فقدان دسترسی به فناوری‌‌‌های جدید و توجه اندک به مقوله معدن‌کاری دیجیتال و هوشمندسازی معادن موجب شده است تا مزیت‌‌‌های معدنی کشور در معرض تهدید قرار گیرد.

به گزارش سرمایه فردا، نوآوری، شکاف میان قیمت فروش و بهای تمام‌شده محصولات معدنی تولیدشده در جهان را کاهش داده است. اما فقدان دسترسی به فناوری‌‌‌های جدید و توجه اندک به مقوله معدن‌کاری دیجیتال و هوشمندسازی معادن موجب شده است تا مزیت‌‌‌های معدنی کشور در معرض تهدید قرار گیرد.

این موضوع در حالی از سوی حاضران در دومین همایش و نمایشگاه معدن‌کاری دیجیتال مطرح شد که به گفته رئیس اتاق بازرگانی ایران، این روند جدید در دهه پیش‌‌‌رو بین ۵۰ تا ۹۰درصد رشد را تجربه خواهد کرد و حجم بازار آن به ورای ۴۰۰میلیارد دلار خواهد رسید.

این مهم در حالی از سوی حسین سلاح‌‌‌ورزی مطرح شد که به گفته سروش فولادچی، دبیر این همایش، ایجاد سیستم‌های یکپارچه اطلاعاتی درون بنگاه‌‌‌های معدنی یکی از مسیرهایی است که می‌‌‌تواند به سرعت گرفتن بیش از پیش تولید معدنی در ایران کمک کرده و علاوه بر رشد بهره‌‌‌وری و کاهش تلفات انسانی، به کم‌شدن فشار ناشی از کاهش ذخایر معدنی و کاهش کارآیی در معدن‌کاری غلبه کند. از منظر حاضران در این نشست، تغییر ذهنیت سیاستگذاران داخلی از مهم‌ترین مسیرهایی است که می‌‌‌تواند هوشمند شدن بخش معدن در ایران را تسریع کند. البته برخی فعالان حوزه دیجیتال ضمن تایید اهمیت نقش سیاستگذاران، اراده مدیران معدنی را در افزایش استقبال از فناوری‌‌‌های معدن‌کاری هوشمند اثربخش دانستند. به‌طور کلی چکیده بحث فعالان معدنی، معدن‌کاران و بنگاه‌‌‌های خصوصی در این همایش این بود که معدن‌کاری هوشمند می‌‌‌تواند نوشداروی حیات‌‌‌بخش حوزه معدن باشد و با کاهش قیمت تمام‌شده مواد معدنی، به رشد صادرات ایران کمک کرده و رقابت‌‌‌پذیری بخش معدن را در بازارهای جهانی ارتقا دهد. به باور فعالان بخش معدن و صنایع معدنی، هوشمندسازی برای بخش معدن ایران مساله مرگ و زندگی است و بر تمام زنجیره فعالیت‌‌‌های معدنی اثر بارزی خواهد گذاشت.

 مزایای دیجیتالیزه شدن معادن

رئیس اتاق ایران در این نشست به مشکلات معدن‌کاری اشاره کرد و گفت: آشفتگی نظام بهره مالکانه، عدم‌اتصال موثر بخش معدن به صنعت مالی و ضعف دسترسی به فناوری کارآمد به دلیل تحریم‌ها از جمله این مشکلات هستند. همچنین مهم‌ترین مشکل در معدن بهره‌وری و راندمان پایین است. این در حالی است که استفاده از فناوری مهم است.  به گفته حسین سلاح‌ورزی، انقلاب صنعتی چهارم اگرچه دیر به بخش معدن رسیده، اما سرعت آن به گونه‌ای است که تا سال ۲۰۲۵ سطح فراگیری فناوری آن در بخش معدن در بازه ۵۷ تا ۹۰‌درصد خواهد بود. استفاده از فناوری‌ و هوشمند‌سازی معادن برای جامعه و صنعت ارزشی معادل ۴۲۷میلیارد دلار دارد.  وی عنوان کرد: مطالعاتی که از سوی مکنزی صورت گرفته نشان می‌دهد که پیاده‌سازی فناوری‌های نسل چهارم در عملکرد بسیاری از شرکت‌های معدنی موثر بوده است.

این فناوری، هزینه تولید را بین ۱۰ تا ۳۰‌درصد، هزینه نگهداری را ۱۰ تا ۴۰درصد، هزینه عملیاتی را ۱۰ تا ۲۰درصد، هزینه تبدیل را ۱۵ تا ۲۵درصد، هزینه توقف پیش‌بینی‌نشده عملیات را ۲ تا ۱۰درصد، ضایعات را ۱۰ تا۲۰‌درصد و انتشار آلاینده‌ها را ۱۵ تا ۳۰‌درصد کاهش می‌دهد. اما بهره‌وری تدارکات را بین ۳۰ تا ۵۰‌درصد افزایش خواهد داد. این آمارها بسیار حائز اهمیت است. سلاح‌ورزی تصریح کرد: در دوره دهم اتاق سرمایه‌های ارزشمندی حضور دارند که می‌توانند در این امر به فعالان اقتصادی کمک کنند.

سروش فولادچی، مدیر مرکز همایش‌های گروه رسانه‌ای هم در خصوص معدن‌کاری دیجیتال گفت: معدن و معدن‌کاری یکی از شاخص‌های قابل اعتماد و دقیق در توسعه اجتماعی، اقتصادی و انسانی است.

از مقوله‌های حائز اهمیتی که در این برهه زمانی چالش‌‌‌هایی برای صنعت معدن‌کاری ایجاد کرده است می‌توان به افزایش میزان تقاضای جهانی برای مواد اولیه معدنی، کاهش عیار کانسنگ، بازار کار سخت‌‌‌گیرانه، الزامات و استانداردهای بالای تولید محصول، تاکید بر توسعه پایدار و حفاظت از منابع طبیعی و از همه مهم‌تر کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری برای امکان رقابت در بازارها اشاره کرد.

او افزود: هرچند چالش‌‌‌های دیگری برای بازار معدن و صنایع معدنی وجود دارد که در این‌‌‌ بین به رقابت بین‌المللی، تاثیر محدودیت‌های فنی بر مقیاس‌‌‌پذیری اقتصادی و تداوم کاهش قیمت کامودیتی‌‌‌ها (فلزات اساسی) می‌‌‌توان اشاره کرد. راهکار پیشنهادی برای مقابله با این چالش‌‌‌های صنعت معدن‌کاری، ایجاد جریان اطلاعاتی آنی فی‌‌‌مابین بخش برنامه‌‌‌ریزی منابع سازمانی (ERP) با سطوح متعدد فنی و پایین‌‌‌دستی محیط‌‌‌های معدنی است.

به گفته فولادچی، مساله اصلی، نیاز به پیاده‌سازی و ایجاد سیستم یکپارچه است. تحول دیجیتال و فناوری‌‌‌های انقلاب صنعتی چهارم شامل اینترنت‌اشیا (IoT)، هوش مصنوعی، اینترنت‌اشیای صنعتی (IIoT)، سیستم‌های سایبر-فیزیکی (CPS)، کلان داده و…، بهترین راه‌‌‌حل برای انجام این مهم در صنایع است. فولادچی اظهار کرد: در واقع، تکنولوژی دیجیتال، کمک می‌کند تا عملکرد در معدن‌‌‌کاری، به سطح جدیدی در تمامی زنجیره ارزش معدن از معدن تا بازار برسد. عواملی همچون نوسانات بازار، تغییر در تقاضای جهانی، نقاط جدید برای یافتن ذخیره، اهمیت افزایش عمر معادن و همچنین تحولات خط‌مشی جهانی موجب تغییرات چشمگیر در این صنعت شده است.

علاوه بر تغییرات بیان‌شده، صنعت معدن، امروزه با چالش‌‌‌هایی همچون کاهش عیار ذخایر و کارآیی عملکرد روبه‌روست.  مدیر مرکز همایش‌های گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» ادامه داد: طبق آمار‌‌‌های اعلام‌شده در دهه آینده با استفاده از هوشمندسازی می‌‌‌توان مرگ‌ومیر و جراحات ناشی از عملیات معدن‌کاری را ۱۰ تا ۲۰‌درصد کاهش داد. همچنین استفاده از سیستم‌های خودران در عملیات؛ افزایش ۳۴درصدی بهره‌‌‌وری و کاهش ۱۳درصدی هزینه تعمیرات را به دنبال خواهد داشت و بهره‌وری با استفاده از راهبری از راه دور در ماشین‌آلات حفاری می‌تواند تا ۶۰‌درصد افزایش یابد.

نمونه‌های یادشده در کنار آگاهی از رقابت بسیار سخت در بازار محصولات و اهمیت دوچندان قیمت تمام‌شده، دولتمردان، سیاستگذاران بخشی و مدیران معدنی و بنگاه‌‌‌های صنعتی را به درک دقیق‌‌‌تر فضای جدید و تدوین استراتژی‌‌‌های موردنیاز برای بهره‌‌‌گیری از فرصت‌‌‌های موجود فرامی‌‌‌خوانند. هر نوع برنامه‌‌‌ریزی در این بخش باید با توجه به روندهای جهانی انجام شود و پس از آن با توجه به قوت‌‌‌ها و ضعف‌‌‌های معادن و صنایع داخلی، برنامه جامعی برای قرار گرفتن ایران در تراز جهانی صورت گیرد.

به گفته وی، نقش سیاستگذاران کلان کشور در این مسیر دشوار، چیزی جز فراهم کردن بستر مناسب برای استفاده از این ظرفیت و فعال‌کردن شرکت‌های دانش‌‌‌بنیان و استارت‌آپ‌‌‌ها نیست. انتظار می‌رود این همایش محمل مناسبی برای بحث و تبادل نظر همه اجزای زنجیره این صنعت با یکدیگر و همچنین همگی آنها با مقامات ارشد کشور باشد تا از این حیث با مرور تحولات جهانی، چالش‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های موجود و راهکارهای احتمالی، ضمن ایجاد درک مشترک از مسیر پیش‌رو، همه ذی‌نفعان صنعت بتوانند مسوولیت خود را در مسیر توسعه به نحو احسن به انجام رسانند. البته تهیه طرح سند تحول دیجیتال معدن و صنایع معدنی در سازمان ایمیدرو می‌تواند نویدبخش درک اهمیت این موضوع از سوی حاکمیت باشد. فولادچی گفت: گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» از ابتدای تاسیس خود، ماموریت حمایت از اقتصاد رقابتی و توسعه فناوری و نوآوری برای همه فعالان اقتصادی را در دستورکار خود قرار داده است. همایش‌های سالانه برگزارشده در این صنعت در سال‌های اخیر نیز در راستای همین هدف بنیادین مجموعه بوده است و انتظار می‌رود به‌واسطه این جلسات هم‌اندیشی، گامی هرچند کوچک در جهت تحقق این اهداف برداشته شود. به گفته مدیر مرکز همایش‌های گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد»، افزایش قابل‌توجه متقاضیان و مشارکت‌کنندگان در رویداد امسال، تبدیل به قرارداد شدن برخی از استارت‌آپ‌ها از دوره پیشین تا این دوره، تهیه سند تحول دیجیتال در ایمیدرو و توسعه دوبرابری فضای نمایشگاهی نسبت به دوره اول همگی نشان‌دهنده درک اهمیت توجه به این موضوع از سوی مدیران بخش معدن و صنایع معدنی کشور است. با توجه به نقش کسب‌وکارهای دانش‌محور و استارت‌آپ‌ها در بنیان هوشمندسازی معادن و صنایع معدنی از دوره اول تلاش شد تا بخش قابل‌توجهی از این رویداد به این موضوعات اختصاص یابد؛ البته به نحوی که هدف از این بخش تجمیع کارها و تجارب گذشته همه مجموعه‌های فعال در این حوزه باشد و با دیدگاه کاملا کاربردی و صنعتی به آنها پرداخته شود. در این خصوص امسال نیز این موضوع در یک میزگرد تخصصی پیگیری می‌شود.

 دولت به وظیفه تنظیم‌گری بپردازد

ابراهیم جمیلی، مدیرعامل هلدینگ صنعتی زرین، هم در ابتدای این نشست اظهار کرد: این روزها فراموش کرده‌‌‌ایم که حقوق فعالان حوزه معدن چیست و حقوق دولتی دقیقا چه جایگاهی باید داشته باشد. اینکه دولت بخواهد حقوق خود را از معدن‌کاران مطالبه کند، یک‌‌‌سری پیش‌‌‌نیازهایی دارد. دولت باید امکان رونق گرفتن اقتصادی فعالیت‌‌‌های حوزه معدن را مهیا کند، وگرنه نخواهیم توانست به تکالیف خود بپردازیم. ما باید افق‌‌‌های تحول را به‌خوبی شناسایی، رصد و تعقیب و خودمان را به دانش روز جهانی مجهز کنیم. باید به شکل دقیقی چالش‌‌‌های حوزه معدن‌‌‌کاری را پیگیری کنیم. در آینده نه‌چندان دور، اگر به‌سرعت به بنیان‌‌‌های دیجیتالی لازم مسلح نشویم، فاصله ما با کشورهای معدنی جهان بسیار زیاد خواهد شد و دیگر سهمی از بازارهای جهانی کامودیتی‌‌‌ها نخواهیم داشت.  وی افزود: دولت صرفا به فکر دریافت حقوق دولتی خودش است و به این فکر می‌کند که چه معادنی سوددهی بیشتری دارند تا از آنها حقوق معدنی بیشتری اتخاذ کند. پیش‌تر هم گفتم که در خلأ توجه دولت به این حوزه حیاتی، خود ما معدن‌کاران باید سند تحول دیجیتال حوزه معدن را تدوین کنیم.

باید بتوانیم به طور دقیق چالش‌‌‌های معدن‌کاری دیجیتال را پیگیری کنیم. هوشمندسازی این حوزه باید اولویت ما باشد. در دوران پاندمیک شدن ویروس کرونا، همگان به‌خوبی مشاهده کردند که شرکت‌ها و بنگاه‌‌‌هایی که به زیربنای مستحکم دیجیتالی تکیه داده بودند، چه اندازه توانستند سوددهی در ترازهای مالی خود ثبت کنند یا ارزش سهامشان چقدر تقویت شد. همه فهمیدند که چقدر هوشمندسازی اقتصاد دیجیتال مهم است.

این فعال باسابقه حوزه معدن تصریح کرد: ما از دولت پول و بودجه نمی‌‌‌خواهیم. ما از دولت انتظار داریم به وظیفه ذاتی‌‌‌اش که همانا تنظیم‌‌‌گری در روابط تولید و مقررات این حوزه است بپردازد. هنگامی که از نمایشگاه‌‌‌های مرتبط با این حوزه بازدید می‌‌‌کنیم، استارت‌آپ‌‌‌های پرشماری را مشاهده می‌‌‌کنیم که منتظر ورود دولت برای تسهیل فعالیت‌‌‌های اقتصادی هستند اما تمامی ایده‌‌‌ها و مصوبات به‌ظاهر رونق‌‌‌بخش، صرفا روی کاغذ باقی می‌‌‌ماند. در پایان می‌‌‌‌‌‌خواهم روی این نکته مهم تاکید کنم که هیچ زیرساختی بدون آموزش مطلوبیت ندارد. حتی تحول دیجیتال هم بدون فراهم کردن آموزش بهینه برای نیروی انسانی میسر نیست. پس نخست برای هر تحولی باید بتوانیم زمینه را برای تحول آموزشی مطلوب در منابع انسانی خودمان فراهم کنیم.

امید اصغری، دبیر علمی این همایش هم که به صورت غیرحضوری در این همایش حضور داشت، اظهار کرد: صنعت معدن برای توسعه فعالیت‌‌‌های خود در دنیا با چالش‌‌‌های زیادی مواجه است. به‌‌‌عنوان یک ویژگی خاص صنعت معدن، شرکت‌های معدنی، صرف‌‌‌نظر از اینکه در کجای جهان مشغول فعالیت هستند، همیشه ناچار بوده‌‌‌اند با درجه بالایی از عدم‌قطعیت و اطلاعات ناقص در عملیات سروکار داشته باشند. اطلاعات در دسترس در مورد ساختار و وضعیت واقعی کانسارها بسیار محدود است و با توجه ‌‌‌به تنوع بالای زمین‌‌‌شناسی کانسارها، شرایط برای شرکت‌های معدنی بسیار پیچیده و چالش‌‌‌برانگیز است.

او ادامه داد: کاهش منابع پرعیار و سطحی باعث شده است تا شرکت‌های معدنی به اکتشاف و بهره‌‌‌برداری از منابع کم‌‌‌عیار و عمیق رو بیاورند. این امر، موجب گسترش وسعت محدوده‌‌‌های معدنی، افزایش عمق پیت‌‌‌ها و کارگاه‌‌‌های استخراجی، افزایش باطله‌‌‌برداری و حجم باطله‌‌‌ها، افزایش مقدار مصرف انرژی و افزایش قیمت تمام‌شده محصولات معدنی شده است. در ادامه زنجیره تولید مواد معدنی نیز رشد میزان تقاضا، باعث افزایش تولید کارخانه‌‌‌های فرآوری مواد معدنی شده و کاهش عیار نیز موجب شده است تا علاوه‌‌‌بر پیچیده‌‌‌تر شدن فرآیندهای کانه‌‌‌آرایی، مقدار بیشتری از آب و انرژی در این کارخانه‌‌‌ها مصرف شود و مقدار باطله خروجی از کارخانه‌‌‌های فرآوری مواد معدنی نیز افزایش یابد.

اصغری با بیان اینکه در گذشته، چالش‌‌‌های پیش‌روی مدیریت و بهینه‌‌‌سازی عملیات معدن‌‌‌کاری بسیار پیچیده بود، گفت: حجم وسیع اطلاعات و عوامل موثر بر فرآیندهای بخش‌‌‌های مختلف عملیات معدن‌‌‌کاری، تجزیه‌‌‌وتحلیل اطلاعات و مدیریت عملیات با تکیه‌‌‌بر داده‌‌‌ها را دشوار می‌‌‌کرد؛ زیرا در اکثر موارد، فعالیت‌‌‌های معدن‌‌‌کاری متکی بر تجربیات اپراتورها بود. او افزود: همه این موارد طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ میلادی باعث ایجاد تحولات نگران‌‌‌کننده‌‌‌ای در بهره‌‌‌وری صنعت معدن در دنیا شد.

از سال ۲۰۰۰ میلادی، بهره‌‌‌وری فعالیت‌‌‌های معدن‌‌‌کاری در کل جهان به طور قابل‌توجهی کاهش یافت. اما در حال حاضر، بخش معدن در حال گذر از یک انقلاب در اتوماسیون است. دیجیتالی شدن در خط مقدم سرمایه‌گذاری این صنعت در آینده خواهد بود.

به گفته اصغری، مزیت رقابتی در نهایت توسط شرکت‌هایی به دست خواهد آمد که ابزارهایی را برای تجزیه و تحلیل اطلاعات خود به کار می‌‌‌گیرند و روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. شاید دیجیتالی شدن لزوما برای بخش معدن موضوع جدیدی نباشد، اما این صنعت در تلاش است تا راهی برای استفاده حداکثری از آن بیابد. فعالیت‌‌‌های اخیر اکتشاف و استخراج مقادیر زیادی داده تولید می‌کند. در تمام مراحل چرخه معدن‌کاری، داشتن داده‌‌‌های تاییدشده، مرتبط و بصری به‌‌‌روز بسیار مهم است.

او عنوان کرد: در واقع، تکنولوژی دیجیتال، کمک می‌کند تا عملکرد در معدن‌‌‌کاری، به سطح جدیدی در تمامی زنجیره ارزش معدن، از معدن تا بازار برسد. عواملی همچون نوسانات بازار، تغییر در تقاضای جهانی، نقاط جدید برای یافتن ذخیره، اهمیت افزایش عمر معادن و همچنین تحولات خط‌مشی جهانی موجب تغییرات چشمگیر در این صنعت شده است. با کاهش هزینه تکنولوژی‌‌‌های دیجیتال، اکنون زمان مناسبی برای معدن‌کاری هوشمند است. این رویکرد به دید متفاوت، تفکر متفاوت و عملکرد متفاوت منجر خواهد شد که امکان تصمیم‌گیری سریع‌‌‌تر و بهتر را فراهم می‌کند.

اصغری ادامه داد: با این حال، آینده‌‌‌ای که در آن همه معادن کاملا هوشمند باشند، هنوز دور است، اما شرکت‌های معدنی که این امر را تشخیص داده و سفر تحول دیجیتالی خود را از امروز آغاز کنند، برندگان فردا خواهند بود. همایش معدن‌کاری دیجیتال نیز در دومین تجربه خود تلاش دارد پس از معرفی معدن‌کاری دیجیتال، فناوری‌‌‌های نوین حوزه و رویکردهای گوناگون که در دوره نخست همایش مطرح شد، این بار چالش‌‌‌ها، فرصت‌‌‌ها، زیرساخت‌‌‌ها و دستاوردهای این حوزه را در کشور مورد بحث و بررسی قرار دهد. به گفته او، برگزاری موفق این رویداد می‌‌‌تواند گامی موثر در راستای شناخت مزیت‌‌‌هایی باشد که تحول دیجیتال را در مسیر معدن‌کاری کشور قرار می‌دهد.

این رویداد بسترساز تلاش دارد با محورهایی همچون مروری بر آخرین تحولات معدن‌کاری دیجیتال در جهان، بررسی زیرساخت‌‌‌های معدن‌کاری دیجیتال در ایران، توجیه سرمایه‌گذاری؛ تاثیرات بالقوه دیجیتالی شدن و کاهش هزینه‌‌‌های پیاده‌سازی، صنعت نسل۴ و اتصال سیستم‌های تولید فعلی به ابزارهای دیجیتال، ایجاد مرکز نوآوری دیجیتال در صنعت و الزامات توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان در معدن‌کاری هوشمند، ابزار دیجیتال برای مدیریت امور اکتشاف و معادن، فناوری‌‌‌های دیجیتال برای نظارت و ایمنی معدن، نقش تحولات دیجیتال در تعمیر و نگهداری تجهیزات و ماشین‌‌‌آلات معدنی، انتقال تجربیات و ایجاد ارتباط پایدار بین فعالان حوزه دیجیتال و معادن، اهمیت و لزوم فرهنگ‌‌‌سازی و تربیت نیروی انسانی متخصص و ضرورت تامین انرژی پایدار در توسعه صنایع معدنی به اهداف خود دست یابد./دنیای اقتصاد