فرصت اشتغال یا تهدید شاغل؟

گروه اقتصادی: در شرایطی که رکود اقتصادی و افزایش هزینه‌های تولید، بنگاه‌های اقتصادی را با محدودیت‌های جدی مواجه کرده، جذب کارورز به‌عنوان نیروی کار ارزان‌قیمت به یکی از گزینه‌های محبوب کارفرمایان تبدیل شده است. طرح‌های دولتی مانند کارورزی و مشوق بیمه‌ای کارفرمایی، با هدف تسهیل ورود فارغ‌التحصیلان به بازار کار طراحی شده‌اند، اما در عمل می‌توانند به ابزاری برای جایگزینی نیروهای رسمی و کاهش تعهدات کارفرما بدل شوند.
این نگرانی زمانی جدی‌تر می‌شود که پس از جنگ ۱۲ روزه و فشارهای اقتصادی ناشی از آن، بسیاری از بنگاه‌ها به تعدیل نیرو روی آوردند و اکنون با جذب کارورزان، مسیر تازه‌ای برای کاهش هزینه‌ها یافته‌اند، مسیری که اگر بدون نظارت دقیق دنبال شود، می‌تواند امنیت شغلی نیروهای باسابقه را تهدید کند و به تعمیق بی‌ثباتی در بازار کار بینجامد. با آغاز اجرای طرح کارورزی دانش‌آموختگان دانشگاهی و مشوق بیمه‌ای کارفرمایی در شهرستان‌های استان تهران (به‌جز کلان‌شهر تهران)، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تلاش دارد تا یکی از مهم‌ترین شکاف‌های بازار کار ایران را هدف‌گذاری کند: فاصله میان مهارت‌های دانشگاهی و نیازهای واقعی بنگاه‌های اقتصادی
. این طرح که از ۳۰ شهریور ۱۴۰۴ به‌طور رسمی آغاز شده، دو محور اصلی دارد؛ اول، فراهم‌سازی بستر تجربه‌آموزی برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در محیط‌های واقعی کار. دوم، ارائه مشوق‌های بیمه‌ای به کارفرمایانی که این کارورزان را جذب کنند. بر اساس اعلام اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران، دوره کارورزی حداکثر سه ماهه خواهد بود و در پایان آن، کمک‌هزینه‌ای متناسب با مدت حضور کارورز در کارگاه پرداخت می‌شود. از سوی دیگر، کارفرمایانی که در چارچوب این طرح اقدام به جذب کارورز کنند، از معافیت پرداخت حق بیمه سهم کارفرما تا سقف ۲ سال برخوردار خواهند شد.
این مشوق، معادل ۲۰ درصد حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار است و توسط دستگاه هماهنگ‌کننده به حساب کارفرما واریز می‌شود. البته این امتیاز تنها برای کارگاه‌های واقع در شهرستان‌های استان تهران (غیر از شهر تهران) قابل اعمال است.
کارشناسان حوزه اشتغال، این طرح را یکی از سیاست‌های فعال و هدفمند بازار کار می‌دانند که به‌طور همزمان به دو سوی عرضه و تقاضا توجه دارد. از یک‌سو، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی با ورود به محیط‌های کاری واقعی، مهارت‌های عملی و تجربه لازم برای اشتغال پایدار را کسب می‌کنند. از سوی دیگر، کارفرمایان با کاهش هزینه‌های جذب نیروی جدید، انگیزه بیشتری برای به‌کارگیری جوانان خواهند داشت.
شرایط بهره‌مندی از این طرح نیز به‌گونه‌ای طراحی شده که تمرکز آن بر جوانان جویای کار باشد؛ داشتن مدرک کارشناسی یا بالاتر، سن زیر ۳۵ سال، و برای مردان، داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت نظام وظیفه. این شروط، نشان‌دهنده تمرکز دولت بر گروه‌های آسیب‌پذیرتر بازار کار است.
در کنار این اقدامات، وزارت کار وعده داده که سامانه‌های فعال بازار کار نیز تا پایان مردادماه به‌روزرسانی شده و امکان ثبت درخواست برای کارجویان فراهم خواهد شد. این سیاست‌های حمایتی و زیرساخت‌های اجرایی، می‌تواند به تحرک‌بخشی جدی در بازار کار مناطق غیرکلان‌شهری که تازه فارغ التحصیل شده اند منجر شود و در نهایت، اجرای همزمان طرح کارورزی و مشوق بیمه‌ای، گامی عملی در جهت حمایت از اشتغال شغل‌اولی‌ها، کاهش بیکاری فارغ‌التحصیلان و تقویت پیوند میان دانشگاه و صنعت است، مسأله‌ای که سال‌هاست به‌عنوان یکی از چالش‌های بنیادین بازار کار ایران شناخته می‌شود. اما نباید نادیده گرفت که همین طرح می تواند شمشیر دولبه ای برای شاغلان کنونی باشد که در بنگاه های تحت فشار هزینه ها مشغول هستند.