وزیر سابق اقتصاد معتقد است که با وجود ادامه تحریم‌های سنگین و چالش‌های تورمی، اقتصاد دوره شهید رئیسی توانست، افزایش صادرات، کاهش وابستگی و تقویت بازار داخلی را رقم بزند.

به گزارش سرمایه فردا، در دوران دولت سیزدهم، اقتصاد ایران با وجود تحریم‌های بین‌المللی و چالش‌های داخلی، تحولات مثبتی را تجربه کرد. استراتژی‌های جدید در حوزه‌های مختلف اقتصادی و خارجی، به کاهش تورم، افزایش رشد GDP و بهبود شاخص‌های اشتغال منجر شد.

پیش از آغاز فعالیت دولت سیزدهم، اقتصاد ایران با مشکلاتی همچون تورم بالا، ضعف واحد پولی، افزایش قیمت‌ها و فشارهای تحریم‌های غربی دست و پنجه نرم می‌کرد. عواملی مانند افزایش نقدینگی و کاهش ارزش ریال، وضعیت اقتصادی را دچار ناپایداری کرده بودند. دولت سیزدهم با رویکردی نوین، تصمیم گرفت وابستگی به غرب را کاهش دهد و روابط اقتصادی خود را با کشورهای همسایه، شرق آسیا و آفریقا گسترش دهد، تا جایی که پس از اجرایی کردناین اقدامات بر اساس گزارش بانک جهانی، اقتصاد ایران در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رشدی حدود ۳.۸ درصدی را تجربه کرد. این رشد عمدتاً ناشی از فعالیت‌های خدماتی و بخش تولید داخلی بود، در حالی که کاهش انتظارات تورمی و ثبات نسبی نرخ ارز نیز به کاهش رشد ماهانه تورم کمک کرده بود.

آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد که میانگین رشد اقتصادی در دوران دولت سیزدهم به‌طور چشمگیری افزایش یافت و کشور در سال ۱۴۰۰: رشد ۵.۶ درصدی، در سال ۱۴۰۱: رشد ۵ درصدی و در سال ۱۴۰۲: رشد نزدیک به ۶ درصدی را تجربه کرد.

همچنین، تولید ناخالص داخلی (GDP) از ۱۹۵.۵۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ به ۴۶۴.۱۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسید. شاخص برابری قدرت خرید (PPP) نیز از ۳۰.۷۳ به ۱۱۵.۶۷ افزایش یافت که نشان‌دهنده بهبود قدرت خرید مردم است.

همچنین در حوزه اشتغال نیز پیشرفت‌هایی مشاهده شد. نرخ بیکاری از ۹.۶ درصد در سال ۲۰۲۰ به ۸.۹ درصد در سال ۲۰۲۴ کاهش یافت. در همین خصوص گفتگویی با سید احسان خاندوزی وزیر اقتصاد دولت سیزدهم داشتیم و توضیحات تکمیلی را از زبان این اقتصاددان می خوانیم.

آقای خاندوزی، با عنایت به سالگرد شهادت آیت‌الله رئیسی، لطفاً درباره عملکرد اقتصادی دولت سیزدهم، به ویژه در حوزه‌های رشد، سرمایه‌گذاری و صادرات، جزئیات را بیان کنید.

سید احسان خاندوزی: دولت شهید رئیسی، با وجود تمامی محدودیت‌های بین‌المللی و داخلی، توانست یک تجربه نسبتاً موفق در حوزه اقتصاد کلان رقم بزند. این دولت در طول سه سال فعالیت خود، یعنی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲، شاهد رشد اقتصادی بالاتر از متوسط دهه‌های گذشته بود. البته این موضوع در شرایطی رخ داد که تحریم‌های گسترده، فشارهای منطقه‌ای و عدم ثبات داخلی ، محیط اقتصادی را تحت فشار قرار داده بود.

در طول این دوره، میانگین رشد اقتصادی بدون نفت مطابق با گزارش بانک مرکزی به حدود ۱۳٫۸ درصد رسید، در حالی که متوسط این رشد در دهه ۹۰ در حدود ۳ درصد بود. همچنین، سرمایه‌گذاری در این دوره با رشد مثبت ۶.۴ درصدی ، نسبت به دهه‌های قبل که تقریباً ثابت یا منفی بود، تحول چشمگیری محسوب می‌شود.

اما مهم‌تر، این بود که صادرات غیرنفتی ما به بالاترین سطح تاریخی خود در سال ۱۴۰۱ رسید . این موضوع نشان می‌دهد که حتی در شرایط تحریم، اقتصاد ایران قادر به رشد و مقاومت است، به شرطی که سیاست‌های درست و هماهنگ اتخاذ شوند.

چه عواملی باعث شدند که شهید رئیسی در دولت سیزدهم موفق‌تر از دولت‌های قبلی عمل کند؟

سید احسان خاندوزی: علت اصلی این موفقیت، اتخاذ رویکرد مکمل در کنار تلاش برای رفع تحریم بود. در دهه ۹۰، تصمیم‌گیرندگان اقتصادی بیشتر تمرکز خود را بر رفع تحریم‌ها گذاشته بودند، ولی دولت سیزدهم توانست با تقویت ظرفیت‌های داخلی و گسترش روابط با کشورهای منطقه‌ای و آسیایی ، مسیری مستقل برای رشد ترسیم کند.

این تغییر استراتژیک در مدیریت اقتصاد، فعالیت‌های ترانزیتی، توسعه صادرات غیرنفتی و افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی را تسهیل کرد. همچنین، هماهنگی بیشتر با کشورهای همسایه، روسیه، چین و دیگر کشورهای نوظهور ، نقش مهمی در این موفقیت‌ها داشت.

سیاست های اعمال شده در دولت سیزدهم چه تأثیری بر بودجه و وضعیت مالی کشور داشت؟

سید احسان خاندوزی: در حوزه بودجه، دولت شهید رئیسی شاهد کاهش وابستگی به استقراض و افزایش درآمدهای پایدار بود. سهم مالیات در درآمدهای دولت از حدود ۴۰ درصد به ۵۵ درصد افزایش یافت، در حالی که سهم استقراض از یک‌سوم کل درآمدها به زیر ۱۵ درصد کاهش پیدا کرد.

این موضوع نشان‌دهنده تحویل یک بودجه مقاوم‌تر و کم‌بدهی‌تر به دولت بعدی است. همچنین، اصلاحات خزانه‌داری و ایجاد حساب واحد خزانه باعث شد که دولت بدون نیاز به تنخواه بانک مرکزی، بتواند فعالیت‌های خود را ادامه دهد. در واقع، خزانه‌داری کشور به جای دریافت کننده وام، به اعطا کننده وام کلان برای مدیریت کشور تبدیل شد .

آیا می‌توان گفت که دولت سیزدهم به اهداف اقتصاد مقاومتی دست یافت؟

سید احسان خاندوزی: اقتصاد مقاومتی فقط یک عنوان نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از سیاست‌های کاربردی است که باید در شرایط تحریم و فشارهای خارجی اجرایی شود. در دولت شهید رئیسی، این مفهوم از طریق افزایش سهم صادرات غیرنفتی، توسعه ترانزیت منطقه‌ای، واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات، و همچنین اصلاحات ساختاری در حوزه مجوزها و شفافیت مالی ، به مرحله عمل رسید.

بنابراین، بله، می‌توان گفت که دولت سیزدهم در مسیر اقتصاد مقاومتی گام‌های بلندی برداشت . این موضوع را می‌توان در افزایش سهم سرمایه‌گذاری در GDP، بهبود رشد صادرات و کاهش وابستگی به نفت به صورت مشهود مشاهده کرد.

چه تفاوتی بین عملکرد این دولت و دولت‌های قبلی در برجام و قبل از آن وجود داشت؟

سید احسان خاندوزی: قبل از دولت سیزدهم، اقتصاد ما در شرایطی قرار داشت که هر چه بیشتر به توافق‌های برجامی و امیدواری به رفع تحریم‌ها متکی می‌شد، ضعیف‌تر می‌شد . در آن دوره، تمرکز بر حل مسائل از طریق مذاکره با غرب بود و در نتیجه، بخش‌های داخلی کمتر توجه می‌شد.

در دولت سیزدهم، اولویت بر تقویت بنیان‌های داخلی و ایجاد همبستگی با کشورهای منطقه و آسیایی بود. این رویکرد باعث شد تا اقتصاد ایران در مقابل فشارهای خارجی مقاوم‌تر شود و بتواند رشد پایداری داشته باشد.

آیا رشد اقتصادی در دولت شهید رئیسی با کاهش تورم همراه شد؟

سید احسان خاندوزی: تورم یک موضوع پیچیده است. در سال ۱۴۰۱، شاهد افزایش ناگهانی قیمت‌های جهانی در اثر رکود ایجاد شده توسط کرونا و تأثیرات ناشی از جنگ اوکراین بودیم. همچنین، نوسانات در بازار ارز و اعتراضات داخلی نیز تأثیر منفی بر تورم گذاشته بود.

در سال ۱۴۰۲، با کنترل نقدینگی، انضباط مالی و افزایش تولید داخلی ، شاهد کاهش تدریجی تورم بودیم. این روند نشان داد که اگر سیاست‌های کلان به خوبی مدیریت شوند، می‌توان از تورم بالا کاست .

برخی کارشناسان معتقد بودند بدون تحریم نمی شود به این موفقیت ها دست یافت، چطور می‌توان این موفقیت‌ها را در برابر نقد‌هایی که به اقتصاد ایران وارد بود، توجیه کرد؟

سید احسان خاندوزی: واقعاً هیچ نظام اقتصادی بدون نقاط ضعف وجود ندارد؛ اما اینکه یک دولت در شرایطی که درآمدهای نفتی محدود، فشارهای خارجی گسترده و تورم بالا داشت، بتواند رشد مثبت ۴ تا ۵ درصدی در سال به صورت مستمر، افزایش سرمایه‌گذاری و صادرات، و کاهش بیکاری را به دست آورد، با توجه به این شرایط اقتصادی که به آن اشاره می‌شد، یک پیشرفت قابل توجه محسوب می‌شود.

همچنین، گزارش‌های بین‌المللی از جمله بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول (IMF) ، رشد اقتصادی ایران را بالاتر از پیش‌بینی‌های خودشان گزارش داده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که اقتصاد ایران می‌تواند در شرایط سخت، راه خود را به سوی رشد پیدا کند.

در حوزه سرمایه‌گذاری داخلی، چه تغییری رخ داد؟

سید احسان خاندوزی: در سال‌های قبل از دولت سیزدهم، سرمایه‌گذاری در مسیر کاهشی بود . اما در این دوره، سرمایه‌گذاری در بخش ماشین‌آلات و ساختمان به ترتیب ۱۱.۸ و ۳.۲ درصد رشد یافت. این رشد، نشان از تغییر در الگوی مصرف ارز و سرمایه‌گذاری در بخش‌های واقعی اقتصاد دارد.

همچنین، واردات مواد اولیه و قطعات صنعتی افزایش پیدا کرد که به تقویت خطوط تولید داخلی کمک کرد. این موضوع نشان داد که وقتی محیط کسب‌وکار تسهیل شود و اعتماد افزایش یابد، سرمایه‌گذاری دنبال می‌شود.

چه نقشی در این تغییر را سیاست‌های خارجی و مناسبات با کشورهای همسایه داشت؟

سید احسان خاندوزی: سیاست‌های خارجی دولت سیزدهم، نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد اقتصادی داشت . با تقویت روابط با چین، روسیه، همسایه‌ها و کشورهای شرق آسیا ، توانستیم ورودی ارزی را افزایش دهیم و همچنین صادرات غیرنفتی را گسترش دهیم.

همچنین، افزایش ترانزیت کالا از طریق خاک ایران ، به ویژه در سال ۱۴۰۲، بیش از ۱۸.۵ میلیون تن بود. این عدد نشان‌دهنده اعتماد بیشتر کشورهای منطقه به زیرساخت‌های ترانزیتی ایران است.

در حوزه اشتغال و بیکاری هم چه تغییری رخ داد؟

سید احسان خاندوزی: در سال ۱۴۰۲، نرخ بیکاری به پایین‌ترین میزان ۲۰ سال اخیر رسید . این کاهش، نتیجه افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی و صادراتی بود که به تقویت اشتغال‌زایی و حضور بیشتر مردم در فرآیند تولید کمک کرد.

وطن امروز: در دوره ریاست جمهوری شهید رئیسی چه اتفاقی در حوزه صادرات افتاد و چه نوع کالاهایی بیشترین رشد را ثبت کردند؟

سید احسان خاندوزی: در سال ۱۴۰۱، صادرات غیرنفتی ایران به بالاترین سطح تاریخی خود رسید . در سال ۱۴۰۲ نیز این روند ادامه داشت و حتی وزن کالاهای صادراتی بیشتر شد . این یعنی نه تنها ارزش کالاها افزایش یافت، بلکه حجم واقعی تولید و صادرات نیز گسترش یافت.

این رشد، نتیجه تغییر در ساختار بازارهای هدف، استفاده از فرصت‌های منطقه‌ای و تقویت زیرساخت‌های صادراتی بود. همچنین، کاهش وابستگی به بازارهای غربی و گسترش همکاری با کشورهای شرق آسیا، در دوره دولت سیزدهم به سکان داری شهید سید ابراهیم رئیسی راه را برای صادرات پایدارتر و هموارتر کرد.

دولت های پس از دولت سیزدهم چگونه می توانند این روند را در آینده حفظ کرده یا ادامه دهنده این روند باشند؟

سید احسان خاندوزی: برای حفظ این روند، باید ساختارهای نهادی را بهبود داد، فساد را کاهش دهیم، و بوروکراسی را ساده‌تر کنیم . همچنین، ضروری است که اصلاحاتی در حوزه مالیاتی، بودجه‌ای و بانکی را ادامه داد .

اگر دولت های بعدی همین مسیر را ادامه دهد و بیشتر توجه خود را بر اساس بیانات رهبر به تولید و اشتغال معطوف کند ، می‌توانیم در آینده نزدیک، به خودکفایی اقتصادی نزدیک‌تر شویم .

در مجموع، چه پیامی برای آینده اقتصاد ایران از مجموع تجربیات و عملکرد دولت سیزدهم می توان گرفت؟

سید احسان خاندوزی: این تجربه نشان داد که اقتصاد ایران می‌تواند در برابر تحریم‌ها مقاومت کند و حتی در سایه تحریم های ظالمانه رشد هم داشته باشد. همچنین، اعتماد به ظرفیت‌های داخلی و منطقه‌ای، می‌تواند جایگزین وابستگی‌های قدیمی اقتصاد کشور شود .

این موضوع ( عدم وابستگی به غرب ) نه تنها یک دستاورد کوتاه‌مدت بود، بلکه الگویی است که می‌تواند در آینده نیز مورد استفاده قرار گیرد . دولت شهید رئیسی با این رویکرد، بنیان یک اقتصاد مقاوم و هوشمندانه را را پی ریزی کرد که امیدواریم در دولت‌های آینده ادامه دار باشد.