قائم‌مقام وزیر صنعت در امور بازرگانی گفت: از جمله اقداماتی که برای تقویت صنعت فرش در دستور کار قرار گرفته، اصلاح مقررات مربوط به بازگشت فرش‌های صادرشده، تسهیل واردات فرش‌های تعمیری، و رفع مشکلات مربوط به ارزش صادراتی فرش است.

به گزارش سرمایه فردا، در سال‌های اخیر، صنعت فرش دستباف ایران با چالش‌های متعددی از جمله کاهش صادرات، مشکلات قاچاق کالا، و نبود شفافیت در ممیزی و شناسایی فرش‌های ایرانی مواجه بوده است. یکی از مهم‌ترین تدابیری که در سال‌های اخیر اجرا شده، صدور شناسنامه فرش است؛ این طرح از طریق ایجاد کارگزاری‌های تخصصی در استان‌های مختلف و آموزش ارزیابان حرفه‌ای، به مرحله اجرا درآمده است. ارزیابان آموزش‌دیده، چه در حوزه تولید و چه در بازار، نقش کلیدی در اعتبارسنجی فرش‌های دستباف و کنترل کیفیت آن‌ها ایفا می‌کنند.

مشکل قاچاق و ورود فرش‌های مشابه از کشورهای همسایه

ورود فرش‌های مشابه از کشورهای همسایه، به‌ویژه افغانستان، به بازار داخلی ایران یکی از چالش‌های مهم این صنعت محسوب می‌شود. شباهت زیاد در طرح‌ها و نقوش، تشخیص این فرش‌ها را دشوار کرده و باعث ورود غیرقانونی آن‌ها به بازار شده است. نظارت دقیق‌تر بر مرزها و ساماندهی فرآیند شناسایی فرش‌های اصل ایرانی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

طبق آخرین آمار، میزان تولید فرش دستباف در کشور حدود ۳.۸ میلیون متر مربع است. اما روند صادرات این محصول نزولی بوده و رقم رسمی صادرات ۴۱.۷ میلیون دلار اعلام شده که با واقعیت بازار همخوانی ندارد؛ بسیاری از فرش‌ها از مبادی غیررسمی و از طریق مسافران یا کانال‌های غیرقانونی صادر می‌شوند که در آمارهای رسمی ثبت نمی‌شوند.

در راستای رفع موانع قانونی، ماده ۷۵ قانون صادرات اصلاح شده تا فرآیندهای مرتبط با واردات و صادرات فرش دستباف تسهیل شود. همچنین، مذاکراتی برای به‌کارگیری کارشناسان متخصص در ارزیابی فرش‌های ایرانی صورت گرفته تا روند ممیزی و شناسایی دقیق‌تر شود.

بحران بیمه قالیبافان

یکی از چالش‌های مهم، بیمه قالیبافان است. حذف ردیف بودجه مربوطه در مجلس شورای اسلامی از سال ۱۳۹۲، باعث شد که بسیاری از قالیبافان، به‌ویژه زنان که ۸۰ درصد تولید فرش دستباف کشور را بر عهده دارند، از پوشش بیمه محروم شوند. نبود بیمه، موجب کاهش امنیت شغلی این هنرمندان شده است. تلاش‌ها برای احیای مجدد بیمه قالیبافان با همکاری دولت و مجلس، در حال انجام است.

در حال حاضر، ۸۰ درصد مواد اولیه فرش، از جمله پشم و ابریشم، از طریق واردات تأمین می‌شود. وابستگی شدید به واردات، موجب نوسانات قیمتی و مشکلات تأمین مواد اولیه شده است. احیای تولید داخلی ابریشم و استفاده از ظرفیت تعاونی‌های روستایی در سراسر کشور، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند این وابستگی را کاهش دهد.

یکی از دغدغه‌های مهم، حفظ کرامت اجتماعی طراحان و هنرمندان فرش دستباف است. بسیاری از این افراد دارای آثار علمی و هنری ارزشمندی هستند و باید مورد حمایت قرار گیرند. ایجاد فرصت‌های شغلی برای آنان، توسعه شرکت‌های مرتبط، و سرمایه‌گذاری در بخش صنایع کوچک و متوسط، می‌تواند به رونق این صنعت کمک کند.

رشد صنعت فرش دستباف ایران، نیازمند اقداماتی در چندین محور، از جمله مبارزه با قاچاق، اصلاح قوانین، تقویت جایگاه اجتماعی قالیبافان، و کاهش وابستگی به واردات است. تنها با یک رویکرد جامع و هماهنگ، می‌توان این صنعت ارزشمند را از بحران کنونی نجات داد و مسیر رشد و توسعه آن را هموار کرد.

برنامه مسئولان برای رشد صنعت فرش دستباف ایران

علیرضا مفتح قائم‌مقام وزیر صنعت در امور بازرگانی امروز _دوشنبه نوزددهم خرداد_ در نشست خبری روز ملی فرش اظهار کرد: در دولت چهاردهم، تقویت تولید و صادرات، به‌ویژه حمایت از تولیدکنندگان، در اولویت سیاست‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار گرفته است. با مدیریت جدید و مسئولیت جناب آقای دکتر اتابک، ارتقای جایگاه فرش دستباف به یکی از برنامه‌های محوری وزارتخانه انجام شده است. در این راستا، جایگاه تشکیلاتی فرش، از یک اداره کل زیرمجموعه معاونت، به سطح یک مرکز مستقل تحت نظارت مستقیم وزیر ارتقا یافته است. این تغییر جایگاه، ضمن افزایش ظرفیت‌های بالفعل مرکز، امکان برنامه‌ریزی و هماهنگی مؤثرتر با بخش‌های اجرایی را فراهم کرده است.

وی افزود: از دیگر اقدامات مهم، تشکیل شورای سیاست‌گذاری فرش است که با حضور نخبگان و متخصصان این حوزه، مسئولیت هدایت راهبردهای تولید، صادرات، تأمین مواد اولیه و سایر مسائل مربوط به این صنعت را بر عهده گرفته است. این شورا تلاش دارد با تکیه بر تجربه‌های موفق گذشته، مسیر رشد و احیای فرش دستباف را هموار کند.

قائم‌مقام وزیر صنعت در امور بازرگانی فرش دستباف علاوه بر ارزش اقتصادی، نقش مهمی در تأمین معیشت خانوارهای روستایی ایفا می‌کند. توسعه این صنعت می‌تواند به رونق اقتصاد خانوارهای روستایی کمک کند. اما طی سال‌های اخیر، تغییر سیاست‌های اقتصادی و تمرکز بیش از حد بر خودکفایی کشاورزی، موجب کاهش تولید پشم و تأثیر منفی بر دامپروری و در نهایت، کاهش تولید فرش شده است.

مفتح گفت: سیاست‌هایی که اقتصاد روستا را از محور دامپروری به سمت کشاورزی سوق داده‌اند، فشار شدیدی بر منابع آبی وارد کرده و موجب افت سطح سفره‌های زیرزمینی، فرونشست زمین و کاهش تولید پشم شده‌اند. این تغییرات نه‌تنها آسیب‌های زیست‌محیطی به‌دنبال داشته‌اند، بلکه مستقیماً صنعت فرش را نیز تحت تأثیر قرار داده‌اند. اصلاح این روند و بازگشت به اقتصاد دامپروری، به‌ویژه در قالب صنعتی، می‌تواند به احیای تولید پشم و افزایش تولید فرش کمک کند.

وی تاکید کرد: برای رشد صادرات فرش، برطرف کردن موانع قانونی ضروری است. از جمله اقداماتی که در دستور کار قرار گرفته، اصلاح مقررات مربوط به بازگشت فرش‌های صادرشده، تسهیل واردات فرش‌های تعمیری، و رفع مشکلات مربوط به ارزش صادراتی فرش است. در این راستا، جلسات منظمی با فعالان و خبرگان این صنعت برگزار شده تا راهکارهای عملی برای حل این چالش‌ها ارائه شود.

قائم‌مقام وزیر صنعت در امور بازرگانی تصریح کرد: برنامه‌ریزی‌های جدید، با هدف افزایش تولید و تسهیل صادرات فرش، در حال انجام است. وزارت صنعت مصمم است با برداشتن موانع اجرایی، ضمن جلوگیری از مهاجرت فعالان این حوزه به خارج از کشور، زمینه‌های رونق مجدد بازار فرش را فراهم سازد.

تقویت فروش داخلی فرش دستباف فراهم شود

همچنین یحیی آل‌اسحاق، رئیس شورای راهبردی فرش و رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در ادامه اظهار کرد: تولیدکنندگان خرد ما، هم تولیدکننده‌اند و هم از اقشار محروم جامعه محسوب می‌شوند. این افراد در سراسر کشور حضور دارند و نماینده همه طبقات اجتماعی‌اند. بنابراین، هدایت بخشی از حمایت‌های اقتصادی به سمت این گروه، اقدامی کاملاً منطقی و قابل تحقق است. ایجاد اشتغال در این حوزه، نه‌تنها از لحاظ اقتصادی مقرون‌به‌صرفه، بلکه از منظر اجتماعی نیز ضروری است. اگر بتوان بازار داخلی فرش را به‌درستی مدیریت کرد و زمینه تقویت داخلی فرش دستباف فراهم شود، بسیاری از مشکلات این حوزه نیز حل خواهد شد.

وی افزود: اما یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، بحران مهاجرت هنرمندان و تولیدکنندگان فرش دستباف است. این افراد در خارج از کشور، نه‌تنها به لحاظ اقتصادی آسیب دیده‌اند، بلکه مهم‌تر از آن، کرامت اجتماعی خود را از دست داده‌اند. حفظ جایگاه و اعتبار آنان در جامعه، نیازمند تدوین راهکارهای عملی است. باید شرایطی فراهم شود تا طراحان و هنرمندان این حوزه، نه‌تنها مورد تقدیر قرار گیرند، بلکه حمایت شوند تا بتوانند جایگاه علمی و هنری خود را تثبیت کنند.

رئیس شورای راهبردی فرش تاکید کرد: ایجاد فرصت‌های شغلی برای این گروه، از طریق توسعه شرکت‌های مرتبط و حمایت از صنایع کوچک و متوسط امکان‌پذیر است. سرمایه‌گذاری در این بخش، رفع مشکلات موجود، ارائه آموزش‌های تخصصی و تأمین ابزارهای لازم، از جمله اقداماتی است که می‌تواند موجب تقویت این صنعت شود.

آل اسحاق گفت: متأسفانه، نگاه سیاست‌گذاران به فرش دستباف دچار نقصان شده است. این صنعت، در حال حاضر تحت عنوان صنایع دستی طبقه‌بندی شده، اما فرش دستباف، صرفاً یک هنر نیست بلکه یک صنعت مستقل با ظرفیت‌های اقتصادی عظیم است. بنابراین، بازتعریف جایگاه واقعی آن و توجه ویژه به سیاست‌گذاری صحیح، امری ضروری است.

وی ادامه داد: فرش ایرانی همچنان جایگاه بالایی در سطح بین‌المللی دارد. نمونه‌ای از این جایگاه را در دیدار با یکی از وزرای کشورهای همسایه شاهد بودیم؛ وقتی که او اشاره کرد که روزانه در دفتر کار خود به فرش ایرانی نگاه می‌کند و آن را نمادی از فرهنگ ایران می‌داند. این نشان‌دهنده اصالت و ارزش فرش ایرانی در سطح جهانی است.

حرکت‌هایی برای احیای صنعت فرش آغاز شده است

رئیس شورای راهبردی فرش تصریح کرد: حرکت‌هایی برای احیای صنعت فرش آغاز شده، اما این مسیر نیازمند همکاری همگانی و تغییر رویکردهای کلان اقتصادی است. تا زمانی که عزم جدی برای تحول در این حوزه شکل نگیرد، مشکلات همچنان پابرجا خواهند ماند. صنعت فرش ایران، هنوز ظرفیت احیا و رشد را دارد؛ چه در داخل کشور و چه در بازارهای جهانی، اما تحقق این هدف مستلزم اقدام عملی، حمایت ساختاری و تغییر نگرش نسبت به این صنعت ارزشمند است.

رئیس شورای راهبردی فرش و رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در نشست برگداشت روز ملی فرش تأکید کرد: در گذشته، صادرات فرش دستباف ایران حدود ۱۰ میلیارد دلار ارزش داشت، اما امروزه این رقم به ۴۰ میلیون دلار کاهش یافته است. این افت شدید، نه تنها بر اقتصاد کشور اثر گذاشته، بلکه مستقیماً معیشت میلیون‌ها نفر را که در حوزه طراحی، تولید، و فروش فرش فعالیت داشتند، تحت تأثیر قرار داده است.

وی افزود: فرش ایرانی تنها یک کالای تجاری نیست؛ بلکه بخشی از میراث ملی و فرهنگی کشور محسوب می‌شود. علاوه بر تأمین درآمد برای کشاورزان و هنرمندان، فرش دستباف نماد هویت هنری و تاریخی ایران است. با این حال، شرایط سخت اقتصادی، تحریم‌ها، و کم‌توجهی مسئولان باعث شده است که بسیاری از هنرمندان و فعالان این حوزه به مشاغل دیگر روی بیاورند؛ برخی ناچار به مهاجرت شده‌اند، در حالی که گروهی دیگر برای تأمین معیشت خود در مشاغلی خارج از حرفه اصلی‌شان فعالیت می‌کنند.

تحولات جهانی در بازارهای فرش ماشینی

یحیی آل اسحاق  تاکید کرد: تحولات جهانی در بازارهای فرش ماشینی و تغییرات سبک معماری نیز باعث شده که تقاضا برای فرش دستباف دستخوش تغییر شود. در چنین شرایطی، بی‌توجهی برخی سیاست‌گذاران به این حوزه، همراه با تصمیم‌گیری‌های نادرست و رویکردهای سیاسی اشتباه، بیش از پیش ضربه‌ای به این صنعت وارد کرده است. از سوی دیگر، صادرکنندگان ایرانی در بازارهای اروپایی با مشکلات فراوانی مواجه شده‌اند. بسیاری از کالاهای آنها به دلیل تحریم‌ها در گمرک‌های خارجی متوقف شده‌اند و دسترسی به سرمایه‌های ایرانیان در خارج از کشور نیز با محدودیت‌های جدی روبه‌رو شده است. حتی برخی از فرش‌های نفیس و موزه‌ای، که در اختیار ایرانیان خارج از کشور قرار داشتند، به دلیل قوانین سختگیرانه کشورهای میزبان در معرض ضبط و مصادره قرار گرفته‌اند.

آل اسحاق گفت: این وضعیت بحرانی، نیازمند یک تحول جدی در نگاه حاکمیت به این صنعت است. شورای عالی فرش باید با یک رویکرد جدید، تمرکز خود را بر سیاست‌گذاری، هدایت، نظارت و حمایت از فعالان اقتصادی بگذارد. دولت نباید در امور اجرایی این حوزه دخالت کند، بلکه باید زمینه را برای نقش‌آفرینی بخش خصوصی فراهم آورد.

وی تاکید کرد: اگر قرار است که صنعت فرش ایران دوباره احیا شود، این امر تنها با مشارکت فعال بخش خصوصی، تولیدکنندگان، طراحان، و تمامی ذی‌نفعان این حوزه ممکن خواهد بود. سیاست‌گذاری صحیح، ایجاد فضای رقابتی، و حمایت از صادرکنندگان باید در دستور کار قرار گیرد تا این میراث ارزشمند از بحران کنونی نجات پیدا کند.

صنعت فرش دستباف ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است

زهرا کمانی رئیس مرکز ملی فرش ایران در نشست وز ملی فرش اظهار کرد:در سال‌های اخیر، صنعت فرش دستباف ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است، از جمله کاهش صادرات، مشکلات ناشی از قاچاق کالا و عدم شفافیت در شناسایی و ممیزی فرش‌های ایرانی. یکی از راهکارهایی که برای مقابله با این مسائل مطرح شده، صدور شناسنامه فرش است. این برنامه، از طریق ایجاد کارگزاری‌های تخصصی در استان‌های مختلف و آموزش ارزیابان حرفه‌ای، در حال اجراست. ارزیابان آموزش‌دیده، چه در حوزه تولید و چه در بازار، می‌توانند در اعتبارسنجی فرش‌های دستباف و کنترل کیفیت آن‌ها نقش کلیدی ایفا کنند.

وی افزود: یکی از معضلات مهم، ورود فرش‌های مشابه از کشورهای همسایه، خصوصاً افغانستان، به بازار داخلی ایران است. با توجه به شباهت طرح‌ها و الگوهای مورد استفاده، تشخیص این فرش‌ها دشوار است و برخی از آن‌ها به صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شوند. به همین دلیل، مقابله با قاچاق فرش و کنترل دقیق‌تر مرزها، یکی از اولویت‌های اساسی محسوب می‌شود.

رئیس مرکز ملی فرش ایران تاکید کرد: طبق آخرین آمار، میزان تولید فرش دستباف در کشور حدود ۳.۸ میلیون متر مربع است. با وجود پتانسیل‌های موجود، روند صادرات این محصول نزولی بوده و میزان صادرات رسمی ۴۱.۷ میلیون دلار اعلام شده که با واقعیت بازار همخوانی ندارد. بسیاری از صادرات، به‌صورت غیررسمی و از طریق مسافران یا مبادی غیررسمی انجام می‌شود که در آمارهای رسمی لحاظ نمی‌شود. همچنین، کاهش وزنی صادرات به دلیل تغییر رویکرد در تولید و افزایش تقاضا برای فرش‌های نفیس و فاخر است که وزن کمتری دارند اما ارزش بالاتری دارند.

اصلاح ماده ۷۵ قانون صادرات انجام شد

کمانی تصریح کرد: در جهت رفع موانع قانونی، اصلاح ماده ۷۵ قانون صادرات انجام شده است تا فرآیندهای مرتبط با واردات و صادرات فرش دستباف تسهیل شود. همچنین، مذاکراتی برای به‌کارگیری کارشناسان متخصص در ارزیابی فرش‌های ایرانی صورت گرفته تا روند تشخیص و ممیزی دقیق‌تر شود.

وی گفت:یکی دیگر از مسائل مهم، بیمه قالیبافان است. متأسفانه، پس از حذف ردیف بودجه مربوطه در مجلس شورای اسلامی از سال ۱۳۹۲، بسیاری از قالیبافان از پوشش بیمه محروم شدند. این موضوع، به‌ویژه بر زنان قالیباف که ۸۰ درصد تولید فرش کشور را برعهده دارند، تأثیر گذاشته و موجب کاهش اشتغال در این حوزه شده است. در حال حاضر، تلاش‌هایی برای احیای مجدد بیمه قالیبافان، با همکاری نمایندگان مجلس و دولت، در جریان است.

کمانی در پاسخ به خبرنگار بازار درباره این سوال که چه اقداماتی در راستای توسعه صادرات فرش انجام شده در حالی که طراحان، قالیبافان و حتی تولیدکنندگان از وضعیت کنونی راضی نیستند گفت: یکی از اصلی‌ترین عوامل رشد صنعت فرش، بهبود وضعیت صادرات است. اگر این بخش رونق پیدا کند، کل زنجیره ارزش فرش تحت تأثیر مثبت قرار خواهد گرفت و امکان توسعه اقتصادی بیشتر برای این حوزه فراهم می‌شود. برنامه‌هایی برای تکمیل زیرساخت‌های صادراتی، ایجاد پایانه‌های خدماتی و استفاده از ظرفیت مناطق آزاد در دستور کار قرار گرفته است تا ضمن افزایش ارزآوری، زمینه تقویت تولید داخلی نیز فراهم شود. در حال حاضر، بیش از ۸۰ درصد مواد اولیه فرش، از جمله پشم و ابریشم، از طریق واردات تأمین می‌شود. واردات ابریشم، سهم بالایی در تأمین مواد اولیه فرش دارد و به همین دلیل، بحث احیای کارخانجات تولید ابریشم داخلی مطرح شده است. همچنین، برنامه‌هایی برای ایجاد پلتفرم‌های تأمین مواد اولیه با همکاری تعاونی‌های روستایی در سراسر کشور در حال بررسی است تا ضمن کاهش وابستگی به واردات، هزینه‌های تولید نیز کنترل شود.