چرا در بازار بانکرینگ ایران عقب افتاد

به گزارش سرمایه فردا، در حالی که ایران می توانست سهم بسیار بالایی در تولید سوخت بدون سولفور داشته باشد تنها به اندازه نیاز داخلی تولید می کند و از طرف دیگر به دلیل تحریم ها و زیرساخت های ضعیف تنها ده درصد از بازار بانکرینگ خلیج فارس را انجام می دهد. گرچه با وجود تحریم ها راههای برای افزایش سهم تا ۵۰ درصد وجود دارد. اما دستیابی به این هدف به اراده دولت بستگی دارد.
سهم ایران از بازار ۳۰ میلیارد دلاری بانکرینگ تنها ۳ میلیارد دلار است. در حالی که ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سوخت و مشتقات نفتی در جهان است وسوخت گازوئیل و نفت کوره آن به صورت قاچاق یا قانونی به بنادری مانند فجیره منتقل می شود و از این طریق کشتی های عبوری در بنادر امارات سوختگیری می کنند. در حالی که ارزش افزوده حاصل از آن می توانست عاید ایران شود. از طرف دیگر پهلوگیری کشتی های خارجی در بنادر ایران منافع دیگری نیز دارد که یکی از آنها شکل گیری زنجیره ای از تامین تجهیزات کشتی و ارائه خدمات تعمیراتی و … است.
بندر فجیره امارات با سالانه بیش از ۱۶ میلیون تن سوخت رسانی به کشتی ها، دومین رتبه در میزان بانکرینگ را در جهان به خود اختصاص داده است.

موانع اصلی توسعه بازار بانکرینگ در ایران

یکی از موانع اصلی توسعه بازار بانکرینگ در ایران ضعف زیرساخت ها و نداشتن یک متولی در این صنعت است. در سال های گذشته همین سهم ایران از بازار بانکرینگ توسط شرکت های خصوصی کسب شده است. چراکه در دولت دوازدهم مدیریت بازار بانکرینگ ایران به امور بین الملل وزارت نفت محول شده است. در حالی که ایران زیر فشار تحریم ها قرار دارد و یکی از مهمترین دلایل عدم پهلوگیری کشتی های خارجی در بنادر ایران همین محدودیت های تحریمی است. بنابراین در صورتی که قرار باشد این خدمات توسط وزارت نفت ارائه شود به طور قطع محدودیت های تحریمی تشدید می شود.
پالایشگاه آبادان، از زمان تاسیس ۶۰۰ هزار بشکه در روز ظرفیت تولید داشته، ولی ظرفیت کنونی آن ۴۳۰ هزار بشکه است و تنها ۴۰ تا ۴۵ درصد نفت خام این پالایشگاه تبدیل به نفت کوره می‌شود که قیمت نفت کوره فرق چندانی با نفت خام ندارد تنها پالایشگاه شازند اراک ۲۲۰ تن در روز نفت کوره با سولفور یک‌دهم درصد تولید می‌کند بنابراین فجیره یا بندر حمریه در شارجه نفت کوره ما را می‌خرند و آنجا سولفورزدایی می‌کنند و گاهی اوقات با قیمت ۶۰ تا ۱۰۰ درصد گران‌تر می‌فروشند.
در حال حاضر شرکت ملی نفتکش به‌طور متوسط نیاز به ۴۰۰۰ تن سوخت در روز دارد که به اندازه مصرف کشتیرانی جمهوری اسلامی و شرکت های بخش خصوصی است. به همین دلیل ظرفیت تولیدی کشور آنقدر نیست که بتوانیم نیاز کشتی های خارجی را چندان مورد توجه قرار دهیم. در حالی که برنامه‌ریزی کشور این است که حداقل نصف فجیره سوخت گیری کشتی ها را تامین کند. برای دستیابی به این هدف باید تولید ۱۰ تا ۱۲ میلیون تن سوخت کم سولفور تولید کند. دستیابی به این میزان تولید سوخت باعث می شود که کشتی‌های که بندر فجیره نمی‌تواند نیازشان آنها را برآورده کند، به جای اینکه در سنگاپور یا اروپا سوختگیری کنند در ایران نیاز خود را تامین کنند.
بنابراین برای دستیابی به این هدف باید پالایشگاه‌های ما در درازمدت باید یکی‌یکی با سرمایه‌گذاری‌های جدید شروع به تغییر ماهیت پالایشی خود کنند.

نقش وزارت نفت در ضعف بانکرینگ

هرچند در سال های اخیر شرکت ملی نفت تلاش کرده با قرارداد نهاد پژوهشی کیفیت سوخت بانکرینگ در ایران را ارتقا ببخشد. اما از آنجایی که مشکل بازار بانکرینگ ایران کمتر فنی است وزارت نفت باید در این صنعت بیشتر نقش رگولاتوری را ایفا کند. به عبارت دیگر توسعه زیرساخت های بانکرینگ و ارتقای کیفیت آن می تواند بستری برای توسعه این صنعت باشد، اما قطعا نمی تواند آنقدر انگیزه ایجاد کند که کشتی های خارجی محدودیت های تحریمی را نادیده بگیرند و ایران را جایگزین امارات کنند. آنهم در شرایطی که بنادر امارات در سال های اخیر توانسته اند سهمی ۹۰ درصدی از بانکرینگ خلیج فارس را در اختیار بگیرند. در مقطع کنونی بندر فجیره دومین بندر جهان از نظر حجم سوخت گیری کشتی در دنیاست.
از طرف دیگر بندر فجیره به دلیل شدت باد و موج کم برای سوخت‌رسانی مناسب است در ایران نیز بخشی از جزیره قشم بهترین و مناسب‌ترین مکان بانکرینگ است. شهرهای ساحلی ما در جنوب، شهرهایی هستند که دانش مهندسی در آنها رشد چندانی نداشته است، بنابراین در ساخت کشتی هم ناتوان هستند. به همین دلیل باید زیرساخت های لازم برای اینکار در این منطقه توسعه پیدا کند. از طرف دیگر برای ستاره قشم باید ظرفیت تا ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تن برنامه‌ریزی می‌کردند اما ظرفیت ۵۰ هزار تنی دارد. همچنین بنادر کشور را باید مجهز به توزیع سوخت به کشتی‌های در حال تخلیه و بارگیری کنیم. در شرایط اوج تردد بیش از ۵۰ کشتی در لنگرگاه بندرعباس ایستاده و منتظر نوبت هستند.این مساله می تواند منجر به اختلال در بارگیری و تخلیه آنها شود. این موضوع منجر می شود تا این کشتی ها کمتر به بنادر ایران مراجعه کنند.
در شرایط کنونی راههای برای عبور از محدودیت های تحریمی در بازار بانکرینگ وجود دارد برای نمونه می‌توانیم از کشتی های بزرگ برای انتقال سوخت به کشتی های کوچک استفاده کرد. یا اینکه را در یک کشور خارجی مانند عمان شرکت سوخت‌رسانی راه‌اندازی کنیم سوخت‌های ایران را کم‌سولفور کرده و از این طریق به کشتی های عبوری خدمات دهیم.