فرهنگ ایران در خارج از کشور به ویژه در شبه قاره هند رواج دارد. به طوریکه پارسیان هند به واسطه علاقه به اجداد خود حتی نام شهر سکونتشان را ایرانیزه کرده‌اند.

به گزارش سرمایه فردا، پس از تسلط اعراب بر ایران، در قرن هفتم میلادی و برچیده شدن خاندان پادشاهی ساسانیان، ایرانیان به چند دسته تقسیم شدند:

۱) عده ای اسلام آوردند، اما در لباس اسلام به فرهنگ و زبان و میهن خدمت کردند.

۲) دسته دیگر با پرداخت جزیه به کیش آبا و اجدادی باقی ماندند در ایران با هر گونه سختی خو کردند و دست از میهن برنداشتند. بازماندگان همین دسته از ایرانیان اند که امروز به نام جماعت زرتشتی در ایران شناخته شده اند. زرتشتیان، در میان مردم ایران، براستی و درستی و صداقت و امانت مشهورهستند.

۳) دسته سوم، بنام پارسیان نام گرفته اند، این مردم که اکثریت آنها در شبه قاره هند و پاکستان روزگار به سر می بردند، جزو طبقه اول و از شاهزادگان ایران بودند. محل سکونت ایشان خراسان بزرگ و از بزرگان پارتی بودند و به همین جهت نام پارسی بر خویشتن نهادند. این گروه آواره از وطن، از راه بندر هرمز به جانب هندوستان روانه شدند و آنطور که در روایات پارسیان، بخصوص در کتاب قصه سنجان آمده است با شرایطی چند به این مردم اجازه سکونت در هندوستان داده شد. برای این مردم آواره از میهن، هیچ جا مناسب تر از هند نبود. زیرا بهسوی برادران خود روی می بردند. بهجانب فرهنگ تمدنی می رفتند که با فرهنگ و تمدن گذشته خودشان، نقاط مشترک فراوانی داشت. ساکنین این دو سرزمین، از همان روزگاران بسیار دور، در بسیاری از شئون، از قبیل زبان، مذهب، آداب و اخلاق با هم مشترک بودند و پس از جدایی نیز، محل سکونتشان از هم دور نبوده است.

داستان این مهاجرت را موبدی پارسا که نامش بهمن پورکیقباد پورهرمز دیار و اهل سنجان بود در سنه ۹۶۹ یزدگردی برابر با ۱۰۰۸ هجری و مطابقه ۱۶۰۰ میلادی، تحت عنوان قصه سنجان برشته نظم کشیده است. در قرن هشتم میلادی گروهی از زرتشتیان مرکب از مرد و زن و کودک با سه کشتی از خلیج فارس به سوی هند روانه شدند، پس از چندی دریانوردی، به ساحل گجرات رسیدند. راجا Raja یا حکمران محل به نام جادی رانا Jadi-Rana چون لباس و الات و ادوات جنگی آنان را بدید، از برای تاج خود بیاندیشید.

از دین و آیین آنان پرسید، پس از آنکه اطمینان حاصل نمود که از طرف آنان گزندی نخواهد دید به ایشان با شرایطی اجازه اقامت داد. قطعه زمینی به آنان واگذار شد که سراسر جنگل و بیابان و ویران بود. ایرانیان تازه وارد، آنجا را آباد نموده سنجان نام نهادند.

این نام یادآور یک نام ایرانی است، یاقوت در کتاب معجم البلدان، از چهار سنجان که همه در خراسان بزرگ بوده اند، نام می برد. نخست اسم قلعه ای در دروازه مرو و آن را دژ سنگان خوانند و دوم جایی در نیشابور نام دهی برد. پس اگر پارسیان اولین جایگاه سکونت خود را سنجان، نام دادند، بواسطه شدت علاقه ای بود که به میهن آباء و اجدادی خود داشتند.

مر او را نام سنجان کرد دستور بسان ملک ایران گشت معمور

این شدت علاقه از آنجا نیز پیداست که پس از مدتی اقامت در سنجان ـ پیشوای ایشان نزد راجای Raja محل رفته و خواهش رخصت برای ساختن پرستش گاه نمودند.

پس از کسب اجازه ـ نخستین پرستشگاهی که ساختند بهیاد کشور ایران و پادشاه آن ایرانشاه نام نهادند.

پروفسور جکسن Prof.Jackson امریکایی می نویسد که زرتشتیان در سال ۷۱۶ میلادی یعنی شصت و پنج سال بعد از کشته شدن یزدگرد سوم ، آخرین پادشاه ساسانی، وارد سنجان شدند. گروهی دیگر در سال ۷۷۵ میلادی به آنان پیوستند .

در همان اوقاتی که گروهی از ایرانیان به هندوستان پناه بردند، عده ای نیز به جانب چین رفتند.

شاید اینان همان کسانی هستند که به همراهی پسر یزدگرد سوم، به چین رفتند. یکی دیگر از شهرهای ساحلی هند که در آن ساکن بودند و بنام ناگ مندال Nag-Mandal خوانده می شد، به نام نوساری Navosari یعنی ساری نو، یا جدید تبدیل کردند. این شهر در استان برودا Baroda واقع است و بسیاری از دانشمندان پارسی از این شهر برخاسته اند.

در روز فروردین از ماه فروردین بهسال ۵۱۱ یزدگردی (برابر با ۱۱۴۲ میلادی) ما پارسیان وارد شهر ناگ مندال Nagmanadal و ساکن این شهر شدیم.

چون آب و هوای این شهر را از جمیع جهات مانند شهر ساری در شمال ایران یافتیم، نامش را از ناگ مندال به نوسازی یعنی ساری جدید یا نو تبدیل نمودیم.

پارسیان هند تا قبل از سده شانزدهم میلادی و دهم یزدگردی در شهرهای مختلف گجرات مانند سورت Surat نوسازی Novosari بروچ Bruch انکلسار Anklesar سنجان Sanjan بلسار Bulsar و غیره پراکنده بودند و به کارهای کشاورزی و درودگری و کشتی سازی و مانند آن مشغول بودند.

پارسیان هند بواسطه پراکندگی در گجرات و دوری از یکدیگر، بتدریج خواندن و نوشتن اوستای پهلوی را می رفت از یاد ببرند. موبدان مناطق مختلف در برخی از آداب و سنن و مسایل دینی با یکدیگر اختلاف نظر حاصل کردند.

رواج فرهنگ ایران در هند

چون از حل برخی مسایل عاجز ماندند، به برادران دینی خود در ایران متوسل شدند این ارتباط تقریباً مرتب و مستمر شد و زرتشتیان یزد و کرمان، که از جامعه زرتشتیان هند و فعالیت های آنها را کمتر داشتند، با آغوش باز پارسیان مسافر را پذیرا می شدند. در سال ۸۴۷ یزدگردی چاپار مخصوص با پرسشهای بسیار روانه یزد نمودند . موبدان ایران، علاوه بر پاسخ به پرسش ایشان، نسخ کتب دینی را برای آنها فرستادند، این پرسش و پاسخ ها در مجموعه ای بنام روایات در دو جلد و بوسیله شخصی به نام مانکجی رستم اونوالا و در هندوستان و در سال ۱۹۲۲ میلادی به چاپ رسیده است.

بدین ترتیب در قرن پانزدهم تا هفدهم میلادی پارسیان هند در مسایل مذهبی شاگردان زرتشتیان ایران محسوب می شدند و ایرانیان با محبتی برادرانه آنان را راهنمایی می کردند، در همین زمان یعنی در سال ۱۰۸۹ یزدگردی (قرن هجدهم میلادی) بود که از کرمان موبدی به نام جاماسب ولایتی، برای تعلیم مسایل دینی و اوستا و پهلوی بزرتشتیان هند، به شهر سورت Surat رفت و به آموختن اوستا و پهلوی به برادران پارسی همت گماشت. تقریباً تمام نسخ اوستایی و پهلوی و فارسی، قبل از ورود جاماسب نامبرده، به وسیله پیک ها به هندوستان رفته بود. این نسخ خطی فعلاً با کمال توجه در کتابخانه های بنگاه شرقشناسی خورشید جی کامه و ملافیروز در بمبیی و کتابخانه مهرجی رانا Meherjirana در نوساری و سورت Surat & Navosari و غیره نگهداری می شود.

نسخه خطی دینکرد نیز در سال ۱۲۵۲ یزدگردی به هندوستان برده شد . همین کتاب بود که بعدها مورد استفاده دانشمندان ایران شناس اروپا و هند قرار گرفت. شخصی به نام دستور نیریوسنگ دهاول که در اواخر قرن دوازدهم میلادی و در سنجان می زیسته است، برای اولین بار اوستا را به زبان سانسکریت ترجمه نمود. این ترجمه بعدها مورد توجه دانشمندان اروپا قرار گرفت و ایشان را در ترجمه اوستا به زبانهای اروپایی یاری بسیار کرد.

زرتشتیان در چه کشورهایی حضور دارند

در اواخر قرن شانزدهم میلادی بود که گجرات ضمیمه قلمرو اکبر شاه، پادشاه مغولی هند شد و بندر سورت یکی از مراکز معتبر و مهمی برای نجات با غرب شد. پارسیان برای تجارت و داد و ستد، در آنجا گرد آمدند و در همین بندر بود که در اوایل قرن هفدهم میلادی اروپاییان برای اولین بار، با پارسیان تماس حاصل نمودند. اکبر پادشاه مغول که علاقه فراوانی به درک حقایق ادیان مختلف داشت، یکی از مبودان مشهور به نام مهرجی رانان به دربار پادشاهی و مورد محبت اکبرشاه قرار گرفت. در این زمان بود که دین الهی بوجدو آمد و برخی از مبانی دین مزدیسنا در دین الهی وارد شد. باید اضافه نماییم که دربار شاهنشاه مغول را در هند، می توان چون فرهنگستانی تعبیر کرد. دانشمندان ادیان مختلف از اطراف و اکناف کشور، به دربار دعوت شدند و فعالیت کردند. به راستی دوره مغول، دوره درخشان هند بود همایون شاه عاشق کتاب بود و همواره در مسافرتهای خود، کتابخانه نفیس خویش راهمراه داشت. اکبر پسر و جانشین همایون از پدر پیشی گرفت. او خود عاشق اشعار صوفیانه فارسی بود.

اکبرشاه در تمام مراحل زندگی با محبوب خویش یگانه بود. پارسیان نیز در این دوره به ادبیات و زبان فارسی، تا حد توانایی خدمت کردند. و بسیاری از کتب اوستا و پهلوی را به زبان فارسی ترجمه کردند و حتی کتابهایی چند درباره آداب و رسوم مذهبی به شعر فارسی سرودند. باید اضافه کرد که پارسیان هند، از آغاز ورود به هندوستان تا به امروز، هیچگاه از زبان فارسی و یاد گرفتن آن غافل نبودند اگر چه رفته رفته زبان گجراتی زبان مادری ایشان شد ولی هرگز ارتباط خود را با زبان فارسی قطع نکردند. هنوز هم د رخانه پارسی یک جلد شاهنامه و یک جلد دیوان حافظ وجود دارد.

در قرن هفدهم میلادی، هنگامی که بمبیی جزء مستعمرات انگلیس درآمد، پارسیان در آنجا گرد آمدند و در توسعه و پیشرفت سهم شایانی داشتند. در طی دو قرن بعد بمبیی با داشتن چندین محل برای عبادت، به صورت بزرگترین مرکز زرتشتیان جهان درآمد، اما نوساری و اودوادا بصورت دو مرکز پرقدرت مذهبی باقی ماد. در قرن نوزدهم اروپاییان ارتباط بیشتری با زرتشتیان هند آغاز نمودند. یکی به منظور تجارت و دیگری برای آموختن کتب مذهبی آنان، پارسیان نیز به نوبه خود از فعالیت های علمی اروپاییان تا حد امکان بهره بردند و به تقویت ادبیات دینی و نوشته های مذهبی خود پرداختند، که به زودی از آنها یاد اوستا و پهلوی و پژوهش و ترجمه آنها به زبان های انگلیسی و گجراتی، در شهرهای بمبیی و نوساری و سورت و غیره ایجاد شد.

نخستین اروپایی ای که برای تحصیل زبانهای ایران قدیم به هندوستان رفت انکتیل دوپرون فرانسوی بود که در هفتم ماه فوریه ۱۷۵۵ میلادی از فرانسه به کشتی نشسته عازم هندوستان شد.
ادامه دارد…