پنج سال پس از تولد شبکه شاد، تعطیلی‌های مکرر مدارس بار دیگر ضعف‌های این پلتفرم را آشکار کرده است. خانواده‌ها از هزینه‌های سنگین و کیفیت پایین آموزش مجازی گلایه دارند، معلمان از اختلال‌های مداوم کلافه‌اند و کارشناسان از افت شدید تحصیلی و آسیب‌های روانی دانش‌آموزان سخن می‌گویند؛ وضعیتی که نشان می‌دهد شاد هنوز فاصله زیادی با استانداردهای آموزش آنلاین دارد.

به گزارش سرمایه فردا، آموزش مجازی در ایران بیش از آنکه به فرصتی برای عدالت آموزشی تبدیل شود، به آیینه‌ای از نابرابری و ناکارآمدی بدل شده است. هر بار که مدارس به دلیل آلودگی هوا یا بحران‌های دیگر تعطیل می‌شوند، شبکه شاد به‌عنوان تنها ابزار رسمی آموزش آنلاین به میدان می‌آید؛ اما تجربه خانواده‌ها و معلمان نشان می‌دهد این پلتفرم بیشتر از آنکه راه‌حل باشد، خود به بخشی از مشکل تبدیل شده است. از گوشی‌های مشترک در خانواده‌های کم‌درآمد گرفته تا معلمانی که تنها چند فایل ساده ارسال می‌کنند، و دانش‌آموزانی که با افت تحصیلی و بی‌انگیزگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، همه حکایت از شکاف عمیق میان وعده عدالت آموزشی و واقعیت تلخ کلاس‌های مجازی دارند.

بعد از گذشت حدود ۵ سال از تولد شبکه «شاد»، آلودگی اخیر هوای تهران و تعطیلی های پی در پی مدارس بار دیگر نشان داد که این شبکه تا چه حد با استانداردهای آنلاین آموزش فاصله دارد.تعطیلی مدارس در زمان شیوع کرونا مسوولان و متولیان امر را بر آن داشت تا نرم‌افزاری را با عنوان شبکه شاد طراحی کنند تا از این طریق فرصت حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی برای بهره‌گیری از آموزش‌های لازم را فراهم کنند،اما این شبکه تاکنون نتوانسته است نیاز تمام مخاطبان خود را فراهم کند.بعد از آن هم بارها تعطیلی مدارس باعث شد تا آموزش دانش آموزان در طی سالهای اخیر آنلاین شود. از انتشار انواع ویروس‌ها مثل آنفلوانزا تا ناترازی انرژی و معضل همیشگی آلودگی هوا..

مادران و پدران کلافه ازکار با شبکه شاد

اما این رویه چالش هایی جدی را برای بسیاری از خانواده ها به همراه داشته است. کمبود امکانات، هزینه‌بر بودن تأمین پیش‌نیازها، نابودکردن کارکرد مدرسه و ایجاد گروه بزرگی از دانش‌آموزان بدون داشتن حداقل توانایی‌های لازم برای تداوم تحصیل، از معضلاتی است که برای کودکان خانواده‌های کم بضاعت وجود دارد.

رضوان، مادری که پسرش در کلاس سوم ابتدایی درس می خواند در این زمینه می گوید:خوشبختانه ما برای اینگونه مواقع یک گوشی برای پسرمان تهیه کرده ایم تا با آن در کلاس ها شرکت کند اما، در بین فرزندان آشنایان تعدادی را می شناسم که کل خانواده فقط یک گوشی دارند. در چنین خانواده هایی مجبورند گوشی را در کل روز دراختیار دانش آموز قرار دهند. حتی در برخی موارد  بچه‌هایی بودند که همان یک گوشی خانواده‌شان نیز خراب شده یا مشکل پیدا کرده و آن‌ها کلاس‌های مجازی زیادی را از دست می‌دادند.

وی معتقد است که حتی معلم ها نیز از این شبکه چندان دل خوشی ندارند: معلم های بچه من هم از کیفیت پایین و اعصاب‌خردکن بودن آموزش مجازی خسته شده‌اند. بیشتر بچه‌ها می‌گویند در روزهای مجازی، معلم‌ها تنها به فرستادن چند عکس و صوت کوتاه بسنده می‌کنند و خبری از تدریس نیست. حتی در بیشتر اوقات دانش‌آموز فقط حضور و غیاب خود را ثبت می‌کند و خبری از محتوای درسی نیست».

پایین آمدن کیفیت آموزش

اما اینها همه چالش های پیش روی دانش آموزان و والدین با «شاد» نیست. سحر بیات کارشناس حوزه آموزش با اشاره به افت تحصیلی شدید دانش‌آموزان در سال‌های‌گذشته که آموزش به صورت مجازی صورت گرفته است می گوید: با شروع آموزش مجازی در دوران کرونا اثرات منفی آن طی سالهای اخیربه وضوح روی دانش‌آموزان دیده می‌شود. حضور و غیاب مجازی، استرس بی‌معنای ارتباط ناموفق، و عدم مشارکت واقعی در کلاس تاثیرات روانی منفی بر دانش‌اموزان دارد . از نظر تحصیلی نیز شاهد افت شدید دانش‌آموزان هستیم مثلاً معدل امتحانات نهایی در رشته‌های تجربی، ریاضی و انسانی به ۹ یا ۱۰ رسیده است. این اتفاق تصادفی نیست و نتیجه‌ی سال‌ها آموزش ناکارآمد است.

وی با ذکر اینکه از نتایج چنین افت کیفیتی می توان به سقوط ایران در رتبه‌بندی جهانی آزمون تیمزاشاره کرد می افزاید: این نتیجه‌ مستقیم آموزش مجازی بی‌کیفیت است. دانش‌آموزی که کلاس اول بود، اکنون احتمالا الان در سال اخر ابتدایی یا اوایل متوسطه است و با پایه‌ای ضعیف وارد مراحل بالاتر می‌شود. ابزار این آموزش ناکارآمد هم همان پلتفرم شاد است که حتی در روزهای پرترافیک، امکان آپلود ساده‌ترین فایل‌ها را هم ندارد.

وی با ذکر اینکه خودش به عنوان یک مادر، از شاید چندان استفاده نمی کند می گوید: مثلا ارسال تکالیف ساده‌ را نیز می‌توان از طریق دیگر پیام‌رسان‌ها انجام داد و نیازی به شاد نیست.

به گفته وی یکی دیگر از مشکلات شاد؛ برای خانواده‌های کم‌سواد یا بی‌سوادی است که نمی‌توانند از عهده‌ی این فناوری برآیند. ضمن آنکه بیات معتقد است، قرار دادن گوشی در اختیار کودکان، خود چالش‌های امنیتی و اخلاقی دارد. هرچند دانش‌آموزان ابتدایی کمتر در معرض خطر هستند، اما نوجوانان به راحتی به فضای نامحدود مجازی دسترسی پیدا می‌کنند.

قرار بود «شاد» بستری باشد برای ایجاد عدالت آموزشی تا دانش آموزان در دورترین و محرومترین نقاط کشور هم بتوانند درس بخوانند.گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد ۷۰ درصد بازماندگان و ترک‌تحصیل‌کردگان از دهک‌های یک تا پنج درآمدی هستند و دهک دو با ۲۲ درصد بیشترین سهم را دارد؛ عددی که تأثیر بحران‌های اقتصادی و اجتماعی بر ترک تحصیل را نشان می‌دهد؛ بحران‌هایی که با کاهش کیفیت تحصیل و نمرات دانش‌آموزان در مدرسه به واسطه مجازی‌شدن متعدد و دیگر عوامل کاهش‌دهنده آموزش، مسیر ترک‌تحصیل و ورود کودک به بازار کار را تسریع می‌کند.

با این حال حتی خود آموزش و پرورش هم معتقد است که شاد چندان کار آمد نیست. یک ماه و نیم پیش معاون علمی رئیس‌جمهور حسین افشین اعلام کرد که سرعت شاد قابل قبول نیست و حدود ۴۰۰ سرور به این پلتفرم اضافه می‌شود اما تا این لحظه نرسیده است.از سویی علی فرهادی، سخنگوی آموزش و پرورش چند روز قبل در واکنش به انتقادهای مطرح شده در مورد شاد گفته بود: ما هم قبول داریم که شاید مشکلاتی دارد اما انصافا اقدامات خوبی برای رقع آنها انجام شده ولی، با این حال هنوز تا نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد.

وقتی که معلم ها نیز کلافه می شوند!

نسرین باقری ، معلم یکی از دبیرستان های تهران با اشاره به گوشه ای از مشکلا شبکه شد می گوید: هنگام برگزاری کلاس‌های مجازی، دانش‌آموزان نیم‌ساعت ابتدایی را صرف ورود به کلاس می‌کنند و پیام‌های آموزشی هم با تاخیر ارسال می‌شود، به‌طوری‌که عملا نیمی از زمان کلاس هدر می‌رود. همچنین ارسال فایل‌های آموزشی مانند عکس و فیلم نیز با مشکلاتی  جدی مواجه است. یعنی بارگذاری تصاویر با اختلال همراه است و پیام‌های «ارسال نشد» به‌طور مکرر ظاهر می‌شوند و دانش آموزان و معلم ها را کلافه می کنند و در عین حال این موضوع روند آموزش را نیز مختل کرده است.

به گفته وی، در آذرماه، فرصتی طلایی برای اصلاح و تکمیل جمع بندی درسی وجود دارد، اما با اختلالات موجود در سامانه شاد، این فرصت از بین می‌رود. هر سال در همین زمان با مشکل مواجه هستیم و متاسفانه هیچ‌گونه بهبود یا اصلاحی در روند آموزش مجازی صورت نگرفته است.

وی با انتقاد از نبود عدالت آموزشی در کشور تصریح کرد: مشکل اصلی ما این است که عدالت آموزشی آنگونه که باید و شاید اجرا نمی شود، در حالی که انتظار داریم همه دانش‌آموزان در آزمون‌هایی مانند کنکور به‌صورت یکسان رقابت کنند، اما شرایط آموزشی پیش از آن برای همه یکسان نیست. در شرایطی که ما هنوز با مشکلات سامانه شاد دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، مدارس غیرانتفاعی از تابستان کلاس‌های تخصصی خود را آغاز کرده‌اند و حداقل دو ماه از ما جلوتر هستند. در زمان آموزش مجازی نیز این مدارس از پلتفرم‌های حرفه‌ای‌تری مانند اسکای‌روم استفاده می‌کنند که ارتباط دوسویه بین معلم و دانش‌آموز را فراهم می‌کند و آموزش به‌صورت منظم و موثر پیش می‌رود. وی تصریح می کند: در مقابل، دانش‌آموزان مدارس دولتی به دلیل محدودیت‌های زیرساختی و ضعف سامانه شاد، از برنامه درسی عقب می‌مانند. اگر تعطیلات ادامه‌دار باشد، با توجه به اینکه آذرماه زمان برگزاری امتحانات است، ناچاریم بخشی از آموزش را فدای زمان کنیم به‌طوری‌که از تمرین، رفع اشکال و حتی بخشی از امتحانات صرف‌نظر می‌شود و این موضوع ظلمی آشکار در حق دانش‌آموزان مدارس دولتی است.

آموزش مجازی هبه قیمت آسیب های روانی دانش آموزان

اما شاید جالب باشد که بدانید، حتی روانشناسان نیز معتقدند که برگزاری غیرحضوری کلاس ها، به این شکل باعث بروز آسیب های روحی و روانی بسیاری برای دانش آموزان می شود. روان‌شناسی تربیتی با تشریح چرخه یادگیری در آموزش حضوری اظهار کرد: معلم در کلاس حضوری چهار مرحله از جمله ارائه توضیح، اجرای تمرین، دریافت بازخورد و اصلاح یادگیری در آموزش را طی می کند و در آموزش غیر حضوری و مجازی مرحله بازخورد و اصلاح یادگیری نداریم و همین موضوع موجب یادگیری غیر‌فعال و انباشت خطاهای مفهومی در ذهن دانش‌آموزان می شود.

محمدرضا سهیلی دکترای روانشناسی تربیتی کاهش توجه و تمرکز دانش‌آموزان را از پیامدهای آموزش غیرحضوری دانسته و می گوید: در ساختار کلاس معلم بر توجه دانش آموز تاکید دارد، ارتباط چهره به چهره، باعث کاهش حواس‌پرتی و فعال ماندن دانش‌آموز در محیط یادگیری می‌شود اما در خانه چنین ساختاری وجود ندارد و همین امر موجب می‌شود که کمتر از حافظه فعال خود استفاده کنند و سرعت پردازش اطلاعات و یادگیری در آنها کاهش یابد.

وی با اشاره به پیامدهای روانی و اجتماعی آموزش مجازی به دوران کرونا نقبی می زند و می گوید: در دوران کرونا شاهد بودیم که آموزش غیرحضوری موجب خستگی ذهنی، افسردگی، اضطراب اجتماعی و حتی ترس از قرار گرفتن مقابل دوربین می‌شود. یکی از اهداف اساسی آموزش و پرورش، رشد مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان است، درحالی‌که این هدف در کلاس‌های مجازی به شدت با چالش مواجه می‌شود.

سهیلی از کاهش انگیزه تحصیلی به عنوان یکی دیگر از آسیب های این نظام آموزشی یاد کرده و می گوید:دلیل آنهم واضح است. چون تشویق‌های کلامی، غیرکلامی و زبان بدن معلم کمتر دیده می‌شود، دانش‌آموز پاداش‌های اجتماعی لازم برای تقویت انگیزه و حس پیشرفت را دریافت نمی‌کند.

به گفته روانشناسی تربیتی، در مدارس حضوری، مهارت‌های زندگی مانند همدلی، کار گروهی، ارتباط چشمی، و توانایی سخن‌گفتن تقویت می‌شود؛ اما در آموزش مجازی این مهارت‌ها کمتر فرصت رشد دارند و این موضوع می‌تواند اثرات ماندگاری بر آینده دانش‌آموزان داشته باشد. عاملی که می توان از آن به عنوان یکی دیگر از خلاء های شبکه «شاد» یاد کرد.

این تعطیلات احتمالا تا چند روز آینده به پایان می رسد اما، مسلما تا پایان سال بارها شاهد تعطیلی مجدد مدارس خواهیم بود. رویه ای که به نظر نمی رسد چندان به نفع کیفیت تحصیلی دانش آموزان باشد. چرا که در ظاهر قرار نیست تغییر محسوسی در شبکه «شاد» رخ دهد و بنابراین مشکلات آن همچنان به قوت خود باقی خواهدماند. شاید به همین دلیل هم بوده باشد که آموزش و پرورش در این دوره از آغاز آلودگی و در چند روز اول با تعطیلی مدارس مخالفت می کرد!