نقش بندر چابهار در تجارت منطقه

بندر چابهار این امکان را ایجاد می‌کند که با طی کوتاه‌ترین مسیر و کمترین هزینه، کالای هند و شرق آسیا به آسیای غربی، خاورمیانه و از آنجا به اروپا منتقل شود.

تحلیلگران اقتصادی می‌گویند هند برای پیشبرد منافع خود در سال‌های اخیر به تحریم‌های آمریکا علیه ایران و روسیه تا حد زیادی بی‌اعتنا بود. هنوز به عنوان یکی از خریداران اصلی نفت ایران به حساب می‌آید. پس همین روند معاملات تا حدی نشان‌دهنده روابط دهلی‌نو بر مبنای منافع ملی است.

 هرچند قرارداد هند و ایران بر سر توسعه بندر چابهار پس از سال‌ها به فاز اجرایی و در مرحله اول به بهره برداری رسید. دهلی‌نو در مسیر پیشبرد منافع ملی خود از برخی تحریم‌های اقتصادی به رهبری واشنگتن چشم‌پوشی کرده است. با وجود اینکه امریکا بزرگ‌ترین شریک تجاری این کشور است.

بندر چابهار محور روابط تجاری هند و ایران

درباره این موضوع پایگاه تحلیلی صنعت دریایی «مارین اِگزِکیوتیو» در یادداشتی این تحلیل را درباره روابط تجاری هند و ایران منتشر نموده است.

این پایگاه تحلیلی مدعی است با وجود محرمانه بودن برخی بندهای این قرارداد پس از امضای توافقنامه ۱۰ساله هند برای توسعه و بهره‌برداری از بندر چابهار این قرارداد می‌تواند در روابط تجاری میان هند و آمریکا تأثیر منفی داشته باشد.

به نوشته این گزارش، علی‌اکبر صفایی رئیس سازمان بنادر و دریانوردی ایران در مورد فعالیت‌های اپراتور هندی در چابهار به دلیل بندهای محرمانه قرارداد از ارائه جزئیات خودداری کرده است.

این نشریه اضافه می کند صفاییگفته« قرارداد با اپراتور هندی عمومی است. اما برخی از جنبه‌های آن محرمانه است. در صورتی که تمام جزئیات قرارداد در رسانه‌ها منتشر شود، ممکن است هند تحت فشار آمریکا قرار گیرد.«

چرا منافع هند در گسترش بندر چابهار است؟

هند بندر چابهار را به عنوان یک دروازه دریایی راهبردی برای تقویت مبادلات تجاری خود با افغانستان میداند. محصور در خشکی و کشورهای آسیای مرکزی می‌بیند. این بندر همچنین یک مرکز مهم در راه‌گذر حمل‌ونقل بین‌المللی شمال – جنوب (INSTC) برای هند به شمار می‌رود.

راه‌گذر حمل‌ونقل بین‌المللی شمال – جنوب به عنوان یک شبکه حمل‌ونقل چند وجهی به دنبال اتصال اقیانوس هند و خلیج فارس به دریای خزر از طریق ایران است. سایر کشورهای عضو در پروژه این راه‌گذر می‌توان به هند، روسیه و چند کشور محصور در خشکی آسیای مرکزی نیز اشاره کرد.

مهم‌تر از همه، چابهار رقیب مستقیم بندر گوادر به عنوان بندر تحت حمایت چین در پاکستان است؛ این ۲ بندر ۱۰۰ مایل از هم فاصله دارند و به دنبال دسترسی به تقریباً مناطق مشابهی هستند.

چرا عدم توسعه چابهار برای واشنگتن مهم است؟

سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار همچنان برای آمریکایی‌ها بحث‌برانگیز و جنجالی است. چراکه به صورت ویژه ایران را قادر می‌سازد با وجود تحریم‌های اقتصادی شدید آمریکا، مبادلات بین‌المللی خود را توسعه دهد.

وزارت خارجه آمریکا می‌گوید هر نهادی که قصد انجام معاملات تجاری با ایران را دارد. باید از خطر احتمالی تحریم‌ها آگاه باشد. این امر سبب شده تا در مورد اینکه آمریکا چگونه قدرت خود برای تأثیر گذاشتن بر توافق ایران و هند استفاده خواهد کرد، گمانه‌زنی‌های صورت بگیرد.

هند برای نخستین بار در سال ۲۰۱۸ یک قرارداد کوتاه مدت در راستای توسعه این بندر امضا کرد. چندین قرارداد بعدی هم به دنبال به امضای دو طرف رسید. این در حالی بود که یک قرارداد ۱۰ساله هم در ماه می ۲۰۲۴ میان دو کشور برای تقویت این بندر امضا شد. زمانی که آخرین توافق اعلام شد، وزارت خارجه هند با کم اهمیت جلوه دادن تنش اعلام کرد که دهلی‌نو مزایای توافق چابهار را برای آمریکا مطرح خواهد کرد.

با وجود اینکه دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا مواضع سختی علیه ایران اتخاذ کرد. اما در دسامبر ۲۰۱۸ به دهلی‌نو معافیت تحریمی برای توافق توسعه بندر چابهار را داد. وزیر خارجه وقت آمریکا، مایک پمپئو، به نوعی ارائه این معافیت را این‌گونه توجیه کرد که این بندر برای ارائه حمایت اقتصادی از افغانستان طراحی شده است.

بی‌توجهی هند به تحریم‌های روسیه و ایران ادامه دارد

از زمان آغاز تحریم‌های غرب علیه روسیه، هند یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت خام این کشور از طریق دریا به شمار می‌رود. دهلی‌نو اخیراً قراردادی با روسیه برای خرید نفت به روبل منعقد کرده است که از دیدگاه تحلیل گران با توجه به اینکه هند یکی از بزرگ‌ترین تولید کننده‌های فراورده‌های نفتی است. ادامه این روند سود زیادی برای هند دارد که هند نمی‌تواند از آن چشم پوشی کند. این امکان نیز وجود دارد که هند همین روند معاملات نفت را در چهارچوب پیمان شانگهای و بریکس با ایران نیز آغاز کند.

این اقدام به دنبال تحریم‌های شدید اتحادیه اروپا و آمریکا علیه بخش مالی روسیه و توقف تجارت دلار و یورو صورت گرفت. نکته مهم این است که به نظر می‌رسد هند منفعت خود را در این موضوع می‌بیند که به جای دلار از ارزهای محلی استفاده کند و هزینه معاملات خود را بکاهد و با شراکت در کریدور جنوب به شمال ایران هم از منافع این کریدور در انتقال محصولات خود به افغانستان و کشورهای میانه آسیا استفاده کند و هم در آینده از این مسیر برای انتقال محصولات به اروپا بهره‌مند شود.