پایگاه خبری سرمایه فردا

گزارش جنجالی آکسیوس نشان داد که دونالد ترامپ پیش از حمله اسرائیل به دوحه از عملیات مطلع بوده و نه‌تنها مخالفتی نکرده، بلکه با سکوت خود راه را برای حمله هموار کرده است. این حمله، که در میانه مذاکرات صلح تحت حمایت واشنگتن رخ داد، روابط آمریکا با قطر را به‌شدت متزلزل کرد و نشانه‌ای آشکار از ترجیح اسرائیل بر متحدان عربی در سیاست خارجی آمریکا بود.

همزمان با آغاز عملیات زمینی اسرائیل در غزه، وزیر خارجه آمریکا مارکو روبیو وارد قطر شد؛ سفری که پس از دیدار جنجالی‌اش با نتانیاهو در تونل‌های زیر مسجدالاقصی انجام شد. در حالی که واشنگتن مدعی بی‌اطلاعی از حمله اسرائیل به دوحه است، گزارش‌های متعدد نشان می‌دهند ترامپ از قبل در جریان بوده و حتی هواپیماهای سوخت‌رسان آمریکایی در عملیات مشارکت داشته‌اند. این تناقض‌ها، ادعای همکاری دفاعی آمریکا با قطر را زیر سؤال برده و بیانیه وزارت خارجه قطر نیز نشان می‌دهد دوحه دیگر حاضر به ایفای نقش میانجی نیست.

در حالی که چین با نمایش قدرت نظامی و دیپلماتیک، هشتادمین سالگرد پیروزی بر ژاپن را جشن گرفت، نشانه‌های شکل‌گیری نظمی جهانی با محوریت پکن بیش از پیش آشکار شده‌اند. جان رنی شورت، استاد سیاست عمومی، معتقد است که جهان از نظم تک‌قطبی تحت رهبری آمریکا عبور کرده و اکنون در مرحله گذار به یک نظم چندقطبی قرار دارد؛ نظمی که چین، آمریکا و اروپا هر یک با چالش‌های داخلی و رقابت‌های ژئوپولیتیکی، برای تثبیت جایگاه خود در آن تلاش می‌کنند. این گذار، نه‌تنها پایان «قرن آمریکایی» را رقم زده، بلکه پرسش‌هایی بنیادین درباره آینده اتحادها، منافع مشترک جهانی و احتمال درگیری‌های نوظهور را پیش روی قدرت‌های بزرگ قرار داده است.

یک سال پس از هشدار رهبر انقلاب درباره بی‌آبرویی رژیم صهیونیستی و تمدن غرب در پی شکست طوفان الاقصی، داده‌های آماری و تحلیل‌های راهبردی نشان می‌دهند که این پیش‌بینی به واقعیت نزدیک شده است. افکار عمومی آمریکا، نخبگان سیاسی و حتی جامعه یهودیان این کشور، دیگر حمایت بی‌قید و شرط از اسرائیل را برنمی‌تابند. جنگ غزه، نه‌تنها جایگاه اسرائیل را در واشنگتن متزلزل کرده، بلکه اتحاد دیرینه آمریکا و رژیم صهیونیستی را به بحرانی بی‌سابقه کشانده است.

اقدام سه کشور اروپایی در کلید زدن مکانیسم ماشه، بار دیگر توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام را در کانون توجه افکار عمومی قرار داده است. منتقدان دولت حسن روحانی، این اقدام را نتیجه مستقیم ضعف‌های ساختاری توافق و خوش‌بینی غیرواقع‌بینانه تیم مذاکره‌کننده می‌دانند. مفاد بند اسنپ‌بک، به‌گونه‌ای تنظیم شده که امکان بازگرداندن تحریم‌ها بدون اجماع و حتی بدون اثبات حقوقی فراهم شده است. اکنون، با آغاز رسمی این فرآیند، بسیاری خواستار پاسخگویی بانیان برجام و بازنگری در شیوه تعامل با غرب شده‌اند.

افشای گزارش محرمانه آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا درباره ناکامی حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران، نه‌تنها روایت رسمی کاخ سفید را زیر سؤال برد، بلکه به برکناری ژنرال جفری کروز، رئیس این آژانس، منجر شد. این اقدام، نمادی از ترجیح وفاداری سیاسی بر تحلیل‌های میدانی در دولت ترامپ است؛ الگویی که رسانه‌های آمریکایی آن را نشانه‌ای از سیاسی‌سازی نهادهای اطلاعاتی و سرکوب حقیقت برای حفظ تصویر «آمریکای قدرتمند» می‌دانند. برکناری کروز، حالا به نماد تعارض میان واقعیت‌های امنیتی و روایت‌های تبلیغاتی بدل شده است.

نشست اخیر میان رؤسای جمهور آمریکا و روسیه در آلاسکا، فراتر از مذاکره‌ای درباره بحران اوکراین، به نمایش پیچیده‌ای از بازآرایی قدرت‌های جهانی بدل شد. انتخاب آلاسکا با پیشینه‌ای نمادین، نشانه‌ای از تلاش واشینگتن برای مهار چین از مسیر تعامل با مسکو بود؛ تلاشی که با نمادهای شوروی‌گرایانه، نمایش‌های نظامی و پیام‌های چندلایه همراه شد. این دیدار، نه‌تنها آزمونی برای سنجش تمایلات راهبردی روسیه، بلکه پیامی هشدارآمیز برای پکن و نشانه‌ای از بازتعریف مثلث ژئوپولیتیک آمریکا-روسیه-چین در نظم جهانی آینده بود.

در شرایطی که سه کشور اروپایی بار دیگر از «مکانیسم ماشه» به‌عنوان ابزاری برای فشار سیاسی علیه ایران یاد می‌کنند، این سازوکار حقوقی که قرار بود ضامن اجرای تعهدات باشد، به حربه‌ای برای نقض همان تعهدات تبدیل شده است. یادداشت پیش‌رو با بررسی ابعاد حقوقی، دیپلماتیک و عملیاتی این اقدام، نشان می‌دهد چگونه ایران می‌تواند با استناد به اصول بنیادین حقوق بین‌الملل و ایجاد اجماع جهانی، اعتبار این بازی سیاسی را زیر سؤال ببرد. پیام روشن تهران باید این باشد: ما در برابر قانون ایستاده‌ایم، نه در برابر قدرت‌طلبی بی‌قانون.

دونالد ترامپ، فراتر از یک رئیس‌جمهور، نماد تحول در سیاست خارجی آمریکا است؛ از انزواگرایی فعال تا رقابت بی‌پرده با چین، از تاکتیک‌های پرریسک تا بازتعریف نقش آمریکا در جهان. در این تحلیل، نگاهی داریم به پیوستگی‌ها و تفاوت‌های ترامپ ۱ و ۲ و پیامدهای آن برای ایران و نظم جهانی.