پایگاه خبری سرمایه فردا

در آستانه نشست‌های دیپلماتیک سازمان ملل، برخی جریان‌های سیاسی بار دیگر نسخه مذاکره با آمریکا را روی میز گذاشته‌اند؛ نسخه‌ای که تجربه تلخ آن در برجام هنوز از حافظه مردم پاک نشده است. در حالی که طرف مقابل نشانی از اراده واقعی برای توافق ندارد، تلاش برای تکرار مسیر گذشته بدون تضمین‌های روشن، می‌تواند منافع ملی را قربانی کند و کشور را در معرض هزینه‌های سنگین قرار دهد.

اقدام سه کشور اروپایی در کلید زدن مکانیسم ماشه، بار دیگر توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام را در کانون توجه افکار عمومی قرار داده است. منتقدان دولت حسن روحانی، این اقدام را نتیجه مستقیم ضعف‌های ساختاری توافق و خوش‌بینی غیرواقع‌بینانه تیم مذاکره‌کننده می‌دانند. مفاد بند اسنپ‌بک، به‌گونه‌ای تنظیم شده که امکان بازگرداندن تحریم‌ها بدون اجماع و حتی بدون اثبات حقوقی فراهم شده است. اکنون، با آغاز رسمی این فرآیند، بسیاری خواستار پاسخگویی بانیان برجام و بازنگری در شیوه تعامل با غرب شده‌اند.

حجت‌الاسلام حاج‌علی‌اکبری در واکنش به اقدام اخیر سه کشور اروپایی، آن را حرکتی سیاسی، غیرقانونی و غیر اخلاقی دانست که تحت فشار آمریکا و رژیم صهیونیستی صورت گرفته است. وی این رفتار را تلاش برای سرپوش گذاشتن بر شکست‌های مفتضحانه دشمنان در منطقه و تکمیل عملیات روانی علیه ملت ایران توصیف کرد و تأکید نمود که ملت ایران با حفظ اتحاد مقدس، از این مرحله نیز با عزت عبور خواهد کرد

ایران با استناد به مفاد برجام، کنوانسیون‌های بین‌المللی و شرایط جنگی اخیر، فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا را غیرقانونی می‌داند. با وجود همراهی چین و روسیه با مواضع حقوقی ایران، ضعف ساختاری بند اسنپ‌بک در متن برجام—که بدون نیاز به اجماع، امکان بازگشت تحریم‌ها را فراهم می‌کند—دست اروپا را برای اعمال فشار باز گذاشته است. این خلأ حقوقی، میراث اعتماد بی‌پایه تیم مذاکره‌کننده دولت روحانی به طرف غربی است؛ اشتباهی که امروز هزینه‌های سنگینی برای ایران به همراه دارد.

مسکو و پکن با مواضع تهران در مخالفت با فعالسازی مکانیسم ماشه و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ همراه شده‌اند. اما این موضوع برای کافی است؟

در حالی‌که تروئیکای اروپا تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران کرده‌اند، چین و روسیه با واکنش‌های صریح و حقوقی، جبهه‌ای قدرتمند در برابر این اقدام تشکیل داده‌اند. این تقابل، نه‌تنها مشروعیت اروپا را در شورای امنیت زیر سؤال برده، بلکه آینده برجام را در آستانه فروپاشی قرار داده است. اگر اروپا بر مسیر یک‌جانبه خود اصرار ورزد، نه‌تنها از معادلات هسته‌ای ایران کنار گذاشته خواهد شد، بلکه با انزوای دیپلماتیک و کاهش نفوذ جهانی مواجه می‌شود؛ در حالی‌که ایران با تکیه بر حمایت چین و روسیه، مسیر تازه‌ای در تعاملات بین‌المللی خود خواهد گشود.

در شرایطی که سه کشور اروپایی بار دیگر از «مکانیسم ماشه» به‌عنوان ابزاری برای فشار سیاسی علیه ایران یاد می‌کنند، این سازوکار حقوقی که قرار بود ضامن اجرای تعهدات باشد، به حربه‌ای برای نقض همان تعهدات تبدیل شده است. یادداشت پیش‌رو با بررسی ابعاد حقوقی، دیپلماتیک و عملیاتی این اقدام، نشان می‌دهد چگونه ایران می‌تواند با استناد به اصول بنیادین حقوق بین‌الملل و ایجاد اجماع جهانی، اعتبار این بازی سیاسی را زیر سؤال ببرد. پیام روشن تهران باید این باشد: ما در برابر قانون ایستاده‌ایم، نه در برابر قدرت‌طلبی بی‌قانون.

مصاحبه‌ای با جرمی کازمارو، تحلیلگر برجسته آمریکایی، ابعاد پنهان تهدیدهای مکرر اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را واکاوی می‌کند؛ تهدیدی که در سایه فشارهای حداکثری واشنگتن، به ابزاری نمایشی بدل شده و تأثیر آن بر اقتصاد ایران بیش از آنکه واقعی باشد، روانی و دیپلماتیک است. در شرایطی که ایران از نقطه اوج تحریم‌ها عبور کرده، تهدید به بازگشت تحریم‌های شورای امنیت بیشتر به نمایش قدرت‌های غربی شباهت دارد تا ابزار موثر فشار.

در سایه افزایش تهدیدات امنیتی و تداوم سیاست‌های تبعیض‌آمیز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بازنگری در ادامه عضویت ایران در معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) بار دیگر به‌عنوان یک گزینه حقوقی و راهبردی مطرح شده استگزینه‌ای که می‌تواند هم جنبه دفاع از منافع ملی داشته باشد، و هم به ابزاری برای فشار دیپلماتیک در برابر استانداردهای دوگانه بین‌المللی تبدیل شود.