران داخلی در دستور کار قرار بگیرد. چراکه در مقطع کنونی دولت در مسیر حرکت به سمت خصوصی سازی نیروگاه‌ها باید حرکت کند از این رو به جای ساخت نیروگاه باید از سرمایه گذاران حمایت کند و مشوق‌هایی را در این زمینه پیش بینی و اعطا کند.

کاهش نامتعارف ذخایر سوخت نیروگاه در سال جاری

کاهش ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها در شرایطی رقم خورد که تحویل گازوئیل توسط شرکت پخش فرآورده‌های نفتی بیشتر از سال گذشته بود. با این حال، کاهش قابل توجه گاز طبیعی سبب شد تا افزایش تحویل گازوئیل کافی نباشد و نیروگاه‌ها مجبور به برداشت سوخت مایع از مخازن راهبردی خود در فصل غیر سرد شوند.

بر این اساس، وزارت نفت به عنوان متولی تأمین انرژی کشور، از جمله نیروگاه‌ها، می‌بایست در صورت ضرورت کاهش گاز طبیعی به هر دلیل فنی و غیرفنی، اقدامات لازم جهت تحویل مناسب سوخت مایع را فراهم می‌کرد. به همین ترتیب، با تأمین حداکثری گازوئیل از قطعی برق در این بازه زمانی جلوگیری می‌شد.

اگر روند تأمین سوخت مایع مشابه ۵ ماه ابتدای سال در دولت چهاردهم ادامه پیدا می‌کرد، ذخایر سوخت مایع به حد قابل اتکا برای گذر از زمستان بدون خاموشی می‌رسید. این اقدام می‌توانست تأمین انرژی پایدار را فراهم کرده و مشکلات ناشی از قطعی برق را به حداقل برساند.

با توجه به بحران‌های موجود در تأمین سوخت نیروگاه‌ها و پیامدهای ناشی از آن، لازم است تدابیر لازم برای مدیریت بهتر منابع انرژی و جلوگیری از خاموشی‌ها و تعطیلی‌های بیشتر اتخاذ شود. ادغام وزارت نیرو و وزارت نفت یکی از راهکارهایی است که تاکنون پیشنهاد شده و این موضوع توسط کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس در دست بررسی است.

جلوگیری از خاموشی‌ها با تامین سوخت نیروگاه ها

در سال جاری، نه تنها شاهد افزایش ظرفیت مخازن راهبردی نیروگاه‌ها نبودیم، بلکه در دوره غیرسرد سال، برخلاف سنوات قبل، به طور نامتعارف ۶۵۰ میلیون لیتر از این ذخایر راهبردی تخلیه شد. این کاهش ذخایر گازوئیل و کمبود گاز طبیعی، منجر به مشکلات برق و گاز در روزهای اخیر شده است.

برای جلوگیری از بروز مشکلات مشابه در آینده، لازم است مدیریت بهینه منابع انرژی و تدوین برنامه‌های بلندمدت برای تأمین پایدار انرژی مورد توجه قرار گیرد. استفاده از ظرفیت‌های موجود به‌صورت بهینه و صرفه‌جویی در مصرف خانگی، می‌تواند به تأمین نیاز نیروگاه‌ها و کاهش بحران‌های انرژی کمک کند. اما تاکنون دولت سیاست شفافی نیز در زمینه بهینه سازی مصرف سوخت نیز ارائه نکرده است.

تقسیم وظایف در حوزه انرژی بین دو وزارتخانه، هزینه‌های مختلفی را به دولت و کشور تحمیل کرده است. به‌عنوان مثال، در پرداخت حق ارتفاع اگر کابل برق و لوله‌های نفت و گاز از یک زمین کشاورزی منتقل شود، هر وزارتخانه باید جداگانه حق ارتفاع پرداخت کند. در حالی که این نوع پرداخت‌ها در صورت تجمیع فقط یک بار پرداخت می‌شد. بنابراین می‌توان بخشی از مشکلات به وجود آمده در حوزه برق را ناشی از سود مدیریت دانست که منجر شده علاوه بر اینکه اقتصاد کشور تحت تأثیر خاموشی‌ها قرار بگیرد تبعات ناشی از آلودگی هوا نیز جامعه را متأثر کند. به طوری که هر هفته چند روز تعطیلی مدارس و ادارات وجود دارد.

وظیفه تأمین سوخت نیروگاه‌ها با کجاست؟

با توجه به اینکه وظیفه تأمین سوخت نیروگاه‌ها با وزارت نیرو نیست، این وزارتخانه کمتر دغدغه کاهش مصرف سوخت را دارد. ابتدای امسال، ۵۳ درصد ظرفیت نیروگاهی کشور متعلق به نیروگاه‌های گازی و بخاری بوده است. با تبدیل این نیروگاه‌ها به سیکل ترکیبی، امکان تولید برق بیشتر با مصرف سوخت کمتر فراهم می‌شد.

یکی دیگر از نکات مطرح‌شده این است که سبد سوختی متنوع بویژه در حوزه نیروگاهی وجود ندارد. بیش از ۸۰ درصد سوخت نیروگاه‌های حرارتی کشور گاز طبیعی است ولی وزارت نیرو بدون توجه به اهمیت گاز طبیعی و مشکلات تولید آن در کشور، نیروگاه‌ها را گاز پایه کرده است.

در صورت یکپارچگی مدیریت، وزارت نفت با احساس مسؤولیت می‌توانست با افزایش کیفیت سوخت نیروگاه‌ها به افزایش راندمان آنها کمک کند. کیفیت سوخت می‌تواند بر میزان احتراق کامل تأثیر بگذارد. سوخت‌های خالص و با کیفیت بالا معمولاً احتراق بهتری دارند و منجر به کاهش سوخت‌های زائد و افزایش راندمان انرژی می‌شوند. همچنین، سوخت‌های با ناخالصی بالا ممکن است باعث ساییدگی و آسیب به تجهیزات نیروگاه‌ها شوند و هزینه‌های تعمیر و نگهداری را افزایش دهند.

وجود مدیریت واحد در حوزه انرژی می‌توانست از خاموشی‌های اخیر جلوگیری کند. در این صورت، وزیر نیرو به جای اینکه توپ را به زمین وزارت نفت بیندازد، پاسخگو می‌بود.