کم‌آبی تهران در آستانه بحران رسیده است چون بارشها ۴۵ درصد کاهش داشته، و کشاورزی و صنعت همچنان هدر رفت آب دارند.
به گزارش سرمایه فردا، بحران آب تهران در سال ۱۴۰۴ به دلایل طبیعی، مدیریتی، اقلیمی و انسانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی این کلان‌شهر مطرح است. این بحران که در نتیجه عوامل مختلفی مانند کاهش ذخایر آب سطحی و زیرزمینی، تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و مدیریت ناکارآمد منابع آب پیش‌بینی می‌شود، تهدیدی جدی برای تأمین آب شرب و توسعه پایدار شهری به شمار می‌رود.
دلایل بحران آب تهران در سال ۱۴۰۴
بحران آب تهران نتیجه ترکیب عواملی است که به شکل مستقیم و غیرمستقیم منابع آبی شهر را تحت تأثیر قرار داده‌اند. از جمله دلایل اصلی این بحران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱٫ کاهش ذخایر سدها: سدهای اصلی تأمین‌کننده آب تهران، مانند سدهای امیرکبیر، لتیان و لار، با کاهش شدید ذخایر آبی مواجه هستند. این کاهش ناشی از کمبود بارشها و افزایش تبخیر آب به دلیل دمای بالا است که منابع آب سطحی شهر را تهی کرده است.
۲٫ افت سطح آب‌های زیرزمینی: برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی برای رفع نیازهای شهری و کشاورزی منجر به افت شدید سطح این منابع شده است. این کاهش نه تنها تأمین آب شرب را تحت تأثیر قرار داده، بلکه موجب فرونشست زمین در مناطق مختلف تهران شده است.
۳٫ تغییرات اقلیمی: تغییرات اقلیمی به‌عنوان یکی از چالش‌های جهانی، تأثیرات مخربی بر الگوهای بارشی داشته است. کاهش بارشها، افزایش دما، و تشدید تبخیر آب از منابع سطحی، بحران آب تهران را تسریع کرده است.
۴٫ رشد جمعیت و مصرف بی‌رویه: افزایش جمعیت تهران و گسترش فعالیت‌های شهری، مصرف منابع آب را به شکل چشمگیری افزایش داده است. این رشد مصرف، فشار مضاعفی بر منابع محدود آبی وارد کرده که بدون مدیریت صحیح، بحران را تشدید می‌کند.
۵٫ مدیریت ناکارآمد منابع آب: عدم برنامه‌ریزی مناسب برای مدیریت منابع آب، عدم سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌های آبی و نبود استفاده از فناوری‌های نوین ذخیره‌سازی، از دلایل دیگر تشدید بحران آب است.
۶٫ تحریم‌ها: محدودیت‌های تحمیلی ناشی از تحریم‌های اقتصادی، دسترسی ایران به فناوری‌ها و تجهیزات پیشرفته مدیریت منابع آب را کاهش داده است، که این موضوع مقابله مؤثر با بحران را دشوار کرده است.
راهکارهای مقابله با بحران
برای کاهش اثرات بحران آب تهران در سال ۱۴۰۴، اجرای اقدامات فوری و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت ضروری است. از جمله راهکارهای پیشنهادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مدیریت مصرف آب: فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف آب و استفاده بهینه از منابع موجود.
- سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها: توسعه زیرساخت‌های نوین ذخیره‌سازی و توزیع آب با استفاده از فناوری‌های پیشرفته.
- بازچرخانی آب: استفاده از سیستم‌های بازچرخانی آب برای کاهش نیاز به منابع جدید.
- تقویت دیپلماسی آبی: همکاری با دیگر کشورها در حوزه مدیریت منابع آب و بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی.
کم‌آبی تهران به یکی از جدی‌ترین چالش‌های محیط زیستی و اجتماعی کشور تبدیل شده است. این بحران از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است و تأثیرات آن بر زندگی شهروندان و زیرساخت‌های شهری به‌طور گسترده احساس می‌شود. یکی از عوامل اصلی این بحران، وابستگی شدید تهران به منابع آبی محدود شامل سدهای اطراف شهر و آب‌های زیرزمینی است که تحت فشارهای ناشی از افزایش مصرف و کاهش بارندگی قرار گرفته‌اند.
در این میان، هدایت بخشی از آب رودخانه‌هایی که سالانه بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب آب شیرین به دریای خزر می‌ریزند، به سدهای اطراف تهران پیشنهاد شده است؛ اقدامی که می‌تواند تأمین آب پایتخت را بهبود ببخشد.
طرح انتقال آب دریای خزر، با هزینه سنگین از نظر اقتصادی غیرقابل توجیه و اجرایی نیست. این هزینه‌ها شامل زیرساخت‌های مورد نیاز، انرژی مصرفی، و تأثیرات زیست‌محیطی است که اجرای این طرح را دشوار کرده است. به جای چنین طرح‌های پرهزینه، راه‌حل‌های عملی‌تر مانند مدیریت مصرف، بازچرخانی منابع آبی و جلوگیری از هدر رفت می‌توانند به مقابله با بحران کمک کنند.
دلایل کم‌آبی تهران
بخش کشاورزی، که بیش از ۸۸ درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص داده است، با هدر رفت گسترده منابع مواجه است. صرفه‌جویی تنها ۱۰ درصدی در مصرف این بخش می‌تواند بیش از کل آب شرب و بهداشتی کشور را تأمین کند. این موضوع نشان‌دهنده نیاز به اصلاح الگوهای مصرف آب در کشاورزی و اتخاذ روش‌های مدرن در این حوزه است. علاوه بر این، شبکه‌های انتقال آب شهری نیز به دلیل نوسانات زیرساختی با هدررفت آب مواجه هستند که نیازمند نوسازی و ارتقای فوری هستند.
تغییرات اقلیمی نیز نقش مهمی در تشدید بحران کم‌آبی ایفا می‌کند. افزایش دمای هوا به میزان بیش از دو درجه در سال‌های اخیر، موجب تبخیر بیشتر آب، آسیب به اکوسیستم و کاهش منابع آبی شده است. این تغییرات نه تنها منابع آب شیرین را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه بر فضای سبز شهری و کیفیت زندگی شهروندان نیز اثرات منفی دارند.
به‌طور کلی، بحران آب تهران نیازمند اقدامات فوری و هماهنگی گسترده میان نهادهای مختلف است. راه‌حل‌هایی مانند آموزش و مشارکت عمومی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پایدار، استفاده از فناوری‌های نوین برای مدیریت مصرف، و افزایش بازچرخانی منابع آبی از جمله راهکارهای مؤثر برای مقابله با این چالش هستند. بدون توجه به این بحران، پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی گسترده‌ای در انتظار پایتخت خواهد بود. تصمیمات امروز در قبال این بحران، آینده‌ای را رقم خواهد زد که می‌تواند پایداری شهری را تضمین کند یا به تخریب بیشتر منابع طبیعی منجر شود.
هشدار درباره تشدید بحران کم‌آبی پایتخت
مهدی پیرهادی رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر تهران با هشدار درباره تشدید بحران کم‌آبی پایتخت، انتقال و شیرین‌سازی آب دریای خزر را «طرحی پرهزینه و غیرعملی» خواند و تأکید کرد: حل واقعی مشکل آب تهران، در مدیریت مصرف، بازچرخانی منابع آبی و استفاده بخشی از بیش از ده میلیارد مترمکعب آب رودخانه‌هایی که به دریای خزر می‌ریزد است.
وی افزود: «کم‌آبی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی شهر است. برای حل مشکل کم آبی طرح انتقال آب از دریای خزر به تهران غیرعملی و پرهزینه است. درواقع شیرین‌سازی آب دریا و انتقال آن به تهران حدود یک دلار به ازای هر مترمکعب هزینه دارد که این رقم بسیار بالایی است و قابلیت اجرایی ندارد.»
رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر تهران گفت: «راه‌حل‌های عملی‌تری مانند استفاده از ساختمان‌های سبز، بازچرخانی آب، بهره‌گیری از آب باران و آب‌های خاکستری، و جلوگیری از هدر رفت آب است.
انتقاد از هدر رفت آب در بخش کشاورزی
پیرهادی به حجم بالای آب شیرینی اشاره کرد که از رودخانه‌ها به دریای خزر می‌ریزد و گفت: «بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب آب رودخانه‌ها سالانه به دریای خزر می‌ریزد که حدوداً ۸ برابر نیاز آبی تهران است. اگر بخشی از این آب به سدهای کم‌آب اطراف تهران هدایت شود، می‌تواند تحولی در تأمین آب پایتخت ایجاد کند.»
وی با انتقاد از هدر رفت آب در بخش کشاورزی گفت: «بیش از ۸۸ درصد آب کشور در این بخش مصرف می‌شود که حدود نیمی از آن به‌صورت بی‌رویه هدر می‌رود. اگر تنها ۱۰ درصد در مصرف آب کشاورزی صرفه‌جویی شود، این مقدار بیش از کل آب شرب و بهداشتی کشور خواهد بود.»
رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر تهران همچنین به تأثیر تغییرات اقلیمی اشاره کرد و هشدار داد: «دمای هوا در کشور بیش از دو درجه افزایش یافته که این موضوع بر تبخیر آب، اکوسیستم و فضای سبز تأثیر منفی گذاشته است. اگر به این چالش‌ها با دقت پرداخته نشود، در آینده با مشکلات جدی روبه‌رو خواهیم شد.»
پیرهادی از ارسال نامه به رؤسای سه قوه، شورای عالی امنیت ملی، شورای امنیت کشور، قرارگاه ثارالله، وزارت اطلاعات و شورای تأمین استان خبر داد و گفت: «پیگیر اهمال‌کاری‌های گذشته در مدیریت آب هستیم و از قوه قضائیه خواسته‌ایم این موضوع را بررسی کند.»
وی در پایان تأکید کرد: «بحران آب در تهران بسیار جدی است و اگر راه‌حل‌های اساسی برای آن اندیشیده نشود، با تبعات گسترده‌ای مواجه خواهیم شد.»
بازچرخانی آب برای حل بحران آب تهران
همچنین سخنگوی شهرداری تهران در این زمینه گفت: «برای مقابله با مصرف بی‌رویه آب شرب و مدیریت منابع آبی اقداماتی را به صورت گسترده در دستور کار قرار داده است. یکی از مهم‌ترین تلاش‌ها، کاهش برداشت از چاه‌ها و استفاده از منابع بازچرخانی آب برای آبیاری فضای سبز شهری است که باعث کاهش فشار بر منابع زیرزمینی شده است. در همین راستا، توسعه سیستم‌های بازچرخانی آب با هدف استفاده مجدد از آب‌های مصرف‌شده در بخش‌های غیرضروری مانند آبیاری، تأثیر قابل توجهی در کاهش مصرف آب شرب داشته است.»
وی افزود: «طرح‌های مشوق صرفه‌جویی و ارائه امتیازات به مشترکان کم‌مصرف، فرهنگ استفاده بهینه از آب را تقویت کرده و به کاهش مصرف غیرضروری کمک می‌کند. شهرداری تهران در همکاری با شرکت آب و فاضلاب تلاش کرده است تا هدررفت آب در شبکه‌های توزیع شهری را با به‌روزرسانی تجهیزات و فناوری‌ها کاهش دهد. این اقدامات علاوه بر صرفه‌جویی در منابع، کیفیت خدمات آبی را نیز بهبود بخشیده‌اند.»
راه اندازی تصفیه خانه شهری راهکار شهرداری تهران
سخنگوی شهرداری تهران گفت: برنامه‌های آموزشی و فرهنگی نیز نقش کلیدی در مدیریت مصرف آب دارند. شهرداری تهران با راه اندازی تصفیه خانه شهری، برگزاری کمپین‌ها و اطلاع‌رسانی‌های گسترده، شهروندان را به صرفه‌جویی در مصرف و استفاده بهینه از منابع آبی تشویق کرده است. آموزش درباره بحران کم‌آبی و راه‌های ساده صرفه‌جویی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آبی پایتخت کمک کند.»
وی تاکید کرد: «این اقدامات نشان‌دهنده تلاش شهرداری تهران در مقابله با بحران آب و مدیریت بهتر منابع آبی است. با این حال، بحران کم‌آبی نیازمند مشارکت بیشتر شهروندان و نهادهای مرتبط است تا تأثیرات پایدارتر و گسترده‌تری در کاهش مصرف و حفاظت از منابع آبی ایجاد شود.»
کسری آب در سدهای تهران
همچنین عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب گفت: «با وجود ۳۲۱ میلیون مترمکعب ذخیره آب در سدهای تأمین آب شرب تهران، نسبت به میزان انتهای فروردین، ۴۴۹ میلیون مترمکعب کسری منابع آب سطحی در تهران وجود دارد، برای نمونه سد امیرکبیر در تهران نسبت به سال گذشته شده است. سد امیرکبیر تنها ۱۱ میلیون مترمکعب آب دارد که نسبت به سال گذشته ۱۸ درصد کمتر است.»
وی افزود: «همچنین میزان آب در سد لار ۱۱ میلیون، در سدلتیان هشت میلیون متر مکعب و ماملو ۲۹ میلیون متر مکعب است و مجموع این سدها ۴۸ میلیون متر مکعب آب دارد در حالی که نیاز آبی این شهر بیش از یک میلیارد مترمکعب است.»
سخنگوی صنعت آب تصریح کرد: «با توجه به کاهش قابل توجه بارندگی‌ها در سال جاری نسبت به سال گذشته، تهرانی‌ها باید مصارف خود را حداقل ۲۰ درصد کاهش دهند. این میزان با توجه به الگوی ۱۳۰ لیتری سرانه مصرف، رقم بسیار بالایی است. در شرایطی که تهران در پنجمین خشکسالی پیاپی قرار گرفته و ناترازی شدیدی بین منابع و مصارف ایجاد شده است، برخی از شهروندان تا ۵۰۰ لیتر در شبانه‌روز آب مصرف کنند.»
مسئولان اخیراً تأمین آب در تهران به سراغ چاه‌های موجود برای فضای سبز رفته‌اند و حتی ۱۰۰ حلقه چاه عمیق بدون اطلاع شهرداری تهران حفاری شده‌است.
سرانه مصرف آب شهروندان تهرانی ها
هر سال ۳۰۰ هزار نفر مهاجر جدید به استان تهران اضافه می‌شوند اما میزان آب موجود ثابت است. همچنین صنایع و فضای سبز در حال افزایش است. برای مثال در منطقه ۲۲ تهران به شدت افزایش ساخت و ساز وجود دارد که نیاز به آب دارد. سرانه مصرف آب شهروندان تهرانی ها به ۲۵۰ لیتر در روز رسیده، مسئولان از احتمال محدودیت‌های شدید برای مشترکان پرمصرف خبر می‌دهند.
براساس اعلام دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور از ابتدای سال آبی (مهرماه) تا نیمه اسفند ماه میزان ورودی مخازن کل معادل ۸ میلیارد و ۴۴۰ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته این عدد به ۱۲ میلیارد و ۱۸۰ میلیون متر مکعب رسید که نشان دهنده کاهش ۳۱ درصدی ورودی سدها است.
