بهره‌برداری کامل از سد قوچم و سامانه‌های مرتبط، بیش از ۴۰ درصد جمعیت استان کردستان از آب شرب پایدار و بهداشتی بهره‌مند خواهند شد. همچنین، این پروژه نقش مهمی در توسعه کشاورزی منطقه دارد و امکان بهره‌برداری از بیش از ۴۳۰۰ هکتار اراضی کشاورزی را فراهم کرده است.
به گزارش سرمایه فردا، سد قوچم، یکی از مهم‌ترین طرح‌های زیربنایی در شرق استان کردستان، با هدف مدیریت منابع آب و تأمین نیازهای منطقه‌ای، نقش قابل‌توجهی در توسعه پایدار منطقه دارد. این سد و سامانه‌های مرتبط با آن، بر پایه اصول مدیریت هوشمندانه و برنامه‌ریزی بلندمدت طراحی شده‌اند تا علاوه بر تأمین آب شرب پایدار، نقش مهمی در توسعه کشاورزی و حفظ منابع زیست‌محیطی ایفا کنند.
در حال حاضر، تنها ۲۰ درصد از ظرفیت مخزن سد قوچم آبگیری شده است. حجم فعلی آب در مخزن حدود ۹ میلیون مترمکعب است، در حالی که ظرفیت کل سد ۶۰ میلیون مترمکعب می‌باشد. این ذخیره‌سازی محدود بر اساس نیاز پایین‌دست و اصول مدیریت مصرف انجام شده است و به هیچ وجه نشان‌دهنده کاهش بارندگی یا تغییرات اقلیمی نیست.
هدف از این برنامه‌ریزی، ذخیره‌سازی سیلاب‌های فصلی و مدیریت منابع آب به صورت بهینه است، در حالی که در صورت نیاز، امکان انتقال آب بیشتر از سد آزاد وجود دارد. ابراهیم بامدی، سرناظر پروژه، بر اهمیت این سد در تأمین آب شرب شهرستان‌های دهگلان و قروه تأکید کرده و گفت: “سد قوچم طراحی شده است تا با ذخیره‌سازی و انتقال ایمن آب، نیازهای اساسی منطقه را پاسخ دهد و امنیت آبی را تضمین کند.”
ویژگی‌های فنی و اهداف سد قوچم
سد قوچم از نوع خاکی سنگریزه‌ای با هسته رسی بوده و ارتفاع آن به ۴۶ متر می‌رسد. طول تاج سد ۱۸۳۸ متر و عرض آن ۸ متر است، در حالی که تراز نرمال مخزن در ارتفاع ۱۸۵۳ متر از سطح دریا قرار دارد. دانیال رستم‌پور، جانشین معاونت اجرایی پروژه، اظهار داشت: “این سد، بخش مهمی از سیستم مدیریت منابع آب شرق کردستان است که تا افق ۱۴۲۵ برای تأمین آب شرب جمعیت ۳۵۰ هزار نفر طراحی شده است. علاوه بر تأمین نیازهای شرب، این سد به توسعه کشاورزی منطقه کمک قابل‌توجهی خواهد کرد.”
بر اساس تخصیص‌های مصوب، ۲۴.۷ میلیون مترمکعب آب از منابع سد قوچم برای شرب و ۰.۳ میلیون مترمکعب برای حفظ حقابه زیست‌محیطی در نظر گرفته شده است. این تخصیص‌ها در راستای حفظ منابع زیرزمینی منطقه، که عمق آن‌ها بیش از ۲۰۰ متر است، برنامه‌ریزی شده‌اند. انتقال آب سطحی از سد آزاد به سد قوچم، به جای برداشت بی‌رویه از چاه‌ها، گامی مهم در حفاظت از سفره‌های زیرزمینی و کاهش فشار بر منابع آب منطقه محسوب می‌شود.
نقش سامانه انتقال آب از سد آزاد به سد قوچم
سد آزاد یکی از ارکان کلیدی طرح‌های مدیریت منابع آب استان کردستان است. این سد با ارتفاع ۱۲۵ متر و ظرفیت مخزن ۳۰۰ میلیون مترمکعب، از طریق سامانه‌ای به طول ۸۸ کیلومتر، آب را به سد قوچم و تصفیه‌خانه‌های مرتبط منتقل می‌کند. سامانه مذکور شامل ۷۳ کیلومتر لوله انتقال، ۱۵ کیلومتر تونل و ایستگاه‌های پمپاژ است که ارتفاع پمپاژ به ۶۶۰ متر می‌رسد. همچنین، خطوط جانبی مرتبط با تصفیه‌خانه سنندج و شهرهای قروه و دهگلان، نقش مهمی در تکمیل این سیستم دارند.
آبرسانی به سنندج در دو مرحله اصلی صورت گرفته است. مرحله نخست شامل رهاسازی آب در مسیر طبیعی رودخانه و هدایت آن به سد وحدت بوده است، در حالی که مرحله دوم با احداث خط مستقیم انتقال آب به تصفیه‌خانه شرب سنندج انجام شد. این پروژه در کنار توسعه ظرفیت تصفیه‌خانه شهر، امکان تأمین آب پایدار برای جمعیت شهر را به شکل قابل‌توجهی افزایش داد.
اهمیت فازهای مختلف پروژه انتقال آب سد قوچم
سد قوچم به همراه سد آزاد و سامانه‌های انتقال مرتبط، نقشی جامع در تأمین نیازهای مختلف آبی استان دارد.
مرحله اول انتقال آب به سنندج: با اجرای سامانه رهاسازی آب از سد آزاد به رودخانه و هدایت آن به سد وحدت، بخش قابل‌توجهی از نیازهای آبی شهر سنندج رفع شده است.
مرحله دوم: انتقال مستقیم به تصفیه‌خانه شرب سنندج: خط انتقال ۲۷ کیلومتری از سد آزاد به تصفیه‌خانه شرب سنندج، امکان تأمین پایدار آب برای جمعیت این شهر را فراهم کرده و ظرفیت شرب به شکل چشم‌گیری افزایش یافته است. این خط که بخشی از سامانه ۸۸ کیلومتری است، به‌عنوان یکی از اقدامات کلیدی در توسعه زیرساخت‌های آبی منطقه شناخته می‌شود.
سد ژاوه، یکی دیگر از پروژه‌های مهم مدیریت منابع آب در کردستان، تکمیل‌کننده حلقه انتقال آب در این منطقه است. این سد که برای مهار آب‌های مرزی و تأمین آب کشاورزی در دشت‌های مستعد استان احداث شده، به دلیل آلودگی بالای رودخانه‌های قشلاق و گاوه‌رود تا پیش از این امکان آبگیری نداشت.
برای رفع این موانع، برنامه‌های جامعی شامل ارتقای تصفیه‌خانه فاضلاب شهر سنندج و مدیریت شیرابه‌های سایت دفن زباله طراحی و اجرا شد.
این تصفیه‌خانه اکنون قادر است فاضلاب جمعیتی معادل ۷۰۰ هزار نفر را تصفیه کند، در حالی که پیش از این ظرفیت آن محدود به جمعیتی معادل ۴۶۵ هزار نفر بود. این افزایش ظرفیت همراه با نوسازی سامانه‌های تصفیه، نقش مهمی در بهبود کیفیت آب منطقه ایفا کرده است. ایجاد خط انتقال شیرابه به طول ۸.۵ کیلومتر برای هدایت و تصفیه آن، از دیگر اقدامات کلیدی بوده است. این شیرابه‌ها که پیش‌تر بدون تصفیه وارد رودخانه قشلاق می‌شدند، اکنون تحت کنترل قرار گرفته و باعث بهبود کیفیت منابع آبی شده‌اند.
علاوه بر این، سامانه آبرسانی به شهرستان‌های دهگلان و قروه با طراحی خطوط انتقال به طول ۶۴ کیلومتر و دو ایستگاه پمپاژ، گام بزرگی در تأمین آب شرب این مناطق برداشته است. این پروژه با افزایش ظرفیت پمپاژ و استفاده از زیرساخت‌های تکمیلی، مسیر قابل‌اعتمادی را برای تأمین آب این شهرستان‌ها فراهم کرده است.
در طرح توسعه، مشکلات آلودگی رودخانه‌های منطقه نظیر قشلاق و گاوه‌رود از طریق ارتقای تصفیه‌خانه فاضلاب و مدیریت شیرابه‌های محل دفن زباله سنندج، به طور موثری حل شده‌اند. این اقدامات در کنار افزایش ظرفیت تصفیه‌خانه فاضلاب شهر، نقش مهمی در بهبود کیفیت منابع آبی و توسعه پایدار ایفا کرده‌اند.
تأمین آب پایدار برای شهرستان‌های دهگلان و قروه
بخشی از سامانه، شامل خطوط انتقال و ایستگاه‌های پمپاژ است که تأمین آب شرب و کشاورزی را برای شهرستان‌های دهگلان و قروه ممکن ساخته است. خطوط انتقال به طول ۶۴ کیلومتر و ایستگاه‌های پمپاژ به ظرفیت مطلوب طراحی شده‌اند تا علاوه بر پاسخگویی به نیاز فعلی، برای سال‌های آینده نیز پایداری سیستم را تضمین کنند. با بهره‌برداری کامل از سد قوچم و سامانه‌های مرتبط، بیش از ۴۰ درصد جمعیت استان کردستان از آب شرب پایدار و بهداشتی بهره‌مند خواهند شد. همچنین، این پروژه نقش مهمی در توسعه کشاورزی منطقه دارد و امکان بهره‌برداری از بیش از ۴۳۰۰ هکتار اراضی کشاورزی را فراهم کرده است. این طرح با مدیریت بهینه منابع آب و پاسخگویی به نیازهای روزافزون استان، گامی مهم در ارتقای کیفیت زندگی، رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی محسوب می‌شود.
پروژه سد قوچم و سامانه‌های انتقال آب نه تنها برای تأمین نیازهای کنونی منطقه طراحی شده‌اند، بلکه به‌عنوان یک زیرساخت کلیدی برای دستیابی به پایداری بلندمدت منابع آبی و توسعه اقتصادی در استان کردستان شناخته می‌شوند. این پروژه‌ها، با برنامه‌ریزی دقیق و بهره‌گیری از جدیدترین فناوری‌های مدیریت منابع آب، بر تمام جنبه‌های حیاتی زندگی تأثیر مثبت گذاشته‌اند.
اهمیت پایداری و نگاه جامع به آینده
علاوه بر تأمین آب شرب، این پروژه‌ها تأثیر قابل‌توجهی بر کشاورزی منطقه دارند. با بهره‌برداری کامل از سامانه‌های انتقال آب، امکان توسعه بیش از ۱۴۰۰۰ هکتار اراضی کشاورزی در مناطق مختلف استان فراهم خواهد شد. در فاز نخست، آب مورد نیاز ۱۰۰۰ هکتار اراضی اطراف مخزن سد ژاوه تأمین شده است. در فاز دوم، انتقال آب به سد سورال در دشت‌های قروه و دهگلان، تأمین آب برای ۱۰۵۰۰ هکتار دیگر از اراضی کشاورزی این مناطق را ممکن خواهد ساخت. این اقدامات علاوه بر تقویت امنیت غذایی منطقه، به رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال در حوزه کشاورزی کمک خواهد کرد.
پروژه‌های آبی استان کردستان، با تمرکز بر اصول توسعه پایدار، نه تنها بر تأمین نیازهای حال حاضر تأکید دارند، بلکه زمینه‌ساز بهبود کیفیت زندگی، توسعه زیرساخت‌های کشاورزی و حفاظت از منابع طبیعی هستند. تکمیل سامانه‌های آبی نظیر سد قوچم و سد آزاد، و مدیریت هوشمندانه منابع آب، نقش بسزایی در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و جلوگیری از بحران‌های آبی ایفا خواهند کرد.در افق ۱۴۲۵، این پروژه‌ها نه تنها بیش از ۴۰ درصد جمعیت استان را تحت پوشش خدمات پایدار قرار می‌دهند، بلکه الگویی ملی برای مدیریت جامع منابع آب ارائه می‌دهند. شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با پیشبرد این طرح‌ها، چشم‌انداز روشنی برای آینده آبی منطقه ایجاد کرده است.
