ایران وارد ششمین سال خشکسالی پیاپی شده و کاهش بی‌سابقه بارش‌ها طی نیم‌قرن اخیر، تأمین آب در بسیاری از مناطق کشور را با بحران جدی روبه‌رو کرده است. شهرستان بانه در استان کردستان، با کاهش ۶۰ درصدی بارش و افت شدید ذخایر سدها، تا مرز قطعی ۲۲ ساعته آب پیش رفت. در این شرایط، اجرای طرح اضطراری انتقال آب از سد چراغ‌ویس سقز به بانه با وجود دشواری‌های فنی و نبود اعتبار مصوب، تنها راهکار برای رفع تنش آبی و تأمین آب شرب مردم این منطقه شد؛ طرحی که با تلاش شبانه‌روزی مدیران و مهندسان، در کمتر از ۶ ماه به مرحله بهره‌برداری رسید.

به گزارش سرمایه فردا،  اگرچه ایران پنجمین سال خشک و کم‌بارش را پشت سر گذاشت و وارد ششمین خشکسالی پیاپی شد اما کاهش نزولات جوی و بالتبع حجم رواناب ورودی به مخازن سدها در سال گذشته طی نیم‌قرن اخیر بی‌سابقه گزارش شده است و این موضوع، تامین آب در اغلب مناطق کشور را با چالش‌های جدی رو‌به‌رو کرده است.

استان کردستان با وجود کوهستانی بودن و برخورداری از اقلیم نسبتا خنک و مرطوب، از پیامدهای این خشکسالی در امان نماند و در برخی از مناطق این استان تا ۶۰ درصد کاهش بارش نسبت به میانگین بلندمدت اتفاق افتاد که شهرستان مرزی بانه از جمله کانون‌های اصلی این شرایط بحرانی بود.

آب شهرستان بانه از محل دو سد بانه و عباس‌آباد با مجموع حجم مخزن حدود ۱۹ میلیون مترمکعب در سال‌های با بارش نرمال تامین می‌شود که این حجم در سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ به حدود ۵ میلیون مترمکعب کاهش یافت. این در حالی است که مصرف متوسط آب در شهرستان بانه حدود ۱.۲ میلیون مترمکعب در ماه و ۱۴ میلیون مترمکعب در سال است. از سوی دیگر به دلیل شرایط توپوگرافی منطقه، امکان تامین آب از منابع زیرزمینی هم وجود ندارد.

آرش آریا نژاد مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کردستان در بازدید از پروژه در جمع خبرنگاران با اشاره به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی و موسسه تحقیقات آب ناظر بر کاهش بارش، از در نظر گرفتن تمهیداتی برای افزایش تاب‌آوری در مقابل این کاهش بارش و تامین آب شرب شهروندان از اواسط پاییز سال گذشته خبر داد و افزود: «یکی از این تمهیدات، جمع‌آوری آب‌های میان‌حوضه‌ای و پمپاژ آنها به سدهای تامین‌کننده آب شهرستان بانه بود که باعث شد حجم دخیره آب در مخازن این سدها حدود ۱.۴ میلیون مترمکعب افزایش یابد اما از آنجاکه این رقم تکافوی کاهش ورودی سدها و تامین آب شرب منطقه را نمی‌کرد، اجرای طرح انتقال آب از سد چراغ‌ویس شهرستان سقز به سد بانه در دستور کار قرار گرفت».

به گفته وی: «یکی از مهم‌ترین چالش‌های اجرای این طرح اضطراری، پای کار آوردن پیمانکار آن هم در شرایطی بود که ردیف اعتباری برای اجرای آن پیش‌بینی نشده بود. در این شرایط اجرای طرح به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا و موسسه بعثت واگذار شد».

اجرای طرح به صورت اضطراری آغاز شد

هرچند از اوایل مردادماه امسال، اجرای این طرح اضطراری آغاز شد اما از همان روزهای اول، کارشناسان زبده منابع آب کشور برآورد کردند که اتمام آن در خوشبینانه‌ترین حالت یکسال و نیم تا ۲ سال زمان خواهد برد، اما شرایط بسیار دشوار تامین آب در بانه و قطعی طولانی‌مدت آب در این شهرستان، مدیران استانی، شرکت مادرتخصصی مدیریت منابع آب و وزارت نیرو را بر آن داشت تا با تلاش شبانه‌روزی و کار فشرده، این زمان را تا جای ممکن کوتاه کنند.

همچنین عرفان عبداللهی معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای کردستان در خصوص محدودیت شدید تامین آب در شهرستان بانه می‌گوید: «از اوایل تیرماه امسال و به منظور مدیریت منابع آب موجود در سدهای تامین‌کننده آب شهرستان بانه، قطعی آب در این شهرستان با روزی ۱۲ ساعت شروع شد و به تدریج با کاهش قابل توجه ذخایر آبی سدها، تا ۲۲ ساعت در روز هم رسید».

وی در عین حال با قدردانی از صبوری و همراهی مردم بانه برای تحمل این شرایط دشوار، یادآور می‌شود: «ما تلاش می‌کردیم به طور پیوسته مراحل پیشرفت طرح اضطراری انتقال آب از سد چراغ‌ویس را به مردم اطلاع دهیم».

چگونه تنش آبی بانه برطرف شد؟

عرفان عبداللهی معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای کردستان در خصوص محدودیت شدید تامین آب در شهرستان بانه می‌گوید: «۱۴ میلیون متر مکعب مصرف سالانه آب بانه است از این رو برای رفع تنش آبی از پایان سال گذشته از آبهای میان حوزه ای استفاده شد و تقریبا ۲۰۰ لیتر بر ثانیه به مقصد سد عباس آباد پمپاز می کردیم تا تاب آوری صد برای تابستان ۱۴۰۴ افزایش یابد و مصرف شهرستان بانه ۶۰ درصد تامین شد اما با توجه به مخازن آب از اردیبهشت امسال موضوع انتقال آب کلید خورد.

وی افزود: با توجه به جلسات کارشناسی در وزارت نیرو طرح اولیه مصوب شد و سه ایستگاه پمپاژ و یک مخزن هزار متر مکعبی و ۲۰.۵ کیلومتر خط لوله برای اجرای طرح پیش بینی شد. از آنجایی که طرح که طرح پیش مطالعه نداشت از ابتدای مرداد ماه عملیات آن آغاز شد و اجرای آن کمک کرد تا قطعی آب بانه که برخی روزها به ۲۲ ساعت نیز رسیده بود رفع شود.

موضوعی که در صحبت‌های مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کردستان نیز مورد تاکید قرار می‌گیرد: «قطعی آب در بانه به روزی ۲۰ تا ۲۲ ساعت هم رسیده بود اما کوچکترین اعتراضی از سوی مردم در خصوص تامین آب دیده نشد. دلیل آن هم شفاف‌سازی مساله و در نظر گرفتن مردم به عنوان بخشی از حکمرانی آب بود».

توپوگرافی بسیار خشن و کوهستانی منطقه

اما توپوگرافی بسیار خشن و کوهستانی منطقه، از مشکلات عمده بود و طراحی‌های فنی و مهندسی و روند اجرای پروژه را با چالش مواجه می‌کرد. با این وجود، تلاش‌های شبانه‌روزی مدیران، مهندسان و عوامل اجرایی و پشتیبانی پروژه بر این چالش بزرگ غلبه کرد و طرحی که می‌بایست در مدت دوسال به پایان می‌رسید، طی ۱۵۷ روز  تکمیل و در آستانه بهره‌برداری قرار گرفت.

آریانژاد از این طرح به عنوان یک طرح جهادی و الگو برای دیگر طرح‌های اضطراری و حتی عادی در سطح کشور یاد می‌کند و درباره ویژگی‌های فنی اجرای آن می‌گوید: «در بدو امر، یک بارج شناور را در انتهای مخزن سد چراغ‌ویس تعبیه کردیم که به وسیله لوله به مخزن ۱۰۰۰ مترمکعبی متصل می‌شود. در کنار این مخزن، یک ایستگاه پمپاژ با ۳ پمپ آب احداث شد که  آب را با ظرفیت  ۵۰۰ لیتر در ثانیه منتقل می‌کند. اختلاف ارتفاع بین محل قرارگیری این ایستگاه تا ایستگاه بعدی حدود ۵۱۵ متر است. آب پس از طی مسافت ۱۴.۵ کیلومتر از ایستگاه شماره یک به مخزن ۱۰۰۰ مترمکعبی در ایستگاه شماره ۲ وارد و سپس از این نقطه، ۴.۵ کیلومتر دیگر پمپ می‌شود و به ابتدای تونل خان می‌رسد».

وی در ادامه با بیان اینکه: «انتقال آب از گردنه خان یکی از سخت‌ترین مراحل اجرای این پروژه بود»، می‌افزاید: «تنها راه ارتباطی شهرستان بانه با بقیه قسمت‌های استان کردستان و کل کشور، تونل گردنه خان است. ما این تونل را با همدلی و همراهی که در سطح استان شکل گرفت، به مدت یکماه مسدود کردیم و لوله‌های انتقال آب را به صورت رفت و برگشت به طول ۲ کیلومتر از تونل خان عبور دادیم».

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کردستان تصریح می‌کند: «در فاز اول (فاز اضطراری) طرح، مجموع خط انتقال آب از مخزن شماره یک تا خروجی تونل گردنه خان حدود ۲۱ کیلومتر است و بعد از آن آب به صورت ثقلی در دره‌ای که حوضه اصلی تامین آب سد بانه است، رهاسازی می شود».

وی در عین حال یادآور می‌شود: «بعد از شروع بهره‌برداری از فاز اول طرح که آبرسانی اضطراری به سد بانه است، فاز دوم طرح آغاز می‌شود که مشتمل بر انتقال آب از خروجی تونل گردنه خان به تصفیه خانه شماره یک بانه خواهد بود».

آریانژاد با بیان اینکه: «قراردادهای این طرح هم‌اینک در حال بسته شدن و ابلاغ است حال آنکه طرح حداقل در فاز اضطراری به پایان رسیده است»، تاکید می‌کند: «اگر شورای هماهنگی دستگاه‌های نظارتی در استان کردستان از ابتدا پای کار نبودند، به هیچ وجه نمی‌توانستیم مشکلات قانونی را از مسیر اجرای این طرح برداریم».

معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای کردستان نیز در خصوص اعتبار اجرای این طرح، می‌گوید: «اعتبار فاز اضطراری این طرح بر اساس نت فهرست‌بهای سازمان برنامه و بودجه حدود ۱۲۵۰ میلیارد تومان است اما برای تکمیل طرح به دست‌کم ۲۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم».