به گزارش سرمایه فردا، هدف سریال معاویه ارائه جنبه زیباشناختی هنری، بازخوانی بخشی از تاریخ اسلام، به تصویر کشیدن زندگی یک شخصیت مهم اسلامی و … می تواند از اهداف ساخت  سریال معاویه پر هزینه و پر سر و صدا باشد.

محمدکاظم کرمی کارشناس ارشد تاریخ اسلام و دانشجوی دکترای مدیریت رسانه:  امروز در نشستی با عنوان “بازخوانی گذشته یا بازنمایی امروز” که با هدف نقد و بررسی سریال معاویه در دانشگاه آزاد واحد دماوند توسط اندیشکده راهبردی رسانه ها و فضای مجازی، گروه پژوهشی پدافند غیر عامل رسانه، انجمن مدیریت رسانه و تشکل دانشجویان مستقل برگزار شد شرکت کردم. از آنجا که کمبود وقت اجازه نداد که بحث خود را نیک به پایان برسانم و دیگر با هدف به اشتراک گذاری نکات مد نظر در این فضا بدان اشاراتی می کنم.

قطعا خلق هر اثر هنری پیام و هدفی دارد و سریال معاویه هم از این امر مستثنی نیست کما اینکه موجب بحث و نقد و نظرهای زیادی هم‌ در سراسر جهان اسلام شده است. ارائه جنبه زیباشناختی هنری، بازخوانی بخشی از تاریخ اسلام، به تصویر کشیدن زندگی یک شخصیت مهم اسلامی و … می تواند از اهداف ساخت  سریال معاویه پر هزینه و پر سر و صدا باشد. ضعف جنبه های هنری ان از دید متخصصان و حتی بییندگان عادی جنبه زیبا شناختی و هنری اثر را زیر سوال برده است.

روایتی عجولانه همراه با حذف و یا نادیده گرفتن بسیاری از بخش های مهم تاریخ اسلام آن عصر بازخوانی یک بخش از تاریخ را هم از احتمال هدف اصلی بودن حذف می کند و در نهایت اینکه معاویه حتی از دید اهل سنت هم از شخصیت هایی نیست که اولویت ساخت زندگی نامه در قالب فیلم در بین بزرگان اسلام باشد بنابراین باید هدف اصلی ساخت این فیلم را در جای دیگری جستجو کرد. من معتقدم ساخت این فیلم سه هدف می تواند داشته باشد.

هدف سریال معاویه

بن سلمان ولیعهد و به واقع حاکم واقعی عربستان منشا تحولاتی شدت است، سازندگی، توسعه، بلندپروازی و البته ساختار شکنی از ویژگی های این تحولات است. به صورت ویژه عبور از خط قرمزهای در سرزمین عربستان داشته است. قطعا برای خیلی ها قابل هضم نیست و ممکن است این پارادیم شیفت منشا تعارض ها و تضادهایی شود.

برای همین پیدا کردن یک الگوی تاریخی با هدف بازنمایی امروز بر اساس آن الگو برای توجیه تغییرات پارادایم شیفت گونه کنونی ضروری است و چه کسی بهتر از معاویه می تواند نماینده این امر یا الگوی این راه باشد.

در سال دهم هجرت و در شب فتح مکه همراه پدرش به اسلام ایمان آورد، فرماندهی سه جنگ بزرگ با پیامبر در سال‌های قبل از این با پدر او بود و خانواده اش کانون ضدیت با اسلام تا آن شب محسوب می شد اما خیلی زود جای خود را نزد پیامبر باز کرد، شام را فتح کرد و والی آنجا شد.

اما بلافاصله شیوه حکومت داری خود را جدا از سیره پیامبر و خلفا تعریف کرد تا جاییکه مورد انتقاد خلیفه دوم قرار گرفت اما علت آن را نزدیکی به روم و لزوم ایجاد این ساختار بیان کرد بعد از علی امام اول شیعیان و خلیفه چهارم در حالیکه هنوز بسیاری از بزرگان اسلام و متقدمین در قید حیات بودند به دنبال صلح با امام حسن خلیفه شد و خلافتش آغاز تحول اساسی در شیوه حکمرانی بود.

ایجاد تحولات در شیوه حکمرانی

ایجاد تحولات در شیوه حکمرانی و به واقع ایجاد پادشاهی، تعریف ساختار حکومتی و البته توسعه و در نهایت جانشینی پسرش که خلاف رویه قبل و حتی صلح با امام حسن بود به واقع اولین پارادیم شیفت دنیای اسلام بود چنان که خیلی از اهل سنت هم منتقد او و شیوه حکمرانی اش هستند، این نکات منتقدانه را در متون معتبری چون تاریخ طبری، صحیح بخاری و … می توان دید.

من عقیده دارم بن سلمان و کمپانی MBC با ساخت این فیلم می خواهند بگویند که همچنان که شرایط معاویه را مجبور به تحول کرد، بن سلمان هم برای حیات در دنیای کنونی مجبور به این تغییرات است. بهترین دیالوگ فیلم برای بیان این منظور آنجاست که معاویه می گوید: “کار سیاست یک چیز است و کار زهد و تقوا چیز دیگر”

بزرگ‌ترین توجیه برای برگزاری فستیوال های هنری

این بزرگ‌ترین توجیه برای برگزاری فستیوال های هنری، حضور جنیفر لوپز و آزادی های اساسی در سرزمین وحی و پیامبر تحت حکومت بن سلمان است. البته سکانس های دیگر هم واضح این شبیه سازی و استفاده از الگوی گذشته برای بازنمایی حال را به تصویر می کشند.

دوم از آنجا که معاویه جزو شخصیت های درجه یک اسلام و مورد قبول همه نیست و حتی اهل سنت هم به او نقد وارد می کنند لازم است یک موجه سازی از چهره تاریخی او بشود تا به عنوان الگو معرفی شود. درست است که سکانس هایی از فیلم برخی ضعف ها و ایردات او را به تصویر می کشد، اما با حذف برخی وقایع مهم آن دوران یا عبور سریع از بخش های دیگر که در آن ها به معاویه نقد وارد می شود.

درواقع فیلم می کوشد او را فردی معرفی کند که البته کمی با زهد و تقوا فاصله دارد اما مدیر، با تدبیر، سیاست مدار، مهربان و اهل مداراست به نحوی که اسلام با او بود که مدرن، دارای ساختار حکومتی و تشکیلات شد و گام در مسیر توسعه نهاد. به عبارت دیگر فیلم می خواهد از معاویه شخصیتی موجه بسازد تا سپس الگو سازی از او معنا پیدا کند.

نشان دادن تصویری همگرایانه از معاویه

سوم و از همه مهم‌تر فیلم با نشان دادن تصویری همگرایانه از معاویه که با مخالفان مسلمان خود هم مهربانانه و رئوفانه برخورد می کند. چتر پدرانه خود را روی همه باز می کند بدون اینکه به وقایعی چون قتل حجر بن عدی و … بپردازد، می خواهد پیام سوم فیلم که بلندپروازی سوم بن سلمان است را نشان دهد.

تلاش برای رابطه با ایران، استفاده از توان خود برای رفع تحریم های سوریه و حتی آتش بس با حوثی های یمن در کنار نگاه همگرایانه در کل اسلام از سوی بن سلمان شاید نشان دهنده این دیدگاه بن سلمان است که می خواهد کانون و حتی در شمایل رهبر و مرکز ثقل دنیای اسلام نشان داده شود.  برای همین از ظرفیت این فیلم برای رساندمداین پیام استفاده می کند.

تخفیف اختلافات بین علی و معاویه به اختلاف نظرهای سطحی و تفاوت نوع نگاه در شیوه حکمرانی، نپرداختن به نامه های علی به او، محبت در حق اهل بیت، رافت با قیس بن سعد که از یاران علی بوده و … و حتی نشان دادن تصویری دنیوی و البته مدیر و مدبر از معاویه در مقابل چهره زهد و تقوایی از علی در کنار استفاده از روایت شیعه در برخی رویدادهای مهم آن زمان و یا عبور از برخی وقایع چالش برانگیز و حساس شاید تلاشی برای باز کردن یک چتر به اندازه کل دنیای اسلام از سوی بن سلمان است.

به هر حال ضعف های اساسی فیلم از منظر هنری و تاریخی باید نگاه ما را از این جنبه ها به عنوان هدف از این همه هزینه به جای دیگری ببرد. جایی که بلندپروازی های و رویا پردازی های بن سلمان را نشان می دهد.