بازار سهام همچنان به اصلاح خود ادامه داده است. شروین شهریاری در یادداشتی به این سوال پاسخ داده که بورس چه زمانی رشد می کند؟

بورس چه زمانی رشد می کند؟ پاسخ به این سوال در حالت عادی سخت است. اما در شرایط کنونی که بازار سهام ایران تحت تاثیر فاکتورهای مخرب است تا حدودی می توان به پاسخ آن رسید.

شروین شهریاری اینگونه به این موضوع پرداخته است؛ در دهه ۸۰ که من به بورس تهران وارد شدم، محرک رونق یا رکود سهام شرکتها وضعیت بازارهای جهانی و نیز ابعاد طرحهای توسعه و افزایش ظرفیت شرکتها بود. در دهه ۹۰ اما این معادله دگرگون شد به نحوی که نوسان نرخ ارز به نخستین عامل تعیین کننده در وضعیت بورس تبدیل شد و پاندول سیاستهای پولی بانک مرکزی که بین دو قطب انقباض و انبساط نسبی نوسان می کرد هم عامل موثر دیگر را شکل داد.

ریشه حباب بورس

من هنوز معتقدم که حباب بورس ۹۹ دستپخت اشتباه بانک مرکزی و دولت در اتخاذ سیاست انبساط پولی در شرایط سقوط درآمدهای نفتی بود و اکنون نیز بر این باورم که سیاست انقباض پولی حاکم، عامل اصلی رکود بازارهای دارایی به صورت عام و بازار بورس به صورت خاص است. البته عوامل دیگری مانند سیاست تثبیت ارزی و نیز افزایش هزینه های تحمیل شده بر صنایع هم در رکود بازار سهام نقش دارند اما اگر به دنبال دلیل  بنیادین وضعیت فعلی هستید به نظر من سراغ آن را باید از سیاستهای پولی بگیرید.

خاطرمان هست که در نیمه اول سال ۹۹ شرکتها به لحاظ بنیادی وضعیت مناسبی نداشتند و حتی به دلیل سقوط بازارهای جهانی، یکی از بدترین فصول عملکرد صنایع بورسی در بهار آن سال رقم خورد. اگر به گذشته دورتر هم برویم خاطرم هست که رونق سال ۹۱ و نیمه اول ۹۲ متعاقب یک رویکرد انبساط پولی (بهره حقیقی منفی) و به رغم سیاست دستوری ارزی ایجاد شد.   ترمز بورس را هم البته سیاست پولی انقباضی دولت یازدهم کشید تا بازار نسبت به عملکرد فوق العاده شرکتها در سال ۹۳ و ثبت رکورد بی سابقه ۶۰  همت سودآوری (۲۰ میلیارد دلار) بی تفاوت بماند.

جزئیات موضوع رکود بورس

از منظر تئوری فاینانس هم می شود موضوع رکود بورس را  به خوبی توضیح داد. در ادبیات مالی، اصطلاحی تحت عنوان «صرف ریسک بازار سهام» وجود دارد که عبارت از مازاد سودی است که بازار سهام نسبت به سود بدون ریسک (معمولا سود اوراق دولتی) در طول زمان ایجاد می کند. برای بورس تهران در یک بازه سی ساله، این نسبت حدود ۱۳ درصد بوده است. یعنی به طور متوسط سالانه ۱۳ درصد سود بیشتر از سود بدون ریسک (در اینجا ۲۰ درصد سالانه) نصیب سرمایه گذاران در شاخص سهام شده است (در مجموع ۳۳ درصد). حالا با سود ۳۳ درصدی اوراق اسناد خزانه دولتی عملا بازدهی سرمایه گذاری در این اوراق شانه به شانه نرخ رشد سالانه شاخص بورس در سه دهه گذشته ایستاده است؛ پس عجیب نیست که انگیزه برای خرید سهام پایین باشد.

اگر این نگاه را بپذیریم، می شود گفت بورس زمانی بر می گردد که به طور مشخص نرخ سود اسناد خزانه دولتی و سود صندوقهای درآمد ثابت کاهش معناداری را ثبت کند (به نظر من به زیر ۲۵ درصد). آیا چشم اندازی برای این اتفاق در سال جاری دیده می شود؟ و آیا در همین شرایط فعلی، شانسی برای رونق در هیچ کدام از صنایع بورسی وجود دارد؟ در ماکروسکوپ بعدی به سراغ این سوالات می رویم.