به گزارش سرمایه فردا، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور در جمع مسئولان رسانه ها اعلام کرده است که: «با مسئولان سازمان برنامه و بودجه گفتگو کرده‌ام و بر ضرورت عملیاتی شدن فرآیند بودجه‌ریزی تأکید نموده‌ام؛ با این حال، هیچ‌گونه تحول ملموسی در شیوه تخصیص بودجه مشاهده نمی‌شود. ادامه مسیر با روش‌های فعلی امکان‌پذیر نیست و نیازمند بازنگری جدی است.»
در شرایطی که دولت با کسری بودجه مزمن مواجه است و فشارهای اقتصادی بر دهک‌های پایین جامعه روز‌به‌روز افزایش می‌یابد، اجرای طرح‌هایی نظیر کالابرگ الکترونیکی برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. اما تحقق چنین برنامه‌هایی نیازمند منابع مالی قابل توجهی است که در ساختار فعلی بودجه‌ریزی کشور، تأمین آن با دشواری‌های فراوان همراه است. در این میان، بودجه‌ریزی عملیاتی به‌عنوان یک رویکرد نوین و کارآمد می‌تواند راه‌حلی مؤثر برای بازتوزیع منابع، کاهش هزینه‌های غیرضروری و افزایش اثربخشی اعتبارات باشد. این نوع بودجه‌ریزی نه‌تنها به دولت کمک می‌کند تا با منابع محدود، بیشترین خدمت را ارائه دهد، بلکه زمینه را برای اجرای سیاست‌های حمایتی هدفمند فراهم می‌سازد. اما سوال این است که سازمان برنامه و بودجه که از وضعیت اقتصادی کشور مطلع است چرا دیدگاه های رئیس جمهور و دولت را اجرا نمی کند؟ آیا همچنان دولت باید به صورت جزیره ای عمل کند و هر یک از دستگاه ها ساز خود را بزنند ! برای نمونه وزارت کار اعتبار برای کالابرک مطالبه کند و از طرف دیگر سازمان برنامه و بودجه با اعمال اینکه منابع اعتباری کافی موجود نیست نسبت به تخصیص اعتبارات خودداری کند. آیا زمان آن نرسیده که به جای اداره جزیره ای سازمان ها نسبت به راه حل های جمعی نسبت به مشکلات کلان کشور اقدام کرد و هزینه های جانبی دولت را کاهش داد و از تخصیص اعتبار به سازمان ها و بخش های که عملا خروجی ندارند خودداری کرد؟
بودجه عملیاتی یکی از ابزارهای نوین مدیریت مالی در نظام‌های حکمرانی کارآمد است که با هدف افزایش بهره‌وری، شفافیت و پاسخ‌گویی در تخصیص منابع عمومی طراحی شده است. در حالی‌که بودجه‌ریزی در ایران عمدتاً مبتنی بر الگوی سنتی و هزینه‌های گذشته است، بودجه عملیاتی بر اساس عملکرد واقعی دستگاه‌ها و نتایج قابل اندازه‌گیری تنظیم می‌شود. تفاوت اصلی این دو رویکرد در آن است که بودجه سنتی بیشتر بر چانه‌زنی و تکرار ردیف‌های هزینه‌ای تمرکز دارد، در حالی‌که بودجه عملیاتی به دنبال آن است که منابع محدود کشور به برنامه‌هایی اختصاص یابد که بیشترین بازده اجتماعی، اقتصادی و اجرایی را دارند.
در بودجه فعلی ایران، شفافیت در تخصیص منابع پایین است و بسیاری از ردیف‌های بودجه‌ای فاقد خروجی مشخص‌اند. این در حالی‌ست که در بودجه عملیاتی، هر برنامه و فعالیت باید دارای شاخص‌های عملکردی باشد تا بتوان میزان اثربخشی آن را ارزیابی کرد. به‌عبارت دیگر، پرداخت‌ها در این نظام بر اساس «نتیجه» صورت می‌گیرد نه صرفاً «انجام فعالیت». این رویکرد موجب می‌شود تا دستگاه‌های اجرایی برای دستیابی به اهداف مشخص تلاش کنند و از انجام فعالیت‌های غیرضروری یا کم‌اثر پرهیز نمایند.
برای اجرای موفق بودجه عملیاتی در ایران، مجموعه‌ای از راهبردهای کلیدی باید در دستور کار قرار گیرد. نخست، باید نظام حسابداری تعهدی در دستگاه‌های اجرایی مستقر شود تا ثبت دقیق هزینه‌ها و درآمدها در زمان وقوع امکان‌پذیر گردد. دوم، تدوین شاخص‌های عملکرد برای هر برنامه و دستگاه ضروری است تا بتوان میزان تحقق اهداف را سنجید. سوم، آموزش گسترده کارکنان دولت در زمینه بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد و تحلیل مالی باید صورت گیرد. همچنین، شفاف‌سازی ردیف‌های بودجه‌ای و حذف ردیف‌های متفرقه، استفاده از فناوری اطلاعات برای پایش لحظه‌ای عملکرد، و غربالگری طرح‌های عمرانی فاقد توجیه اقتصادی از دیگر اقدامات ضروری در این مسیر هستند.
اجرای بودجه عملیاتی می‌تواند تأثیر چشم‌گیری در کاهش هزینه‌های جاری و افزایش سهم بودجه عمرانی داشته باشد. با حذف فعالیت‌های کم‌اثر و تمرکز بر نتایج، منابع مالی آزاد شده و به سمت پروژه‌های زیرساختی و عمرانی هدایت می‌شوند. این امر نه‌تنها موجب تسریع در اجرای پروژه‌ها و کاهش زمان بهره‌برداری می‌شود، بلکه اعتماد عمومی به نظام بودجه‌ریزی کشور را نیز افزایش می‌دهد. بر اساس گزارش‌های رسمی، میانگین عمر طرح‌های عمرانی در ایران بیش از ۱۷ سال است و برای اتمام آن‌ها به اعتباری بالغ بر ۲ هزار هزار میلیارد تومان نیاز است، در حالی‌که در سال ۱۴۰۳ تنها ۲۴۳ هزار میلیارد تومان برای این بخش تخصیص یافته است. این شکاف عظیم نشان می‌دهد که بدون اصلاح ساختار بودجه و حرکت به سمت بودجه‌ریزی عملیاتی، پروژه‌های عمرانی همچنان با تأخیر، ناکارآمدی و اتلاف منابع مواجه خواهند بود.
در نهایت، بودجه عملیاتی نه‌تنها ابزاری برای افزایش کارایی مالی دولت است، بلکه بستری برای تحقق عدالت در تخصیص منابع، ارتقای پاسخ‌گویی دستگاه‌ها و تقویت زیرساخت‌های کشور به‌شمار می‌آید. گذار به این نظام نیازمند اراده سیاسی، اصلاحات ساختاری و مشارکت فعال کارشناسان و مدیران اجرایی است.
در مسیر گذار به بودجه‌ریزی عملیاتی، یکی از چالش‌های مهم، مقاومت ساختاری و نهادی در برابر تغییر است. بسیاری از دستگاه‌های اجرایی به دلیل عادت به دریافت بودجه‌های ثابت و بدون ارزیابی عملکرد، انگیزه‌ای برای اصلاح فرآیندها و ارتقای بهره‌وری ندارند. از سوی دیگر، نبود زیرساخت‌های اطلاعاتی و ضعف در نظام گزارش‌دهی عملکرد، اجرای دقیق این نوع بودجه‌ریزی را با دشواری مواجه می‌سازد. بنابراین، دولت باید با ایجاد سامانه‌های هوشمند نظارت مالی، امکان پایش مستمر عملکرد دستگاه‌ها را فراهم کند و با تدوین دستورالعمل‌های شفاف، زمینه را برای پاسخ‌گویی و ارزیابی فراهم سازد.
از منظر اقتصادی، بودجه عملیاتی می‌تواند نقش مهمی در کنترل تورم و بهبود انضباط مالی ایفا کند. با کاهش هزینه‌های غیرضروری و تخصیص هدفمند منابع، فشار بر پایه پولی کاهش یافته و دولت می‌تواند بدون افزایش نقدینگی، پروژه‌های عمرانی را تأمین مالی کند. همچنین، این نوع بودجه‌ریزی موجب می‌شود تا طرح‌های عمرانی بر اساس اولویت‌های ملی و منطقه‌ای انتخاب شوند، نه صرفاً بر اساس فشارهای سیاسی یا نفوذ نهادهای خاص. در نتیجه، عدالت در توسعه منطقه‌ای تقویت شده و شکاف‌های زیرساختی میان استان‌ها کاهش می‌یابد.
از منظر اجتماعی نیز، بودجه عملیاتی می‌تواند اعتماد عمومی به دولت را افزایش دهد. زمانی که مردم مشاهده کنند منابع کشور به صورت شفاف و بر اساس عملکرد تخصیص می‌یابد، احساس مشارکت و رضایت‌مندی بیشتری خواهند داشت. این امر به تقویت سرمایه اجتماعی و افزایش همکاری مردم با دولت در اجرای برنامه‌های توسعه‌ای منجر می‌شود.
تفاوت بودجه عملیاتی با بودجه فعلی ایران
| ویژگی‌ها | بودجه فعلی ایران | بودجه عملیاتی |
| مبنای تخصیص منابع | بر اساس هزینه‌های گذشته و چانه‌زنی | بر اساس عملکرد، اهداف و نتایج قابل اندازه‌گیری |
| شفافیت | پایین، با ردیف‌های متفرقه زیاد | بالا، با تمرکز بر خروجی‌ها و شاخص‌های عملکرد |
| پاسخ‌گویی | محدود | بالا، با امکان ارزیابی دستگاه‌ها و برنامه‌ها |
| تخصیص به پروژه‌ها | اغلب غیرهدفمند و پراکنده | هدفمند و مبتنی بر اولویت‌های ملی و منطقه‌ای |
| کنترل هزینه‌ها | ضعیف | قوی، با امکان تحلیل هزینه-فایده |
در نهایت، باید تأکید کرد که بودجه‌ریزی عملیاتی صرفاً یک ابزار فنی نیست، بلکه یک تحول فرهنگی در نظام حکمرانی است. این تحول نیازمند تغییر نگرش مدیران، ارتقای ظرفیت کارشناسان، و اصلاح ساختارهای نهادی است. اگر این مسیر با جدیت و استمرار دنبال شود، می‌توان امیدوار بود که در آینده‌ای نزدیک، بودجه کشور نه‌تنها کارآمدتر و شفاف‌تر شود، بلکه به ابزاری برای تحقق توسعه پایدار، عدالت اجتماعی و رفاه عمومی تبدیل گردد.
در شرایط فعلی که دولت با محدودیت منابع و کسری بودجه مواجه است، حرکت به سمت بودجه‌ریزی عملیاتی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی حیاتی برای بقاء و کارآمدی نظام مالی کشور است. این رویکرد با حذف هزینه‌های زائد، افزایش شفافیت و تمرکز بر نتایج قابل اندازه‌گیری، می‌تواند منابع مالی را به سمت طرح‌های اولویت‌دار مانند کالابرگ و پروژه‌های عمرانی هدایت کند. در نتیجه، نه‌تنها فشار اقتصادی بر اقشار ضعیف کاهش می‌یابد، بلکه اعتماد عمومی به دولت نیز تقویت می‌شود. اجرای موفق بودجه عملیاتی نیازمند اصلاحات ساختاری، اراده سیاسی و مشارکت فعال کارشناسان است. اگر این مسیر با جدیت دنبال شود، می‌توان امیدوار بود که بودجه کشور به ابزاری برای تحقق عدالت اجتماعی، توسعه پایدار و رفاه عمومی تبدیل گردد.
نامه سرگشاده یوآو گالانت، وزیر دفاع پیشین رژیم صهیونیستی به رهبر انقلاب اسلامی، در ظاهر…
مستند «تهران تل‌آویو» به کارگردانی میکائیل دیانی و تهیه‌کنندگی علی صدری‌نیا، روایتی است از جنگی…
رانیا مادی، وکیل برجسته حقوق بشر و عضو کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل، تحریم‌های غرب…
سه سال پس از خداحافظی «خندوانه»، رامبد جوان با «کارناوال» به پلتفرم فیلمنت آمده تا…
فیلم تازه‌اکران «زندگی چاک» برخلاف انتظاراتی که از نام استیون کینگ و شباهت‌های ظاهری‌اش با…
دیدار امشب استقلال و تراکتور در سوپرجام، فراتر از یک بازی پیش‌فصل است؛ تقابل دو…