مسکو و پکن با مواضع تهران در مخالفت با فعالسازی مکانیسم ماشه و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ همراه شده‌اند. اما این موضوع برای کافی است؟

به گزارش سرمایه فردا، راهبرد ایران در مقابل تلاش ۳ کشور اروپایی برای فعالسازی مکانیسم ماشه مشخص شده است. ایران با استناد به مفاد حقوقی برجام، معتقد است تروئیمای اروپایی برجام اساسا حق استفاده از بند مکانیسم ماشه را ندارند. بند اسنپ‌بک در شرایطی موضوعیت دارد که برجام‌ همچنان موجود باشد و یکی از طرفین تعهدات خود را در این توافق انجام نداده باشد. اما وضعیت برجام اکنون به گونه ای است که عدم‌ تعهد ایران به مفاد این توافق، دیگر موضوعیتی ندارد.

۳ کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان چند سالی است که دیگر تعهدات خود را در این توافق انجام نمی‌دهند. به عبارتی پس از خروج آمریکا از برجام، تروئیکای اروپایی نیز از انجام  تعهدات خود در این توافق خودداری کرده و عملا از برجام خارج شده اند. به همین خاطر به لحاظ حقوقی و قانونی، این ۳ کشور به دلیل نقص تعهدات خود در برجام، نمی‌توانند مدعی عدم اجرای تعهدات ایران در این توافق شوند؛ لذا اساسا امکان استفاده از مفاد مندرج در برجام را ندارند.

به عبارتی همانگونه که آمریکا از برجام خارج شده و حق استفاده از مفاد برجام را ندارد؛ ۳ کشور اروپایی نیز حق استناد به مفاد این توافق را ندارند. در این بین، ۳ کشور اروپایی با ماجرای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران همراهی کرده‌اند. نقش این ۳ کشور در صدور قطعنامه ضد ایرانی در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در واقع زمینه‌سازی برای رژیم صهیونیستی برای حمله به ایران بود. انگلیس، فرانسه و آلمان همچنین از حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران حمایت کردند. به عبارتی این رفتار آنها، در تضاد با ماهیت برجام‌ بود. بر همین اساس، در کنار عدم پایبندی این ۳ کشور به مفاد برجام، حمایت آنها از بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران نیز عامل دیگری است که ادعای آنها درباره برنامه هسته‌ای ایران و استناد این کشورها به بند اسنپ‌بک را غیر حقوقی می‌کند.

عدم اجرای تعهدات ۳ کشور اروپایی

روسیه و چین نیز با این منطق ایران همراه شده‌اند. روسیه در اقدامی قابل قبول، طی نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل، با استناد به عدم اجرای تعهدات ۳ کشور اروپایی، تاکید کرده است این کشورها حق استفاده از مفاد برجام، بویژه بند اسنپ‌بک را ندارند.

در همین راستا، نمایندگی دائم روسیه در سازمان ملل با ارسال یادداشتی به شورای امنیت تاکید کرد: هرگونه تلاش برای بازگرداندن قطعنامه‌های قدیمی شورای امنیت، «فاقد مشروعیت»، «بی‌اثر»، «بدون پایه حقوقی» و «مضر» برای روند‌های دیپلماتیک خواهد بود.

در این یادداشت، مسکو تأکید کرده که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و مفاد برجام، استفاده از مکانیسم «اسنپ‌بک» تنها زمانی مجاز است که کشور متقاضی، به‌عنوان یکی از مشارکت‌کنندگان در برجام، تمام مراحل حل‌وفصل اختلافات مندرج در بند‌های ۳۶ و ۳۷ توافق را طی کرده باشد.

روسیه تصریح کرده که آلمان، فرانسه و انگلیس نه‌تنها این مراحل را طی نکرده‌اند، بلکه خود با عدم اجرای تعهدات برجامی، به‌ویژه پس از خروج آمریکا از توافق در مه ۲۰۱۸، در «نقض اساسی» برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شریک بوده‌اند.

این یادداشت اقدامات جبرانی ایران، از جمله کاهش و توقف بخشی از تعهدات هسته‌ای، را واکنشی مشروع و مبتنی بر حقوق مندرج در خود برجام توصیف کرده است.

در کنار روسیه، وزارت خارجه چین نیز در همین باره، ضمن مخالفت با فعالسازی مکانیسم ماشه، در چند نوبت تصریح کرده است که این اقدام اروپایی‌ها غیر حقوقی است.

نمایندگی دائم چین نزد سازمان ملل متحد در نیویورک نیز طی نامه‌ای به سازمان ملل، مخالفت قاطع خود را با تهدید ۳ کشور اروپایی برای فعال‌سازی سازوکار«بازگشت خودکار تحریم‌ها»(اسنپ‌بک) در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل اعلام کرد.

نمایندگی چین در این یادداشت تاکید کرده است: وضعیت دشوار در اجرای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ نه حاصل اقدامات ایران، بلکه نتیجه اخلال در اجرای برجام توسط آمریکا و ۳ کشور اروپایی است و این امر نمی‌تواند بهانه‌ای برای بازگرداندن تحریم‌های لغو شده باشد. در این سند همچنین تأکید شده است که برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ به‌طور کامل به یکدیگر وابسته‌اند و اقدام برخی کشورها برای فعال‌سازی «اسنپ‌بک» بدون طی روند قانونی، سوءاستفاده از اختیارات و وظایف شورای امنیت محسوب می‌شود و فاقد اعتبار است.

این یادداشت با تأکید بر حق ایران برای بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای به عنوان عضو معاهده NPT، خواستار پایبندی همه طرف‌ها به گفت‌وگو، احترام متقابل و یافتن راه‌حل‌هایی شد که نگرانی‌های مشروع جامعه بین‌المللی را پاسخ دهد.

تاکید بر اتمام قطعنامه ۲۲۳۱

طبق مفاد برجام، ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ یعنی ۲۸ مهرماه  ۱۴۰۴ زمان قطعنامه ۲۲۳۱ به اتمام می‌رسد.‌ به عبارتی از ۲۹ مهرماه امسال، قطعنامه ۲۲۳۱ اساسا دیگر فاقد مشروعیت حقوقی خواهد بود و تحریم‌های مندرج در این قطعنامه، لغو و یا اصطلاحا منبطل خواهد شد. با ابطال این قطعنامه، ایران از دستورکار شورای امنیت خارج خواهد شد.

تکاپوی تروئیکای اروپایی برای فعالسازی غیرقانونی مکانیسم ماشه نیز به همین علت است. قطعنامه ۲۲۳۲ سندی است که اروپایی‌ها می‌توانند بر اساس آن، قطعنامه‌های دیگر و به عبارتی تحریم‌های آمریکا، اروپا و شورای امنیت‌ را علیه ایران بازگردانند. ۳ کشور اروپایی می‌خواهند تا قبل از ۱۸ اکتبر، یعنی زمان پایان اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱، از طریق اسنپ‌بک، قطعنامه‌های تحریمی اروپا، آمریکا و شورای امنیت را مجددا علیه ایران فعال کنند.

به همین خاطر است که ایران، روسیه و چین، ضمن ابراز مخالف با فعالسازی مکانیسم ماشه، متفق‌القول تاکید می‌کنند از نظر آنها، قطعنامه ۲۲۳۱ در موعد قانونی به پایان می‌رسد. روز شنبه عباس عراقچی و سرگی لاوروف در یک گفتگوی تلفنی، بر همین موضوع تاکید کردند.

در این گفت‌و‌گو ۲ طرف همچنین یک‌بار دیگر اعلام کردند سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) به‌ دلیل قصور در اجرای تعهدات برجامی و همراهی با آمریکا در حمله به تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، صلاحیت قانونی و اخلاقی برای توسل به سازوکار «اسنپ‌بک» را ندارند.

تمدید مکانیسم ماشه

نکته مهم دیگر درباره گفت‌و‌گوی‌ عراقچی و لاوروف، موضوع تمدید مکانیسم ماشه است.

۳ کشور اروپایی اخیرا تمدید مکانیسم ماشه را پیشنهاد دادند. به عبارتی این ۳ کشور با توجه به اتمام زمان قطعنامه ۲۲۳۱، پیشنهاد دادند مدت زمان این قطعنامه ۶ ماه دیگر تمدید شود تا طرفین در این مدت مذاکرات لازم درباره برنامه هسته‌ای ایران را انجام دهند. کاملا پیداست که این پیشنهاد اروپایی در راستای مشروعیت بخشیدن به تداوم قطعنامه ۲۲۳۱ است. به همین خاطر ایران در مقابل تیم ترفند ۳ کشور اروپایی، روی قوانین مربوط به شورای امنیت دست گذاشته است.

ایران می‌گوید تصمیم‌گیری درباره تمدید مکانیسم ماشه، در حیطه اختیارات اعضای شورای امنیت است. به عبارتی قطعنامه ۲۲۳۱ از آنجا که مصوبه شورای امنیت است؛ هر نوع تصمیم‌گیری درباره تمدید آن نیز بر عهده اعضای شورای امنیت است. بر همین اساس

عراقچی در گفت‌و‌گوی تلفنی با لاوروف، موضع اصولی ایران را درباره مخالفت با تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کرد و تصمیم‌گیری در این خصوص را صرفاً در صلاحیت شورای امنیت دانست.

ایران این موضع خود را به تروئیکای اروپایی نیز اعلام کرد. روز جمعه و در جریان گفت‌و‌گوی تلفنی وزیر خارجه ایران با وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان، عراقچی در مقابل طرح مجدد پیشنهاد تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، به طرف اروپایی گفت که تصمیم‌گیری درباره این موضوع در حیطه اختیارات اعضای شورای امنیت است.

با توجه به موضع چین و بویژه روسیه در مخالفت با تمدید مدت زمان قطعنامه ۲۲۳۱، پیداست در صورت طرح موضوع تمدید مدت زمان قطعنامه ۲۲۳۱، این پیشنهاد در شورای امنیت رای نخواهد آورد.

البته برخی کارشناسان معتقدند در صورت انعطاف ۳ کشور اروپایی نسبت به برخی مواضع خود درباره برنامه هسته‌ای ایران، و اثبات اراده آنها برای حل و فصل موضوع از طریق مذاکره، شاید روسیه و چین با موضوع تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ موافقت کنند.

البته با توجه به گزاره‌های مشهود در رفتار ۳ کشور اروپایی که تمایل آنها برای تشدید فشار بر ایران را نشان می‌دهد؛ احتمال تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ ، دست کم در شرایط فعلی، بسیار پایین است.