جمعه ۲ آذر ۱۴۰۳
به گزارش سرمایه فردا، نقش زمان در وقایع اجتماعی و سیاسی تنها محدود به تاریخ نیست، بلکه ضرورتی برای شناخت و تمهیداتی از مطالعات و تفکرات است.
ابوذر ندیمی: در رویدادشناسی وپدیدارهای مختلف، بدون شناخت نقش زمان و مکان به هیچ حقیقتی دست نخواهیم یافت. وقایع اجتماعی و سیاسی یا تاریخی و شناخت شخصیت ها و… نیز در گرو تمرکز بر زمان و مکان آنهاست. چیستی زمان فراتر از ثانیه و… ساعات و روز و ماه و فصل و سال و عمر است. علومی چون فیزیک و فلسفه و کلام و تاریخ، تاریخ علوم و ادبیات و ادیان معطوف آن است. پرسش درباره دیروز و امروز و فردا تا محیط و شرایط و اقتضائات است.
علم به نقش زمان و مکان ضروری زندگی تمام انسانها است. عبرت و درس آموزی و سبقت به آینده و شناخت ارجاع می یابد. تمدن و فرهنگ و دین بدون آینده تعریفی ندارند. تاریخ نظام هاو انقلاب ها و احزاب و….نیز چنین است. صفات خالق و تاریخ مخلوقات و… به شدّت وابسته به چنین شناخت و تمهیداتی از مطالعات و تفکرات است. به قول استاد شهید مطهرى (ره)، زمان «به قدرى وجودش بدیهى است که حتى فردى مثل فخر رازى مىگوید: روى وجود زمان نباید بحث کرد. از بداهت وقت همین بس که ما هیچ چیز را نمىتوانیم بیان کنیم، مگر این که وجود زمان را به نحوى فرض کنیم.»
دیدگاه فلاسفه مشائى و اشراقى: حکماى مشائى و اشراقى حرکت را منحصر در چهار مقوله کم و کیف و وضع و این مىدانند. حرکت در سایر مقولات و از جمله جوهر را محال مىشمارند. بنابراین حرکت از عوارض شیىء است و در ذات آن راه ندارد. اشیاء در ذات خود آرام و ساکن باقى مىمانند و هیچ گونه تغییرى در آنها رخ نمىدهد. به تعبیر دیگر اشیاء حقیقتا زماندار نیستند و وقت در بیرون آنها است.
در تحلیل مفهوم «آن» گفته شده است که اگر «آن» را کوچکترین جزء زمان و غیر قابل انقسام در نظر بگیریم، در آن صورت باید فاقد امتداد باشد. زیرا اگر داراى امتداد باشد قهرا قابل انقسام خواهد بود. حال چگونه ممکن است وقت که امر ممتدى است از آناتى فاقد امتداد تشکیل شده باشد؟
به همین نحو وجود وقت حال نیز مردود دانسته میشود. زیرا بین زمان بودن و حال بودن تناقض است. هر مقدارى از زمان را که به عنوان وقت حال در نظر بگیریم، مىتوان به دو قسمت آینده و گذشته تقسیم کرد و هر کدام از این قسمتها نیز به نوبه خود الى غیرالنهایه قابل تقسیم هستند. اما «آن» را نه به عنوان کوچکترین جزء وقت، بلکه به عنوان حد میان گذشته و آینده، وقتی، را مىتوان به عنوان زمان حال اعتبار کرد.
در اصطلاح فلسفى نسبت «آن» به لحطه به منزله نسبت نقطه به خط است. از تجزیه و تقسیم خط، هرگز به نقطه نمىرسیم. ولى منتهاالیه یک قطعه خط نقطه است و از حرکت نقطه خط حاصل مىشود. به شکل مشابه طرف زمان و منتهاالیه یک قطعه زمانى را «آن» مىگویند. زمان را نمىتوان ترکیب آنات متوالى دانست، ولى مىتوان مفهومى به عنوان «آن سیال» اعتبار کرد که زمان از حرکت آن محقق مىشود.
دیدگاه حکمت متعالیه: وى حرکت و زمانها را از عوارض خارجى اشیاء نمىداند. یعنى براى آنها وجودى منحاز و مستقل از موضوعشان نمىتوان در نظر گرفت که این وجود بر وجود موضوع عارض شده باشد. بلکه حرکت و زمان از عوارض تحلیلى اشیاء هستند، تنها در ذهن و به واسطه تحلیل ذهنى مىتوان عارض و معروض را از یکدیگر منفک کرد. در عالم خارج یک وجود بیشتر نیست، زمانها و مکانها و مسافتبه یک وجود موجودند.
مرحوم آخوند حرکت را منحصر در مقولات چهارگانه نمىداند، بلکه به حرکت در جوهر نیز قائل است و آن را اصلىترین صورت حرکت می‌داند. از مهمترین براهینى که آخوند ملاصدرا بر حرکت جوهرى آورده است، برهان از طریق زمان است. روح این برهان از این قرار است که: ذات اشیاء زمانمندند، زیرا اگر این گونه نبود، نمىتوانستیم آنها را با زمان بسنجیم و براى آنها عمرى قائل شویم. چنانچه اگر اشیاء داراى طول و یا وزن نباشند نمىتوان آنها را با مقیاسهاى طول و وزن اندازهگیرى کرد. از طرف دیگر نقش زمان چیزى غیر از مقدار حرکت نیست، بنابراین لازم است ذات و جوهر اشیاء نیز متحرک باشند.
به این ترتیب وى زمان را بعدى از ابعاد مادى می‌داند. وجود هر موجود جسمانى بر روى زمانها خوابیده است. به عبارت دیگر، نقش زمان نیز مانند امتدادهاى سهگانه یکى از امتدادهاى جسم را تشکیل میدهد. اما این امتداد چهارم بر خلاف امتدادهاى پیشین گذرا و تدریجى خواهد بود. عالم در هر دم نو مىشود، و ما مقطعى نو از موجودات را مشاهده مىکنیم.
این موجود حاضر نه موجود دمى پیش است، و نه موجود لحظه بعد، و در عین حال هر سه آنها یک موجود بیش نیستند
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا