سه شنبه ۱۴ اسفند ۱۴۰۳
این مقاله به بررسی جزئیات این گزارش و تحلیل عمیق‌تر عوامل مؤثر بر تراز تجاری مناطق آزاد ایران می‌پردازد تا تصویر واقعی‌تری از وضعیت اقتصادی این مناطق ارائه دهد.
به گزارش سرمایه فردا، در سال‌های اخیر، دبیرخانه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور تلاش‌های چشمگیری برای بهبود عملکرد تجاری مناطق آزاد انجام داده است. این اقدامات در گزارشی که عملکرد ۱۱ ماهه مناطق آزاد را بررسی می‌کند، منعکس شده‌اند. با این حال، تحلیل دقیق این گزارش نشان می‌دهد که برخی از داده‌ها، مانند تأثیر نرخ دلار و واردات ماشین‌آلات، در محاسبات کلی در نظر گرفته نشده‌اند.
دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد اعلام کرده که عملکرد تجاری مناطق آزاد کشور در ۱۱ ماهه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته بهتر شده، اما عملاً میزان صادرات این مناطق از نظر وزنی چندان مثبت نشده است و تراز تجاری از نظر ارزشی با اختلاف جزیی مثبت شده است. این رشد صادرات ناشی از صادرات مجدد کالاها از مناطق آزاد است.
از طرف دیگر، مجموع عملکرد مناطق در کشور زیر سایه مناطق ویژه قرار دارد که بیشتر تولید صادرات محور دارند. برای نمونه، پارسیان و خلیج فارس میزبان شرکت‌های صنعتی و معدنی هستند که سهم عمده تولید خود را صادرات می‌کنند. به همین دلیل، تراز تجاری مناطق آزاد و ویژه اقتصادی مثبت شده است.
این گزارش تأکید کرده که مناطقی مانند ماکو، قشم، کیش و ارس توانسته‌اند با ثبت تراز تجاری مثبت، جایگاه خود را در صادرات تقویت کنند. اما سوال این است که منطقه آزاد کیش چه محصولاتی تولید و صادر می‌کند که منجر به مثبت شدن تراز تجاری شده است؟ در مناطق دیگر مانند ارس نیز تولیدات صنعتی خاصی وجود ندارد و بیشتر صادرات به محصولات کشاورزی اختصاص دارد.
اگرچه دورنمای گزارش مناطق آزاد کشور مثبت به نظر می‌رسد، اما در عمل بزک شده است. چرا که رشد قیمت ارز در سال جاری نسبت به سال گذشته باعث شده ارزش صادرات مناطق آزاد ایران رشد قابل توجهی داشته باشد اما از نظر وزنی تغییر خاصی نداشته است و حتی شاید در برخی مناطق آزاد کشور شاهد افت صادرات نیز بوده‌ایم.
در ۱۱ ماهه امسال، جمع صادرات مناطق آزاد به ۱۰۸۵ میلیون دلار و جمع واردات به بیش از ۱۰۶۱ میلیون دلار رسیده است. طبق این آمار، تراز تجاری مناطق آزاد ۲۴ میلیون دلار مثبت است. اما از آنجایی که در محاسبه دقیق همه کالاهای وارداتی به مناطق آزاد، ارزش واردات ماشین آلات و تجهیزات در نظر گرفته نشده است، عملاً تراز تجاری غیرواقعی مثبت است. در صورتی که خالص ارزش واردات و صادرات همه کالاها در نظر گرفته شود، نه تنها تراز تجاری مثبت نیست بلکه منفی نیز خواهد بود.
۱۰۶۱ میلیون دلار واردات تنها برای کالاهای مصرفی و مواد اولیه بوده است. به همین دلیل، اگر قرار باشد که دولت در محاسبه ارزش صادرات سرزمین اصلی نیز ارزش ماشین آلات و تجهیزات را از داده‌ها خارج کند، به طور قطع فاصله واردات و صادرات به نفع صادرات خواهد شد.
به عبارت دیگر، در موقعیتی که واردات بسیاری از کالاها به سرزمین اصلی ممنوع است و از طرف دیگر شاهد جهش نرخ ارز نیمایی بوده‌ایم، عملاً واردات کالاهای مصرفی توجیه چندانی ندارد. از طرف دیگر، در این گزارش میزان واردات مناطق شامل مواد اولیه، کالای مسافری، مصرفی و خودرو است.
نکته جالب توجه این است که مجوز واردات خودرو به مناطق آزاد در ماه‌های اخیر صادر شده و عملاً فرایند ثبت سفارش و واردات کالا چند ماه طول می‌کشد. بنابراین در ماه‌های آینده شاهد افزایش ارزش کالاهای وارداتی در نتیجه ورود خودرو به مناطق آزاد خواهیم بود.
از طرف دیگر، افزایش تحریم‌ها علیه ایران می‌تواند صادرات کالا را تحت تأثیر قرار دهد. مگر اینکه مناطق آزاد کشور با فعال‌سازی دیپلماسی منطقه‌ای بتوانند بخشی از محدودیت‌ها را دور بزنند.
عامل دیگری که می‌تواند تراز تجاری مناطق آزاد کشور را به هم بزند، عدم سرمایه‌گذاری مناسب برای توسعه زیرساخت‌ها است. به طور قطع در مقطع کنونی دولت توان سرمایه‌گذاری ندارد چرا که در مقطع کنونی حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان کسری پنهان دارد و بخش سرمایه‌گذاری خصوصی نیز به دلیل فرار از ریسک‌ها تمایلی به حضور در مناطق آزاد ندارد
در نهایت، بررسی دقیق گزارش عملکرد مناطق آزاد نشان می‌دهد که عوامل مختلفی از جمله صادرات مجدد کالاها، تأثیر نرخ دلار و واردات ماشین‌آلات بر تراز تجاری این مناطق تأثیرگذار بوده‌اند. اگرچه برخی از مناطق آزاد توانسته‌اند تراز تجاری مثبتی را ثبت کنند، اما این موفقیت‌ها ناشی از شرایط خاصی هستند که نیاز به تحلیل عمیق‌تری دارند. برای بهبود واقعی و پایدار تراز تجاری مناطق آزاد، نیاز به سرمایه‌گذاری مناسب در زیرساخت‌ها و بهره‌گیری از دیپلماسی منطقه‌ای جهت کاهش تأثیر تحریم‌ها است. تنها از طریق این رویکردهای جامع و چندجانبه می‌توان به توسعه اقتصادی پایدار و واقعی مناطق آزاد ایران دست یافت.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا