در شرایطی که اقتصاد ایران با بحران‌های پی‌در‌پی در حوزه انرژی، سیاست‌گذاری، و ارتباطات دیجیتال دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، بازار سرمایه به دماسنجی تبدیل شده که نه‌تنها تب اقتصاد را نشان می‌دهد، بلکه عمق ناکارآمدی ساختارهای تصمیم‌گیری را نیز آشکار می‌سازد. از نگاه صنفی به بازار سهام تا دستکاری شاخص‌ها، از قطع اینترنت تا فیلترینگ ابزارهای حیاتی کسب‌وکار، مجموعه‌ای از تصمیمات و تعارض‌ها، فضای اقتصادی کشور را به نقطه‌ای رسانده‌اند که بازگشت به وضعیت دهه ۹۰، نیازمند دو دهه توسعه پایدار خواهد بود. این گزارش، روایتی است از آنچه بر بازار، کسب‌وکار و اعتماد عمومی گذشته و آنچه هنوز در پیش است
به گزارش سرمایه فردا، چالش اصلی این روزها، نه صرفاً برق، بلکه بحران آب است. هرچند پیش‌بینی شده در روزهای آتی هوا اندکی خنک‌تر شود و فشار بر شبکه برق کاهش یابد، اما مسئله کمبود آب ابعادی جدی‌تر و پیچیده‌تر یافته است. در سال‌های گذشته، ابتدا بحران گاز، سپس برق و اکنون آب، به دغدغه‌های اصلی کشور بدل شده‌اند. باید دید برنامه‌ریزی مسئولان برای عبور از این شرایط چگونه خواهد بود.
🏢 مجامع شرکت‌های بورسی برگزار شده‌اند و در آینده نزدیک، برنامه‌هایی برای بررسی دقیق‌تر وضعیت بنگاه‌ها در دستور کار قرار دارد. همکاران ما جزئیات اقدامات شرکت‌ها برای مقابله با شرایط فعلی را به‌طور کامل ارائه خواهند داد.
🌍 مذاکرات ایران با کشورهای مختلف، مستقیم یا غیرمستقیم، همچنان ادامه دارد. با این حال، طبق روال هر سال، در ماه اوت انتظار چندانی برای مذاکرات جدی با طرف‌های آمریکایی یا اروپایی وجود ندارد، چرا که اغلب در تعطیلات تابستانی به سر می‌برند. به نظر می‌رسد از شهریورماه، روند مذاکرات وارد مرحله‌ای جدی‌تر شود.
🏛️ مجلس شورای اسلامی نیز به مدت ۲۰ روز به تعطیلات رفته و باید دید پس از بازگشت، چه تصمیماتی در حوزه‌های کلان اتخاذ خواهد شد.
💰 در حوزه سیاست‌های پولی، حراج شانزدهم بانک مرکزی برگزار شد. پس از اجرای سیاست انبساطی در دوره جنگ ۱۲ روزه، که طی آن منابعی به بانک‌ها تزریق شد تا اوراق بدهی خریداری کنند، اکنون بانک مرکزی به سیاست‌های انقباضی بازگشته و نشانه‌هایی از بازگشت به انضباط پولی دیده می‌شود.
با وجود این، سایر صندوق‌های طلای بورسی هنوز واکنش قابل‌توجهی نشان نداده‌اند. طلای جهانی نیز تحت تأثیر اخبار مربوط به احتمال آتش‌بس میان روسیه و اوکراین، با اصلاحی جزئی مواجه شده و در محدوده منفی معامله می‌شود
📉 در حوزه ارزی، فاصله میان نرخ توافقی و نرخ بازار آزاد دلار بار دیگر افزایش یافته و به حدود ۳۵ درصد رسیده است. این شکاف پیش‌تر در دولت سیزدهم تا ۶۰–۷۰ درصد نیز رسیده بود، در حالی که در دوره ریاست آقای همتی، این فاصله در محدوده ۲۰ درصد مدیریت می‌شد. به نظر می‌رسد تیم اقتصادی فعلی، به‌رغم دانش نظری، در اجرای عملی سیاست‌های تثبیتی موفق نبوده‌اند.
رکود در گروه‌های مختلف
🏗️ فضای بورس کالا نیز به دلیل رکود در گروه‌های مختلف، از جمله رقابت میان شرکت‌های سیمانی، با کاهش تحرک مواجه شده است. کمبود انرژی در صنایع فولادی نیز از جمله چالش‌های مهمی است که در برنامه‌های آتی به آن پرداخته خواهد شد.
📜 قانون مالیات بر سوداگری از سوی ریاست مجلس اعلام شده، اما فرآیند اجرایی آن هنوز مبهم است. بسیاری از کارشناسان نسبت به اجرای صحیح این قانون ابراز تردید کرده‌اند، چرا که نیازمند شناسایی دقیق پایه‌های مالیاتی و تجمیع اطلاعات درآمدی افراد است. با توجه به نشت اطلاعات در جریان بحران اخیر، مشخص نیست این فرآیند چگونه مدیریت خواهد شد. البته محصولات مالی در بازار سرمایه مشمول این مالیات نخواهند بود.
📊 ارزش بازار سهام به کمتر از ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده و بسیاری از شرکت‌ها در حال معامله در سطوحی پایین‌تر از ارزش جایگزینی خود هستند. برخی حتی به ارزش زمین و ساختمان‌شان نزدیک شده‌اند. ریاست سازمان بورس اعلام کرده که نامه‌نگاری گسترده‌ای با صنایع انجام شده تا از مداخلات قیمتی وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی جلوگیری شود.
📉 شاخص کل بورس اوراق بهادار امروز با افت ۱.۳ درصدی به عدد ۲,۵۵۵,۱۰۲ واحد رسید و شاخص هم‌وزن نیز ۰.۷ درصد کاهش یافت. نقشه بازار نشان می‌دهد ۸۶ درصد نمادها منفی و تنها ۱۴ درصد مثبت بودند. بیشترین ورود پول به نماد حق‌تقدم قشری گسترش بود و خروج سرمایه از نمادهای ملت، شتران، خودرو و نوری مشاهده شد.
💰 قیمت سکه بهار آزادی نیز با افت بیش از یک درصدی به ۸۴ میلیون و ۱۵۰ هزار تومان رسید. فاصله دلار توافقی با دلار آزاد مجدداً افزایش یافته و به حدود ۳۳ درصد رسیده است.
ارزش معاملات بازار حدود ۵ همت بود که از این میزان، حدود ۲.۳ همت مربوط به صف‌های فروش بود—رقمی که همچنان بالا تلقی می‌شود. سرانه خرید حقیقی‌ها به ازای هر کد حدود ۲۹ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان بود، در حالی که سرانه فروش ۲۸ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان ثبت شد؛ فاصله‌ای بسیار نزدیک که نشان‌دهنده تعادل نسبی در رفتار معامله‌گران است
🎙️ در ادامه، گفت‌وگویی با آقای رضا خانگی، تحلیل خود را از وضعیت کسب‌وکار و اقتصاد پس از بروز نااطمینانی‌های اخیر ارائه دهند. او با اشاره به اینکه تقلیل شرایط به جنگ ۱۲ روزه اسرائیل، ساده‌انگاری است، تأکید کردند که ایران بیش از دو دهه است درگیر جنگی پنهان با واقعیت‌های جهانی است. مذاکرات سعدآباد در سال ۱۳۸۲ آغاز شد و تاکنون، با وجود تغییر دولت‌ها و گرایش‌های سیاسی، نتیجه‌ای حاصل نشده است.
📉 ایشان با نگاهی تاریخی به بازار سرمایه، اذعان داشتند که توسعه واقعی در این بازار مشاهده نشده و رشدهای مقطعی بیشتر ناشی از آنومالی‌های اقتصادی بوده‌اند. به باور ایشان، اکنون در مرحله پایانی این منازعه تاریخی قرار داریم و مسئولان باید تصمیم بگیرند که آیا مسیر مذاکره را ادامه دهند یا راهی متفاوت در پیش گیرند.
📉 اگر فرض کنیم کشور به مسیر توسعه بازگردد و طی دو دهه آینده رشد اقتصادی پایداری را تجربه کند، تازه قدرت خرید مردم به سطح اوایل دهه ۱۳۹۰ بازخواهد گشت. این یعنی ما باید سال‌ها تلاش کنیم تا صرفاً به نقطه‌ای برسیم که پیش‌تر در آن قرار داشتیم—و این، واقعیتی تلخ و هشداردهنده است.
📊 ما فعالان بازار سرمایه نیز بخشی از این پازل هستیم. در جلسات متعدد، اختلاف‌نظرهایی میان فعالان بازار وجود دارد که ریشه در دو نوع نگاه متفاوت به بازار سرمایه دارد: نگاه صنفی و نگاه سیستمی. نگاه صنفی، بازار سهام را همچون یک صنف مطالبه‌گر می‌بیند—مثلاً انتظار دارد دولت زیان فعالان را جبران کند، همان‌طور که برای خرید گندم از کشاورزان اقدام کرده است. اما بازار سرمایه، به‌ویژه بازار سهام، از جنس صنف نیست. اگر با این دید به آن نگاه کنیم، نتیجه‌اش کوچک‌تر شدن بازار و افزایش مداخله دولت خواهد بود.
⚖️ تناقضی بنیادین در سیاست‌گذاری وجود دارد: از یک‌سو شعار آزادسازی بازار و حذف قیمت‌گذاری دستوری داده می‌شود، و از سوی دیگر، تلاش برای تقویت نقش دولت در بازار ادامه دارد. این دو مسیر با یکدیگر هم‌راستا نیستند. بازار سرمایه، به‌عنوان دماسنج اقتصاد، وضعیت واقعی کشور را منعکس می‌کند. وقتی ارزش بازار به کمتر از ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده و به سطح دهه ۷۰ بازگشته، این یعنی نه‌تنها توسعه‌ای رخ نداده، بلکه سرمایه‌گذاری‌ها و رشد شرکت‌ها نیز بی‌اثر شده‌اند.
🚨 دولت در مواجهه با بحران‌ها، به جای حل مسئله، آن را به یک “تابو” تبدیل می‌کند. ساختار بروکراتیک، تعدد ذی‌نفعان و مقاومت در برابر تغییر، مانع از حل ریشه‌ای مشکلات شده‌اند. از بحران آب و برق گرفته تا بورس، حجاب و حتی اینترنت، هیچ‌کدام به‌طور واقعی مدیریت نشده‌اند. رئیس‌جمهور حتی توان برداشتن فیلترینگ را ندارد، چون تصمیمات سیاسی در ایران به‌قدری پیچیده و در هم تنیده‌اند که امکان اصلاح ساختاری را از بین برده‌اند.
🏛️ در سازمان بورس، بانک مرکزی و سایر نهادها، بسیاری از کارشناسان به بازار آزاد باور دارند، اما در عمل همان سیاست‌های دستوری را اجرا می‌کنند. این تناقض ناشی از عدم پذیرش مسئولیت طراحی‌های اشتباه است. به‌جای اصلاح تصمیمات، تلاش می‌شود با دستکاری شاخص‌ها و قیمت‌ها، آثار اشتباهات پنهان شود—مثل دستکاری قیمت مرغ به‌جای اصلاح سیاست‌های تولید و توزیع.
🔍 این دستکاری‌ها، جایگزین اصلاحات واقعی شده‌اند. به‌جای باز کردن پنجره‌ای برای ورود هوای تازه، دماسنج را دستکاری می‌کنیم تا دما پایین‌تر نشان داده شود. موضوع قیمت‌گذاری باید به‌عنوان یک اصل غیرقابل‌تخطی تلقی شود. اگر اشتباهی رخ داده، باید اجازه دهیم نتایج آن آشکار شود، نه اینکه با یک جنگ یا بحران ناگهانی متوجه شویم که مسیرمان اشتباه بوده است.
بازار سرمایه عملاً از کارکرد اصلی خود خارج شود
📉 نگاه صنفی به بازار، باعث شده که بازار سرمایه عملاً از کارکرد اصلی خود خارج شود. در بازاری که صندوق تثبیت و توسعه حتی یک روز نمی‌تواند از افت جلوگیری کند، فعالان حقیقی و مدیران سرمایه‌گذاری از آن خارج شده‌اند. انگیزه‌ای برای ورود به بازار وجود ندارد، چون سقف رشد و نزول به‌طور مصنوعی تعیین شده است.
📜 در کشور ما، نظرات شخصی افراد، حتی ستون‌نویسان روزنامه‌ها، به‌سرعت تبدیل به سیاست‌های رسمی می‌شوند. قوانینی که قرار بوده موقت باشند، دائمی شده‌اند و آثارشان امروز در بحران‌های برق، گاز و آب دیده می‌شود. صنعت خودرو، قربانی همین سیاست‌هاست—از عقب‌ماندگی تکنولوژیک تا کاهش امنیت و کیفیت تولید.
🌐 در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی، تأثیر بحران‌ها بسیار سریع و شدید بوده است. استارت‌آپ‌ها طی شش–هفت سال اخیر، دائماً با محدودیت‌ها و تهدیدهای نظارتی مواجه بوده‌اند. قطع اینترنت، فیلترینگ اینستاگرام و گوگل‌پلی، عملاً کانال‌های ورودی مشتریان را از بین برده‌اند. این اقدامات، نه‌تنها ابزارهای ارتباطی را مختل کرده‌اند، بلکه جامعه هدف کسب‌وکارها را نیز از آن‌ها گرفته‌اند.
📱 گوگل‌پلی صرفاً محل دانلود VPN نیست؛ بلکه بستری برای اپلیکیشن‌های بومی مانند اسنپ، تپسی، دیجی‌کالا و ازکی بوده است. قطع دسترسی به آن، به‌معنای قطع ارتباط با میلیون‌ها کاربر است. از نگاه یک فعال اقتصادی، قطع اینترنت حتی از قطع آب نیز خطرناک‌تر است، چون قابل مدیریت نیست و آثارش بر کسب‌وکارها فوری و گسترده است.
📢 رسانه‌های اجتماعی، به‌ویژه اینستاگرام، بستری برای ارتباط مستقیم با مردم بودند. یک جمله از یک اقتصاددان می‌توانست در اکسپلور وایرال شود و ذهن میلیون‌ها نفر را تحت‌تأثیر قرار دهد. هیچ رسانه‌ای چنین ضریب نفوذی نداشته است. اما اکنون، با محدودسازی این فضا، بسیاری از کسب‌وکارهای اینترنتی دچار سکته شده‌اند و تازه برخی از آن‌ها توانسته‌اند به ۷۰–۸۰ درصد وضعیت پیش از بحران بازگردند
