شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴
در نظریه‌های اقتصادی نئوکلاسیک، «نقص اطلاعاتی» یکی از دلایل اصلی مداخله دولت در بازار محسوب می‌شود. اما ظهور فناوری‌های نوین، از موتورهای جست‌وجو تا هوش مصنوعی، این استدلال را به چالش کشیده‌اند. آیا بازار می‌تواند بدون دخالت دولت، شکاف‌های اطلاعاتی را کاهش دهد؟ بررسی تحولات اخیر نشان می‌دهد که نه‌تنها این امکان وجود دارد، بلکه سازوکارهای رقابت‌محور راهکارهای مؤثرتری ارائه داده‌اند.
به گزارش سرمایه فردا، در چارچوب تحلیل‌های نئوکلاسیک، یکی از رایج‌ترین توجیهات برای مداخله دولت در اقتصاد، مسئله «نقص اطلاعاتی» یا «عدم تقارن اطلاعات» است. این دیدگاه معتقد است که برخی بازیگران اقتصادی از اطلاعات کافی برخوردار نیستند یا یکی از طرفین معامله اطلاعات بیشتری نسبت به دیگری دارد، بنابراین بازار به‌تنهایی قادر به تخصیص بهینه منابع نیست. در نتیجه، دولت باید از طریق وضع مقررات یا ارائه خدمات اطلاعاتی این شکاف را پر کند.
با این‌حال، تجربه تاریخی و تحولات فناورانه نشان داده‌اند که این استدلال به‌تدریج اعتبار خود را از دست داده و بازار، حتی بدون دخالت دولت، مکانیسم‌هایی را برای کاهش این نقص اطلاعاتی توسعه داده است.
اقتصاددانان مداخله‌گرا بر این باورند که بازار، در غیاب دولت، قادر به رفع نقص‌های اطلاعاتی نیست. اما شواهد نشان می‌دهند که بازار نه‌تنها به این چالش پاسخ داده، بلکه در نبود دولت و حتی باوجود موانع دولتی، توانسته است راهکارهای رقابت‌محور و خودکار برای کاهش عدم تقارن اطلاعاتی ارائه دهد.
یکی از مهم‌ترین نمونه‌های نقص اطلاعاتی، «شکاف قیمتی» میان عرضه‌کنندگان مختلف است. زمانی این شکاف امری طبیعی تلقی می‌شد و تنها دولت با تعیین قیمت‌های رسمی توانایی تنظیم آن را داشت. با ظهور فناوری‌های نوین، این فرضیه به چالش کشیده شده است.
اولین تحول اساسی در این زمینه را بازار آزاد با توسعه موتورهای جست‌وجو رقم زد. ابزارهایی مانند گوگل و بینگ نه بر اساس برنامه‌ریزی دولتی، بلکه صرفاً در پاسخ به نیاز کاربران برای دسترسی بهتر به اطلاعات شکل گرفتند. هیچ کمیسیون دولتی پیش‌بینی نکرده بود که چنین فناوری‌ای بتواند ظرف کمتر از دو دهه به مهم‌ترین سامانه توزیع اطلاعات عمومی در تاریخ بشر تبدیل شود.
این ابزارها اکنون به کاربران اجازه می‌دهند که:
این سطح از شفافیت اطلاعاتی، بدون دخالت دولت و صرفاً از طریق سازوکار بازار و انگیزه‌های سودآوری شرکت‌های فناوری تحقق یافته است.
در مرحله‌ای پیشرفته‌تر، ظهور هوش مصنوعی (به‌ویژه مدل‌های زبانی مانند ChatGPT، Claude یا Gemini) گامی فراتر نهاد. این فناوری تنها اطلاعات را نمایش نمی‌دهد، بلکه قادر به پردازش و تحلیل داده‌ها است. در نتیجه، سیستم‌های هوش مصنوعی توانسته‌اند:
به‌عنوان مثال، فردی که قصد خرید یک تلویزیون خاص را دارد، می‌تواند از هوش مصنوعی بخواهد:
در چنین شرایطی، نه‌تنها اطلاعات گسترده در اختیار کاربران قرار گرفته است، بلکه توانایی تحلیل و تفسیر آن نیز از انحصار نخبگان و نهادهای دولتی خارج شده است.
ادغام دو فناوری اصلی برخاسته از بازار—موتورهای جست‌وجو و سامانه‌های هوش مصنوعی—تحولی بنیادین در ساختار اطلاعاتی جوامع ایجاد کرده است. این ترکیب در بسیاری از حوزه‌ها موجب بی‌اعتباری یکی از مهم‌ترین بهانه‌های مداخله دولت، یعنی نقص یا عدم تقارن اطلاعاتی، شده است.
امروزه، کاربران می‌توانند تنها با چند کلیک، قیمت‌های مختلف یک کالا را در فروشگاه‌های متعدد مقایسه کنند؛ امری که شکاف اطلاعاتی میان خریدار و فروشنده را به‌شدت کاهش داده است. علاوه بر این، با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، امکان پردازش و تحلیل داده‌ها نیز فراهم شده است. برای نمونه، فردی که قصد خرید لپ‌تاپی خاص دارد، نه‌تنها می‌تواند قیمت‌های مختلف را بررسی کند، بلکه با استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند ویژگی‌های فنی، کیفیت واقعی، نقاط ضعف، و مقایسه با سایر مدل‌ها را دریافت کند.
این پیشرفت‌ها حتی در زمینه‌هایی که مداخله دولت بیش از پیش توصیه می‌شد، اثربخش بوده‌اند:
این تحول همان چیزی است که هایک آن را «نظم خودجوش اطلاعاتی» نامیده بود، اما امروزه این نظم با قدرت پردازش کامپیوتری تلفیق شده و سطحی از هماهنگی اطلاعاتی را ایجاد کرده است که هیچ دولت یا نهاد تنظیم‌گر متمرکزی قادر به تحقق آن نبود.
در چنین شرایطی، دیگر نمی‌توان از اصطلاح «شکست بازار» سخن گفت؛ بلکه باید از «پیروزی بازار در خلق راه‌حل‌هایی فراتر از تصور دولت» یاد کرد.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا