سه شنبه ۶ آبان ۱۴۰۴
ایلان ماسک با رونمایی از «گروکی‌پدیا»، دانشنامه‌ای مبتنی بر هوش مصنوعی، وارد میدان تازه‌ای از رقابت اطلاعاتی شد. این پروژه که به‌عنوان جایگزینی حقیقت‌محور برای ویکی‌پدیا معرفی شده، نه‌تنها ساختار تولید دانش را دگرگون کرده، بلکه بازتابی از جهان‌بینی شخصی ماسک و تلاش او برای بازتعریف مرجعیت شناختی در عصر دیجیتال است.
به گزارش سرمایه فردا، در شامگاه دوشنبه، ایلان ماسک، بنیان‌گذار تسلا، اسپیس‌ایکس و مالک شبکه اجتماعی ایکس، از پروژه‌ای تازه پرده‌برداری کرد: «گروکی‌پدیا»، دانشنامه‌ای که به گفته او قرار است جایگزینی برای ویکی‌پدیا باشد اما نه با مشارکت داوطلبان، بلکه با اتکای کامل به هوش مصنوعی تولیدی شرکت xAI و دستیار گفت‌وگویی آن، «گروک». ماسک این دانشنامه را «حقیقت‌محور» می‌خواند و هدف آن را «زدودن لایه‌های پروپاگاندای سیاسی» اعلام کرده است.
نسخه اولیه گروکی‌پدیا با عنوان ۰.۱ منتشر شده و در همان روز نخست، بیش از ۸۸۵ هزار مقاله در مخزن خود ثبت کرده است. ماسک وعده داده که نسخه ۱.۰ «ده‌ها برابر کامل‌تر» خواهد بود. این در حالی است که ویکی‌پدیا، با بیش از دو دهه فعالیت داوطلبانه، به ۷ میلیون مدخل انگلیسی رسیده و به یکی از منابع پایه‌ای اینترنت بدل شده است. ماسک اما معتقد است که سرعت و مقیاس تولید محتوا با هوش مصنوعی، می‌تواند ساختار دانشنامه‌ها را متحول کند.
پیش‌زمینه این پروژه، حملات دیرینه ماسک به ویکی‌پدیا است. او بارها این پلتفرم را به «سوگیری ایدئولوژیک به نفع جناح چپ» متهم کرده و حتی خواستار توقف کمک‌های مالی به آن شده است. از نگاه ماسک، انتخاب منابع و شیوه روایت در ویکی‌پدیا حاصل اجماع واقعی نیست، بلکه بازتابی از سلطه سیاسی خاصی است. با این حال، پژوهش‌های دانشگاهی نشان داده‌اند که سازوکار ویرایش جمعی در ویکی‌پدیا، هرچند کند و پرنقد، به کاهش سوگیری‌های فردی کمک می‌کند.
اما گروکی‌پدیا نیز از نقدها مصون نمانده است. یکی از نمونه‌های بحث‌برانگیز، مقاله مربوط به خود ایلان ماسک است که در این دانشنامه بیش از ۱۱ هزار واژه و ۳۰۰ منبع دارد در حالی که مدخل ویکی‌پدیای او حدود ۸ هزار واژه است. مقاله گروکی‌پدیا نه‌تنها به تاریخچه شرکت‌ها و اختراعات ماسک می‌پردازد، بلکه جهان‌بینی فلسفی، دیدگاه‌های جمعیتی، نقد «فرهنگ بیداری»، مهاجرت نخبگان و نقش فضا در بقای آگاهی بشر را نیز در بر می‌گیرد. منتقدان این سبک روایت را نوعی «قهرمان‌سازی تکنولوژیک» می‌دانند که فاصله زیادی با زندگی‌نامه بی‌طرفانه دارد.
از نظر ساختاری، گروکی‌پدیا شباهت‌هایی ظاهری با ویکی‌پدیا دارد—صفحه سفید، جست‌وجوی ساده، لینک‌های آبی و مدخل‌های مرجع‌دار. اما تفاوت بنیادین آن در شیوه تولید محتواست: در ویکی‌پدیا انسان‌ها می‌نویسند و یکدیگر را اصلاح می‌کنند، در حالی که در گروکی‌پدیا الگوریتم‌ها می‌نویسند و داده‌های جاری در شبکه اجتماعی ایکس را بازتاب می‌دهند. این روش، اگرچه سرعت و پوشش محتوا را افزایش می‌دهد، اما احتمال بازتولید سوگیری‌های جمعی یک پلتفرم را نیز بالا می‌برد—به‌ویژه پلتفرمی مانند ایکس که پس از مالکیت ماسک، با کاهش نظارت انسانی و افزایش «آزادی بیان بدون فیلتر» شناخته می‌شود.
نمونه‌ای از این تفاوت را می‌توان در مدخل مربوط به سم آلتمن، مدیرعامل اوپن‌ای‌آی، مشاهده کرد. نخستین پیشنهاد جست‌وجویی گروکی‌پدیا درباره او «برکناری از اوپن‌ای‌آی» است—اشاره‌ای مستقیم به بحران مدیریتی سال ۲۰۲۳ که ماسک در آن نقش پررنگی داشت. تحلیلگران این تفاوت را نشانه‌ای از آن می‌دانند که گروکی‌پدیا ممکن است به‌جای روایت‌های تاریخی متوازن، داستان رقابت‌های سیلیکون‌ولی را با لحن شخصی ماسک بازتاب دهد.
نکته قابل توجه دیگر، نحوه انتشار گروکی‌پدیا است: بدون بیانیه رسمی، بدون کنفرانس خبری و بدون کمپین جهانی. این سکوت رسانه‌ای، آگاهانه و تا حدی سیاسی بود. ماسک که سال‌هاست در تلاش است تا xAI را جایگزینی برای «رژیم اطلاعاتی جریان اصلی» معرفی کند، اکنون دانشنامه‌ای عرضه کرده که نه‌تنها اطلاعات را بازتولید می‌کند، بلکه جهت‌گیری شناختی جهان دیجیتال را هدف گرفته است.
در صفحه پایانی مقاله مربوط به شخص ماسک، او این‌گونه معرفی می‌شود: «نجات آگاهی انسانی از تهدیدهای وجودی، از طریق ایجاد تمدنی چندسیاره‌ای.» اگر ویکی‌پدیا را بتوان «آرشیو جمعی تجربه بشر» دانست، گروکی‌پدیا تا اینجای کار بیشتر شبیه بیانیه‌ای بلند از جهان‌بینی ایلان ماسک است. اینکه کاربران آن را «دانشنامه‌ای بی‌طرف و نوآورانه» بدانند یا «زندگی‌نامه و نقطه‌نظرات الگوریتمی یک میلیاردر تأثیرگذار»، در ماه‌های آینده و با گسترش محتوا مشخص خواهد شد.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا