شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴
چهار دهه پس از شناسایی نخستین مورد ابتلا به HIV در ایران، این بیماری همچنان در هالهای از سکوت، ترس و انگ اجتماعی پنهان مانده است. آمارهای ضد و نقیض، پنهانکاری بیماران و نگاه قضاوتگرانه جامعه، تصویری مبهم از واقعیت شیوع ایدز در کشور ساختهاند؛ تصویری که بیش از خود بیماری، قربانیان را در حصار انزوا و بیاعتمادی گرفتار میکند.
به گزارش سرمایه فردا، ایدز در ایران تنها یک مسئله پزشکی نیست؛ بلکه به معضلی فرهنگی و اجتماعی بدل شده است. آنچه بحران را پیچیدهتر میکند، نه صرفاً افزایش روابط پرخطر یا مصرف مواد تزریقی، بلکه سکوتی است که بر زندگی مبتلایان سایه انداخته است. بسیاری از بیماران پیش از آنکه با ویروس بجنگند، ناچارند با نگاه سنگین جامعه و ترس از افشای هویت دستوپنجه نرم کنند. این وضعیت، آمار واقعی را دستنیافتنی کرده و سیاستگذاریها را در هالهای از ابهام فرو برده است. در چنین شرایطی، مسئله اصلی دیگر تنها کنترل ویروس نیست؛ بلکه شکستن تابوی اجتماعی و بازتعریف رابطه جامعه با حقیقت بیماری است. تنها زمانی که انگ اجتماعی فرو بریزد، میتوان به تصویری روشن از واقعیت ایدز در ایران دست یافت و راهی برای مهار آن گشود.
با وجودی که بیش از ۴ دهه از مشاهده اولین مورد ابتلای یک ایرانی به ایدز همچنان این بیماری به عنوان یک تابو در بین ایرانی ها شناخته میشود و همین پنهان کاریها در کنار برخی آمارهای ضد و نقیض و افزایش رابطههای جنسی پرخطر و بی حد و مرز در بین جوانان، باعث شده بخش اعظمی از مبتلایان به این ویروس همچنان آزادانه در جامعه زندگی کنند و به ناقلان بالقوه و متحرکی بدل شوند که میتوانند در طول عمر خود چندین نفر را مبتلا کنند. موضوعی که به گفته رئیس پیشین مرکز تحقیقات ایدز، میتواند در آیندهای نزدیک منجر به افزایش آمار مبتلایان ایدز در ایران شود.
اولین بیمار مبتلا به بیماری ایدز یا اچآیوی در ایران پسری بود مبتلا به هموفیلی که در سال ۱۳۶۵ به این بیماری دچار شد از آن زمان تاکنون شاهد سطح بالایی از عفونت اچآیوی به ویژه در میان در میان افراد معتاد به مواد مخدر تزریقی بودیم. اولین مورد اچآیوی از طریق تزریق مواد مخدر در سال ۱۳۶۸ شناسایی شد. آمار ایدز در دهههای ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ نشان میدهد الگوی انتقال ایدز تغییرات محسوسی را تجربه کرده است. به زبان ساده، اگرچه مصرف مواد مخدر تزریقی همچنان یکی از عوامل اصلی انتقال باقی مانده، اما انتقال از طریق رابطه جنسی پرخطر نیز بهتدریج افزایش یافته است.
اگرچه در گذشته گزارش شده که اصلیترین راه انتقال ایدز در ایران انتقال از طریق تزریق مواد مخدر و اعتیادهای تزریقی است، اما طبق گزارش جدیدا رئیس مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت از بیماران ایدزی که در شش ماه اول سال ۱۴۰۳ شناسایی شدهاند، در %۶۵.۲ موارد رابطه جنسی به عنوان راه احتمالی انتقال بیماری بوده و سهم بیماران تزریقی مبتلا شده به این ویروس تنها ۱ تا ۲ درصد است.
چند روز قبل و در آخرین آمار ارایه شده، لادن عباسیان، رییس مرکز تحقیقات ایدز ایران، با ارائه تازهترین آمار از وضعیت ابتلا به اچآیوی در کشور، از فاصله حدود ۱۶ هزار نفری میان موارد شناسایی شده و تعداد واقعی مبتلایان خبر داد. وی گفته بر اساس آخرین آمار، در ایران حدود ۲۵ هزار و ۸۷۰ نفر بیمار مبتلا به اچآیوی شناسایی شدهاند که حدود ۲۰ هزار نفرشان تحت درمان قرار گرفتهاند. با این حال به گفته رییس مرکز تحقیقات ایدز که زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت میکند، تخمین این نهاد از تعداد واقعی مبتلایان حدود ۴۱ هزار و ۵۰۹ نفر است. یعنی آمار تخمینی مبتلایان حدود ۳۸ درصد بیشتر از تعداد افراد شناسایی شده است.
این در حالی است که وی پیشتر و در خرداد امسال، آمار تخمینی مبتلایان را بالاتر و حدود ۴۵ هزار نفر عنوان کرده بود. با این حال هنوز آمارهای دقیقی در این زمینه وجود ندارد و برخی کارشناسان معتقدند که آمار مبتلایان به ایدز در ایران بسیار بیشتر از اینهاست. کمااینکه دکتر محمد مهدی گویا رئیس اسبق مرکز مدیریت بیماریهای وزارت بهداشت پیش از این گفته بود: برآورد میشود حدود ۸۰ هزار نفر آلوده به ویروس ایدز در ایران وجود داشته باشد. با این حال وی که گویا خاطره خوبی از اظهار نظر در این مورد ندارد، در تماس خبرنگار «هفت صبح» با وی اعلام کرد که در این زمینه نمیخواهد گفت و گو کند!
در این میان اما؛ گروهی دلیل تفاوتهای آماری را تلاش متولیان برای مخفی نگاه داشتن آمار واقعی میدانند. آنها بر این باورند که دولت و متولیان به خاطر آنکه معتقدند انتشار واقعی این آمار میتواند بیانگر افزایش نگرانکننده روابط جنسی و مصرف و تزریق مواد مخدر باشد، از اعلام آمار حقیقی سرباز میزنند. گروه دوم ولی معتقدند که این تفاوت آمارها درتمام دنیا وجود دارد چرا که بخشی از شهروندان مشکوک به این ویروس به خاطر ترس از نگاه جامعه به آنها، بیماریشان را پنهان میکنند.
براساس پژوهشی که روی گروهی از مبتلایان به ایدز در ایران انجام شده، مبتلایان اعلام کردهاند که مهمترین دغدغه آنها «نگرش منفی جامعه نسبت به HIV ، نگرانی از افشای وضعیت» و «نگرش منفی نسبت به خود» است. آنها معتقدند جامعه نگاه قضاوتگرانهای نسبت به HIV دارد و آن را نتیجه رفتارهای «غیراخلاقی» میداند. همین نگاه، افراد را از بیان واقعیت زندگی خود حتی در محیطهای درمانی بازمیدارد؛ موضوعی که نشاندهنده فشار روانی و اجتماعی برای مبتلایان است. و این همان رویهای است که کارشناسان را قانع کرده که مهمترین دلیل نداشتن آماری دقیق در مورد ایدز، همین بعد اجتماعی و نگرانیها در مورد برداشتهایی که ممکن است نسبت به فرد مبتلا به این بیماری به وجود آید. موضوعی به نام «انگ اجتماعی»، انگ سکوت و ترسی است که گاهی بدتر از خود بیماری عمل میکند. آمارهای پژوهشی نیز این موضوع را تأیید میکند.
میترا مبشر، جامعه شناس و فعال حوزه سلامت نیز با تایید این موضوع میگوید: ریشه «انگ» را باید در ترکیبی از نا آگاهی، آموزش ناکافی و تابوهای فرهنگی جستوجو کرد. این که بسیاری از مردم تصور میکنند ایدز فقط در نتیجه روابط خاص یا رفتارهای ناهنجار ایجاد میشود، بیارتباط با کمبود آموزشهای درست نیست. وقتی شما درباره رفتار جنسی سالم صحبت نمیکنید، وقتی مدارس آموزش سلامت جنسی ارائه نمیدهند و وقتی رسانهها از بیان مستقیم مسائل جنسی اجتناب میکنند، طبیعی است که مردم نسبت به HIV آگاهی کافی نداشته باشند. در چنین فضایی، هر فرد مبتلا پیش از مقابله با بیماری، باید با قضاوت اجتماعی روبهرو شود.
وی تصریح می کند: حتی افراد تحصیلکرده گاهی تصور میکنند HIV تنها نتیجه مصرف مواد یا روابط کنترلنشده است، در حالی که ممکن است یک زن متأهل بدون هیچ رفتار پرخطری و تنها به دلیل عدم آگاهی همسرش یا عدم استفاده از وسایل محافظتکننده مبتلا شود.
به گفته مبشر، این نگاه تک بعدی باعث میشود زنان بیش از مردان قربانی سکوت شوند چرا که زنی که احتمال ابتلا میدهد، حتی اگر رفتار پرخطری نداشته باشد، از ترس اینکه مورد قضاوت قرار گیرد، برای آزمایش مراجعه نمیکند. در نتیجه بیماری دیر تشخیص داده میشود و احتمال انتقال بیشتر میشود.
این آمار و این اظهار نظرها، وقتی معنادارتر می شود که بدانیم لادن عباسیان، رییس مرکز تحقیقات ایدز ایران، از فاصله حدود ۱۶ تا ۲۰ هزار نفری میان موارد شناسایی شده و تعداد واقعی مبتلایان خبر داده است
به گفته عباسیان بر اساس آخرین آمار، در ایران حدود ۲۵ هزار و۸۷۰ بیمار مبتلا به اچآیوی شناسایی شدهاند که حدود ۲۰ هزار نفرشان تحت درمان قرار گرفتهاند.
با این حال به گفته رییس مرکز تحقیقات ایدز ایران که زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت میکند، تخمین این نهاد از تعداد واقعی مبتلایان حدود ۴۵ هزار نفر است. یعنی آمار تخمینی مبتلایان حدود ۳۸ درصد بیشتر از تعداد افراد شناسایی شده است. او پیشتر و در خرداد امسال، آمار تخمینی مبتلایان را بالاتر و حدود ۴۵ هزار نفر عنوان کرده بود.
عباسیان همچنین چندی قبل در بخشی از یکی از مصاحبههایش درباره یکی از باورهای رایج اما نادرست در مورد ایمنی روابط جنسی در قالب «شرعی» نیز هشدار داده و گفته بود: «گاهی افراد تصور میکنند صرفا یک صیغه باعث برقراری رابطه ایمن میشود اما اینطور نیست.»
آذرماه سال ۱۳۹۲ علیاکبر سیاری، معاون وقت وزیر بهداشت از موضوعی پرده برداشت که تا آن روز کمتر کسی جرات پرداختن به آن را به خود میداد. وی گفت: براساس مطالعهای که در سال ۱۳۹۰ بر روی کودکان کار و خیابان انجام شد، ۴.۵ درصد این کودکان مبتلا به ایدز هستند. این در حالی است که آمار کشوری شیوع ایدز، یکدهم درصد است؛ یعنی میزان ابتلا به ایدز در کودکان کار، ۴۵ برابر سایر افراد جامعه است و این میتواند زنگ خطر جدی باشد.
«۲۹ درصد از افراد ۱۵ تا ۱۸ سالهی این مطالعه اعلام کردهاند که رابطهی جنسی داشتهاند. همچنین ۳۳.۲ درصدشان گفتهاند که در آخرین رابطهی جنسی خود از وسیلهی بهداشتی پیشگیری استفاده کردهاند و ۱۴۴ نفرشان چند شریک جنسی داشتهاند. به این ترتیب میتوان گفت که کودکان کار و خیابانی، معتادان تزریقی و روابط جنسی ناسالم، زنگ خطر ایدز در کشور هستند.»
مینو محرز، رئیس اسبق مرکز تحقیقات ایدز، در سال ۱۳۹۳ بیان کرده بود، طبق مطالعهای که در گذشته انجام شده، بیشترین میزان شیوع ایدز در کودکان کار و خیابان بین سنین ۱۰ تا ۱۸ سال است. آماری که به گفته وی به «هفت صبح» احتمالا طی یک دهه گذشته افزایش بیشتری هم داشته است!
مینو محرز، رئیس اسبق مرکز تحقیقات ایدز معقتد است که وضعیت رسیدگی و درمان بیماران مبتلا به ایدز در ایران در سطح استانداردهای جهانی است. وی در گفتوگو با «هفت صبح» میگوید: آمار مبتلایان شناسایی و کشف شده تقریبا نصف آمارهای پیش بینی مبتلایان است. دلیلاش همان موضوع همیشگی یعنی ترس از «انگهای اجتماعی» است. یعنی میترسند که اگر جواب تستشان مثبت باشد جامعه نگاه بدی به آنها داشته باشد و یا حتی طردشان کند. این موضوع به حدی جدی است که حتی در بین کادر درمان هم دیده میشود! یعنی آنها هم پنهان کاری میکنند. طبیعی است که در چنین شرایطی نمیتوان آمار درستی داشت. در واقع شاید بهترین روش مواجه با ویروس ایدز، اطلاع رسانی صحیح و گسترده باشد. البته در کنار این مساله باید وسایل مراقبتی همچون کاندوم نیز با قیمت پایین و حتی رایگان در اختیار شهروندان قرار گیرد تا در همه روابط جنسی از آنها استفاده شود.
وی با ذکر اینکه کلیه مراحل شناسایی و درمان بیماران ایدزی در ایران رایگان است، میگوید: اگر فردی خواست برای اطمینان برود و تست بدهد، میتواند با مراجعه به یکی از ۲۰۰ مرکز مشاوره بیماران رفتاری، به صورت رایگان آزمایش دهد اما اگر بخواهد به مراکز خصوصی مراجعه کند باید هزینه پرداخت کند.
این متخصص قدیمی حوزه «ایدز» در ایران با تاکید براینکه سن ابتلا به ایدز در ایران کاهش پیدا کرده، میگوید: دلیل آن رفتارهای پرخطر جوانان است که این روزها به شکل معناداری افزایش پیدا کرده است.
اما ادعای پنهان کاری دولت و وزارت بهداشت در اعلام آمار درست و حقیقی بیماران ایدز در ایران تا چه حد درست است؟ سوالی که محرز آن را قاطعانه رد میکند و می گوید: به اطمینان اعلام می کنم که اینگونه ادعاها اصلا درست نیست. برعکس اطلاعات مراجعان برای تست و بانک اطلاعاتی آنها به صورت آنلاین به روز رسانی میشود و در این مورد، جزء موثقترین آمار حوزه سلامت محسوب می شود.
دکتر هنگامه نامداری تبار؛ رئیس اداره کنترل ایدز وزارت بهداشت معتقد است که «ما در زمینه درمان بیماران مبتلا به ویروس HIV بسیار خوب عمل کردهایم اما در مورد شناسایی این افراد هنوز به نقطه مطلوب نرسیدهایم.» وی به «هفت صبح» در مورد جایگاه آماری ایران در بین سایر کشورها می گوید: گزارشهای جهانی نشان میدهند که کشورهای آفریقایی در صدر کشورهایی هستند که بیشترین آمار مبتلایان به ایدز را دارند. چرا که هم تعداد مبتلایان زیاد است و هم در این کشورها «انگهای اجتماعی» معنای چندانی ندارد و مردم به راحتی برای انجام تستهای تشخیص به مراکز درمانی مراجعه میکنند. در این کشورها معمولا با توجه به کمکهای جهانی سایر کشورها، بیش از ۸۰ درصد مبتلایان شناسایی شده و میشوند.
وی ادامه می دهد: اما در مورد کشورهای واقع در مدیترانه شرقی که ما هم جزئی از آنها محسوب می شویم، شناسایی کمتر از کشورهای آفریقایی است. مثلا در ایران میزان شناسایی مبتلایان از ۲۸ درصد به ۶۲ درصد رسیده که افزایش قابل توجهی است اما هنوز هم جا دارد که بهتر شود. اما در دو شاخه پذیرش بیماران و درمان رایگان و محرمانه ماندن اطلاعات آنها، قطعا بسیار عالی عمل میکنیم کما اینکه از ۹۶ درصد از مبتلایان شناسایی شدهای که برای درمان پیش ما می آیند الان در بین حدود ۹۴ درصد ویروس به حدود صفر رسیده است.
موضوع قابل تامل بعدی، نقش افزایشی زنان درآمار مبتلایان به ایدز در ایران است. گزارش های منتشر شده حکایت از آن دارد که آمار مبتلایان به ایدز در ایران از ۱۹ درصد به ۳۳ درصد میرسد که نشان می دهد امروزه، آمار مبتلایان زن به این ویروس به شکل نگران کننده ای در حال افزایش است. گروهی که می توانند هر کدام تعداد زیادی را آلوده کنند.
اما چرا آمار مبتلایان به این ویروس در بین زنان رو به افزایش است؟ سوالی که نامداری در پاسخ به آن میگوید: شاید دلیل این باشد که آمار مبتلایان ناشی از مصرف مواد مخدر تزریقی در بین مردان بیشتر از زنان شده و یا شاید روابط پرخطر متعدد جنسی بین آنها افزایش داشته است. گرچه این افزایش چندان هم زیاد نیست.
وی در مورد اظهار نظربرخی کارشناسان که معتقدند افزایش آمار مبتلایان به ایدز، به دلیل افزایش آمار زنان خیابانی و افزایش روابط پرخطر بیضابطه بین جوانان است نیز میگوید: من در این زمینه تخصص ندارم. باید جامعه شناسان پاسخ این سوال را بدهند!
دکتر طایری متخصص بیماریهای عفونی و فلوشیپ بیماری ایدز بالینی برخلاف اظهار نظرهای مطرح شده در مورد روند افزایشی آمار مبتلایان به این ویروس معتقد است که این رویه در کشور ما روندی کاهشی دارد. وی در گفتوگو با «هفت صبح» می گوید: دلیل این توجیه واضح است. چون وقتی ما ۲۰ هزار بیمار در حال درمان داریم عملا این تعداد عظیم را از چرخه انتقال حذف کردهایم و بیماری در خود وی نیز کنترل می شود. البته نباید بگوییم همه چیز مطلوب است و باید دست از کار کشید بلکه باید به تلاشهایمان برای ثبیت و حتی بهبود این شرایط کمک کنیم.
وی در مورد کاهش سن مبتلایان به ویروس HIV نیز می گوید: هنوز هم بیشترین مبتلایان به این ویروس در طیف ۲۵ تا ۴۰ سال قرار دارند. البته این ویروس طبیعتا در همه طیفها وجود دارد ولی آنگونه نیست که بخواهیم بگوییم آمار ابتلا به شکل محسوسی کاهش داشته است. گرچه بدیهی است که با وجود رفتارهای پرخطر آسیبزا بین جوانان خطر ابتلا به ویروس وجود دارد و همه ما نیز احساس میکنیم که مواردی که شناسایی میشوند از این به بعد بیشتر در سنین پایین باشند، اما باز هم معتقدم که باید روی انگ زدایی و فرهنگسازی در مورد این ویروس و این بیماری و نحوه پیشگیری از آن تاکید کرد.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا