رئیس مؤسسه تحقیقات آب کشور با تأکید بر ضرورت عبور از روش‌های سنتی در مدیریت منابع آبی،از ورود فناوری‌های نوین مانند امواج صوتی، هوش مصنوعی و سامانه‌های هشدار سیلاب به صنعت آب خبر داد و گفت: ایران با تکیه بر دانش بومی و ظرفیت‌فناورانه، می‌تواند در مرز دانش جهانی حرکت کند و آینده‌ای پایدار رقم بزند.

محمدرضا کاویان‌پور، امروز _سه‌شنبه پانزدهم مهر_  در آیین رونمایی از هفته علوم صوتی «صوتیات ۱۴۰۴» پیرامون تحولات فناورانه در صنعت آب، اظهار کرد: تأمین آب امروز دیگر با روش‌های سنتی قابل مدیریت نیست و جهان به سمت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در مرز دانش حرکت کرده است.

وی با اشاره به تغییرات چشمگیر در طراحی تصفیه‌خانه‌ها افزود: در گذشته تصفیه‌خانه‌ها ده‌ها هکتار زمین اشغال می‌کردند، اما امروز در کشورهای پیشرفته، تصفیه‌خانه‌هایی در ابعاد یک برج ساخته می‌شود که با مصرف یک‌دهم منابع، عملکردی بسیار بهینه‌تر دارند.

رئیس موسسه تحقیقات آب کشور در پاسخ به خبرگزاری ایمنا گفت: فرآیندهای تصفیه آب‌های شور، فاضلاب و تأمین آب صنعتی و کشاورزی بدون بهره‌گیری از هوش مصنوعی، ابزارهای دقیق اندازه‌گیری و فناوری‌های نوین، عملاً ناکارآمد خواهند بود. به همین دلیل، مؤسسه تحت مدیریت وی طی دو سال اخیر تمرکز خود را بر توسعه فناوری‌های نوین قرار داده و اکنون در آستانه راه‌اندازی «پارک علم و فناوری نیرو» است؛ مجموعه‌ای متشکل از دو بخش تخصصی در حوزه آب و فاضلاب و انرژی‌های تجدیدپذیر که زیرساخت‌های اولیه آن فراهم شده و در آینده نزدیک افتتاح خواهد شد.

کاویان‌پور، با اشاره به اهمیت اندازه‌گیری دقیق در صنعت آب، از فعالیت گسترده مؤسسه در حوزه کالیبراسیون تجهیزات آب و هواشناسی خبر داد و گفت:  سالانه هزاران دستگاه در شرکت‌های مختلف توسط مؤسسه کالیبره می‌شود، چرا که بدون داده‌های دقیق، برنامه‌ریزی بهره‌ور ممکن نیست.

وی با بیان اینکه از امواج صوتی برای اندازه‌گیری و تحلیل جریان‌های آبی استفاده می شود توضیح داد:  ارسال و دریافت سیگنال‌های صوتی می‌تواند اطلاعات ارزشمندی از مسیر حرکت، کیفیت عناصر موجود و ساختار بدنه‌های آبی مانند سدها فراهم کند. این فناوری، که در حال حاضر در سد لتیان مستقر شده، قادر است بدون تماس مستقیم با جریان آب، داده‌هایی مانند دما، شوری و سایر پارامترهای کیفی را از سطح تا کف مخزن استخراج کند. وی این سیستم را جایگزینی کارآمد برای تجهیزات سنتی دانست که در شرایط بحرانی مانند سیلاب‌ها کارایی خود را از دست می‌دهند.

تحول در مدیریت منابع آبی کشور

رئیس موسسه تحقیقات آب کشور با اشاره به موفقیت‌های اولیه این فناوری در استان خوزستان و تأیید آن توسط نهادهای بین‌المللی، ابراز امیدواری کرد که این دستاورد بتواند آغازی برای تحول در مدیریت منابع آبی کشور باشد.  همان‌طور که در سونوگرافی قلب، پزشک با تحلیل تصاویر حاصل از امواج، تصمیم‌گیری می‌کند، در صنعت آب نیز می‌توان با تحلیل سیگنال‌های صوتی، تصمیمات دقیق‌تری اتخاذ کرد.

کاویان‌پور، در ادامه به چالش‌های جهانی در حوزه آب اشاره کرد و گفت:  کشورهایی مانند آمریکا، چین، هند و پاکستان نیز با بحران‌های جدی در منابع آب زیرزمینی مواجه‌اند. اما ایران با برخورداری از دانش بومی و متخصصان توانمند، ظرفیت‌های قابل توجهی برای توسعه فناوری‌های نوین دارد.

وی همچنین به فناوری‌های نوظهور مانند استفاده از نان‌حباب‌ها در تصفیه فاضلاب اشاره کرد و تأکید کرد: شرکت‌های داخلی باید نگاه خود را از سیستم‌های سنتی به سمت فناوری‌های نوین تغییر دهند. دانش و پایلوت‌های اجرایی این فناوری‌ها در کشور وجود دارد، اما برای تبدیل آن‌ها به ساختارهای مدیریتی و صنعتی، نیازمند حمایت و پیگیری هستیم.

رئیس موسسه تحقیقات آب کشور به موفقیت‌های ایران در حوزه سنجش از دور و توسعه سامانه‌های پیش‌بینی و هشدار سیلاب اشاره کرد و گفت:  در کنار سازمان هواشناسی، سامانه‌های بومی پیش‌بینی سیلاب توانسته‌اند نقش مؤثری در مدیریت بحران ایفا کنند. این دستاوردها نشان می‌دهد که با تمرکز بر فناوری‌های مرز دانش، می‌توان آینده‌ای پایدار برای صنعت آب کشور رقم زد.

کاویان‌پور،  گفت: یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که در سال‌های اخیر توانسته نقش مؤثری در مدیریت بحران‌های آبی ایفا کند، سامانه‌های هشدار سیلاب و پایش بدنه‌های آبی کشور بوده‌اند. این سامانه‌ها به‌ویژه در رودخانه‌ها و مخازن سدها فعال هستند و در زمان وقوع سیلاب، اطلاعات لحظه‌ای و دقیق را در اختیار مدیران شرکت‌های آب منطقه‌ای و ستادهای ملی قرار می‌دهند. تجربه سیلاب‌های سنگین سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نشان داد که این سامانه‌ها توانسته‌اند در لحظات حساس، تصمیماتی مانند بازگشایی دریچه‌ها یا آزادسازی مسیر رودخانه‌ها را به‌موقع هدایت کنند و از بروز خسارات گسترده جلوگیری نمایند.

وی همچنین تاکید کرد: در کنار این سامانه‌ها، سامانه پایش کاربری اراضی نیز با دقت بالا، تغییرات سطح زمین را رصد می‌کند؛ به‌ویژه در حوزه کشاورزی که اطلاعات آن برای برنامه‌ریزی در شرایط کم‌آبی و پیشگیری از بحران‌های آتی حیاتی است. این داده‌ها در کنار اطلاعات سامانه هشدار سیلاب، به مدیران کمک می‌کند تا در ماه‌های عادی نیز تصمیمات پیشگیرانه اتخاذ کنند.

عملکرد سامانه پایش دقیق حوزه آبریز دریای خزر

رئیس موسسه تحقیقات آب کشور یکی دیگر از سامانه‌های کلیدی، سامانه پایش دقیق حوزه آبریز دریای خزر است، گفت: این سامانه اطلاعات جامعی از بارش، دما، کاربری اراضی و سایر پارامترهای محیطی را در اختیار مدیران قرار می‌دهد و در مطالعات مرتبط با آینده این پهنه آبی نقش مهمی ایفا می‌کند. در حال حاضر، مطالعات گسترده‌ای درباره وضعیت دریای خزر در حال انجام است و انتظار می‌رود طی ماه‌های آینده، تحلیل‌های دقیق‌تری در این زمینه منتشر شود.

کاویان‌پور با اشاره به فعالیت‌های کشورهای حاشیه خزر، از توسعه کشت و صنعت و بارگذاری‌های سنگین روی رودخانه‌های منتهی به این دریا خبر داد. وی تأکید کرد که منابع اصلی ورودی آب به خزر، عمدتاً از رودخانه‌های بلوا و کرا در روسیه و آذربایجان تأمین می‌شود و سایر کشورها سهم اندکی در تأمین آب این حوزه دارند.

وی افزود: اما آنچه بیش از همه نگران‌کننده است، تأثیرات تغییر اقلیم بر این پهنه آبی است. کاهش بارش نه‌تنها در ایران، بلکه در کل حوزه آبریز خزر که شامل ۹ کشور است، به‌وضوح مشاهده می‌شود. افزایش دمای میانگین کشور در ۵۰ سال اخیر، بین دو تا دو و نیم درجه بوده که به‌طور مستقیم بر میزان تبخیر تأثیر گذاشته و طبق ارزیابی‌ها، تبخیر تا ۲۰ درصد نسبت به گذشته افزایش یافته است.

رئیس موسسه تحقیقات آب کشور  تاکید کرد: سطح آب دریای خزر نیز در سال‌های اخیر با نوسانات قابل‌توجهی مواجه بوده است. در گذشته، تغییرات سالانه سطح آب در حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر بود، اما اکنون این نوسان به ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر در سال رسیده است. این تغییرات، که تابعی از ذوب برف در زمستان و افزایش دما در تابستان هستند، نشان‌دهنده رفتار سینوسی دریا و حساسیت آن به تغییرات اقلیمی است.

کاویان‌پور با اشاره به سابقه تاریخی نوسانات سطح آب خزر، یادآور شد: در دهه‌های گذشته، افزایش سطح آب دریا عمدتاً ناشی از آبگیری مخازن جدید در حوزه بالکان بوده، اما در سال‌های اخیر، چنین عوامل خارجی وجود نداشته و کاهش ورودی آب به خزر، به‌ویژه در سال جاری، بسیار شدیدتر از قبل شده است.

وی در پایان با ارائه یک محاسبه ساده، تأکید کرد: اگر سطح دریای خزر را ۳۷۵ هزار کیلومتر مربع در نظر بگیریم و میزان تبخیر سالانه را ۱۰۰۰ میلی‌متر فرض کنیم، چیزی حدود ۲۰۰ میلیارد متر مکعب آب از سطح این دریا تبخیر می‌شود رقمی که نشان‌دهنده حجم عظیم تخریب منابع آبی در اثر تغییرات اقلیمی است. از این‌رو، نگاه علمی و دقیق به تحولات دریای خزر و نقش اقلیم در آن، ضرورتی جدی و غیرقابل‌اغماض برای آینده مدیریت منابع آب کشور خواهد بود.