سه شنبه ۴ شهریور ۱۴۰۴
هفته دولت در جمهوری اسلامی ایران، فرصتی برای بازنگری در میثاق خدمت میان دولت و ملت است؛ جایی که بیانات راهبردی رهبر معظم انقلاب، شاخص‌های دولت مطلوب اسلامی را ترسیم می‌کند. در این میان، دولت شهید آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، به عنوان نمونه‌ای کم‌نظیر از تحقق عملی آرمان‌های حکمرانی اسلامی، مورد تحسین ویژه رهبری قرار گرفت. مردمی‌بودن، عدالت‌محوری، جهاد بی‌وقفه، دیپلماسی عزتمند و انسجام‌آفرینی، ویژگی‌هایی بودند که این دولت را به الگویی ممتاز در تاریخ انقلاب بدل ساختند.
در آیین حکمرانی جمهوری اسلامی ایران، «هفته دولت» تنها یک مناسبت تقویمی نیست، بلکه فرصتی است برای واکاوی و بازخوانی میثاقی است که بین دولت و ملت بسته می‌شود. در این میان، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدارهای سالیانه با اعضای دولتها، یک سخنرانی تشریفاتی نیست، بلکه بیانیه‌ای استراتژیک است که چونان نقشه راه و آیینه‌ای شفاف، اصول، آرمان‌ها و شاخص‌های یک «دولت تراز انقلاب اسلامی» را ترسیم می‌کند. بررسی تطبیقی این بیانات در ادوار مختلف، ثبات در اصول کلان و انعطاف در تاکتیک‌ها را با توجه به مقتضیات زمان نشان می‌دهد و ما را با اولویت‌های ثابت و متغیر رهبری در شرایط گوناگون کشور آشنا می‌سازد. رهبر انقلاب همواره هفته دولت را فرصتی برای «تجدید عهد خدمت» دانسته‌اند و در همین راستا در این دیدارهای سالانه، با نگاهی دقیق و راهبردی، ضمن بیان نقاط قوت، توصیه‌هایی برای اصلاح مسیر و ارتقاء کیفیت حکمرانی ارائه می‌دهند. در دوره‌های مختلف، رهبر انقلاب توصیه‌هایی چون «پرهیز از اشرافی‌گری»، «ارتباط مستقیم با مردم»، «کار بی وقفه»، «صداقت در گفتار و شفافیت در عملکرد» و «پرهیز از وعده‌های بی‌پشتوانه» و … را مطرح کرده‌اند. اما در دوره دولت شهید آیت الله سیدابراهیم رئیسی، بیانات معظم له رنگ و بویی متفاوت داشت؛ تحسین ها و ستایش‌هایی عمیق، توصیف‌هایی الهام‌بخش و تأکید بر ویژگی‌هایی که دولت او را از بسیاری جهات ممتاز می‌ساخت. در حقیقت دولت شهید رئیسی، به عنوان دولتی که در یکی از حساس‌ترین برهه‌های تاریخی کشور روی کار آمد، نمونه‌ای ممتاز از تجلی عینی و کم نظیر همان اولویت ها و اصول و آرمان‌های بلندی است که سال‌ها در کلام رهبری تکرار شده بود؛ تا آنجا که رهبری معظم در وصف آن فرمودند: «این دولت واقعاً یک دولت متمایز بود». (۰۷/۰۶/۱۴۰۲)
رهبر معظم انقلاب در ادوار مختلف، برای دولتها خطوط قرمزی ترسیم و شاخص ها و ویژگی‌های آرمانی را برای یک دولت مطلوب تبیین کرده‌اند. این شاخص ها و ویژگی‌ها که در طول سال‌ها ثابت و پابرجا بوده‌اند، را می‌توان در چند محور کلی دسته‌بندی کرد:
۱. عدالت‌محوری و مبارزه با فساد؛ به مثابه خطّ تمایز حکومت اسلامی
۲. روحیه جهادی برای پیشرفت و آبادانی؛ پادزهر تحریم و ناامیدی
۳. مردم‌داری و خدمت‌گزاری صادقانه؛ جوهره مشروعیت نظام
۴. استقلال و عزت در عرصه بین‌الملل
۵. وحدت و انسجام داخلی؛ ضرورتی انکار ناپذیر
با این چارچوب، هنگامی که به عملکرد و سیره دولت شهید رئیسی می‌نگریم، درمی‌یابیم که چرا رهبری معظم از آن به عنوان «دولت مردمی»، «دولت قوی» و «دولت پرکار» یاد کردند و شکل‌گیری آن را «نقطه عطفی» در تاریخ انقلاب اسلامی خواندند. دولت سیزدهم نه در شعار، که در عمل، این مبانی نظری را به نمایش گذاشت. چنانچه رهبری معظم در دو دیدار هفته دولت (۱۴۰۱ و ۱۴۰۲) به صورت بی‌سابقه و با جزئیات دقیق، به تمجید از این عملکرد پرداختند.
ویژگی‌های این دولت را می‌توان در ذیل شاخص‌های فوق اینگونه برشمرد:
شهید رئیسی عدالت را شعار نداد، بلکه آن را به پارادایم حاکم بر تمامی تصمیم‌گیری‌های دولت تبدیل کرد و آن را از حرف به فعل آورد. سفرهای استانی پی در پی و فراگیر با محوریت مناطق محروم، نه یک برنامه نمایشی، که بخشی از یک راهبرد منسجم برای «توسعه متوازن» بود. رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۰۸/۰۶/۱۴۰۱ به‌صراحت به این ویژگی اشاره کردند: «دولت با ایمان، بااخلاص، بااراده، پرکار، مردمی… به مناطق محروم و دورافتاده و مناطق مرزی توجه ویژه کرد؛ این از برجستگی‌های کار دولت است… البتّه اینها ادامه دارد، لکن شروع شده و دارد انجام می‌گیرد. اینها چیزهایی است که ملت باید بداند».
ایشان در همان سخنرانی، با اشاره به سفرهای استانی شهید رئیسی، فرمودند: «من از نزدیک نگاه کردم، دیدم واقعاً دارد کار می‌کند؛ فقط حرف نمی‌زند.» این جمله، نشان‌دهنده عینی بودن و قابل رصد بودن عملکرد دولت از نگاه ناظر نظام است.
همچنین ایشان در دیدارهفته دولت دومین سال دولت شهید رئیسی (۰۷/۰۶/۱۴۰۲) به «توجه خاص به محرومان» به عنوان یکی از برکات دولت اشاره نمودند: «توجه به محرومان و مناطق محروم… این یکی از برکات دولت بود.» درواقع این عدالت‌طلبی فعال، وجه تمایز بارز این دولت بود که رهبری معظم همه آن تلاش ها را اینگونه خلاصه کردند.
شاید بتوان بارزترین ویژگی دولت شهید رئیسی را که مورد تحسین خاص رهبری قرار گرفت، «مردمی بودن» آن دانست. ساده‌زیستی رئیس‌جمهور و هیئت دولت، پرهیز قاطع از هرگونه تشریفات زائد، سفرهای بدون حاشیه و متمرکز بر حل مشکل مردم، درک مستقیم دردهای جامعه و تبدیل شدن به «دولت پشت میزِ میدان» تصویری بود که در ذهن عموم مردم ثبت شد. رهبر انقلاب در دیدار ۰۷/۰۶/۱۴۰۲ در وصف این «خلوص نیّت» و «مردمی بودن» عباراتی به کار بردند که در ادوار کم‌تر سابقه داشت. در دیدار با هیئت دولت در سال ۱۴۰۱ فرمودند: «دولت با ایمان، با اخلاص، با اراده، پرکار، مردمی؛ اینها ویژگی‌های دولت است. واقعاً اینجوری است؛ من از نزدیک نگاه می‌کنم، می‌بینم.»
اما اوج این تقدیر در سخنرانی سال ۱۴۰۲ بود، آنجا که فرمودند: «ملت ایران، دولت را به عنوان یک دولت خدمت‌گزار، دلسوز، پرکار و امین خودش دید. این نگاه ملت به دولت، بزرگ‌ترین دستاورد این دولت است… این دولت، دولتی بود که با مردم صمیمی بود؛ با مردم زندگی میکرد؛ در بین مردم بود؛ از مردم فاصله نداشت. این خیلی چیز مهمی است.» همچنین رهبری معظم در آخرین دیدار با هیئت دولت سیزدهم (۱۴۰۳) این ویژگی شهید رئیسی و دولتش را شایسته الگوپذیری معرفی کرده و فرمودند: «یکی از مهمترین خصوصیات آقای رئیسی مردمی‌بودن بود. این باید برای همه‌ی ماها، برای دولتها و رؤسای دولتها، برای اعضاء دولتها الگو باشد. ایشان به مردم اعتنا میکرد، برای مردم احترام قائل بود، در بین مردم حضور پیدا میکرد، لمس میکرد حقایق را با حضور در میان مردم، حرفهای آنها را میشنید و نیازهای آنها را محور برنامه‌ریزی های خودش قرار میداد. محور برنامه‌ریزی‌ها و اقدامها و کارها و شاخصهایی که مورد نظر ایشان بود حل مشکلات مردم بود. این درست همان چیزی است که مورد نظر اسلام است. این واقعاً الگوست باید همه یاد بگیریم ماها این کارها را.» این بیانات، نه یک قدردانی فرمال، که یک تأیید استراتژیک بر اساس مشاهده میدانی و بازخوردهای مردمی بود.
در حقیقت این مردمی بودن، این خود را در ردیف مردم دیدن، این صمیمت با مردم برخاسته از باور قلبی شهید رئیسی بود. مقام معظم رهبری، دل شهید رئیسی را «خاشع و ذاکر» توصیف کرده بودند؛ فردی که اهل دعا، توسل و انس با خدا بود و همین روحیه معنوی، پشتوانه‌ای برای خدمت صادقانه به مردم شده بود و حاصل آن اعتماد عمومی به عنوان بزرگ ترین سرمایه این دولت و اجر آن شهادت در مسیر خدمت به مردم بود.
رهبر انقلاب در مراسم بزرگداشت شهید رئیسی، ایشان را مصداق آیه شریفه «تِلکَ الدّارُ الآخِرَهُ نَجعَلُها لِلَّذینَ لا یُریدونَ عُلُوًّا فِی الاَرضِ وَ لا فَسادًا» دانستند. این تعبیر، اوج ستایش از یک سبک حکمرانی است؛ حکمرانی‌ای که در آن، مسئول خود را برتر از مردم نمی‌بیند، بلکه خود را خدمت‌گزار آنان می‌داند. ایشان با صراحت اعلام کردند که «این دولت، مصداق حکمرانی الهی است.»
در شرایطی که کشور با تحریم‌های شدید، التهاب اقتصادی و چالش‌های ناشی از همه‌گیری کرونا دست‌وپنجه نرم میکرد، دولت شهید رئیسی با اراده‌ای پولادین و بدون هیچ عذر و بهانه‌ای، کار را پیش برد. آمارهای میدانی از رشد پروژه‌های عمرانی، صنعتی و زیربنایی در سراسر کشور حتی توسط نهادهای ناظر بین‌المللی، گواه این مدعاست. ایشان بارها به روحیه کار شبانه‌روزی شهید رئیسی اشاره کردند؛ فردی که شب و روز نمی‌شناخت، از کار خسته نمی‌شد و تمام توان خود را وقف خدمت به مردم و کشور کرده بود. رهبر معظم انقلاب در دیدار هفته دولت ۱۴۰۱، با تقدیر از این روحیه جهادی فرمودند: «کار زیاد، فعالیت زیاد، حرکت زیاد، برنامه‌ریزی دقیق؛ اینها ویژگی های این دولت است و من دارم مشاهده می‌کنم. الحمدللّه دستگاه اجرایی کشور به برکت حضور شما آقای رئیسی، دارد با قدرت کار می‌کند.». در سال ۱۴۰۲ نیز، این نتیجه‌گیری کلان را ارائه دادند: «دولت قوی؛ هم در عرصه ی داخلی، هم در عرصه ی بین‌المللی. در عرصه ی داخلی با همان خدمت‌گزاری، با همان حضور در میان مردم، با کارهای بزرگی که انجام گرفت… این دولت واقعاً یک دولت متمایز بود.» واژه «قوی» از سوی رهبری، حامل معنای عمیقی از «عزم»، «کارایی» و «اثربخشی» است.
دولت سیزدهم در عرصه بین‌الملل، منفعل نبود. با اتکا به دکترین «عزت، حکمت و مصلحت»، توانست فضای جدیدی در روابط خارجی کشور ایجاد کند و دستاوردهایی را برای کشور به ارمغان بیاورد. پیوستن به سازمان‌های مهم منطقه‌ای مانند شانگهای و بریکس، که مورد تأیید و تشویق رهبری بود، نشان‌دهنده خروج از انفعال و طراحی نقشه راهی جدید برای تعامل با جهان بود. این موفقیت‌ها، تجلی عملی تأکیدات مکرر رهبری بر «تقویت روابط با همسایگان» و «فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی» بود.
مقام معظم رهبری در در دیدار هیئت دولت در سال ۱۴۰۲ به طور مشخص فرمودند: «در میدان بین‌المللی، حضور قوی و مؤثر و هوشمندانه ی ایران که منجر شد به پیوستن ایران به سازمان مهمّی مثل شانگهای و همچنین بریکس؛ اینها چیزهای بسیار مهمی است. اینها را دشمن نمی‌خواست، نمی‌توانست بخواهد؛ انجام گرفت.» این بیان، نشان می‌دهد که دیپلماسی دولت، در راستای دقیق منویات رهبری و در جهت شکستن محاصره بین‌المللی و کسب موقعیت‌های استراتژیک جدید حرکت میکرد.
نکته دیگری که رهبر انقلاب درباره شهید رئیسی تاکید داشتند صداقت در گفتار و صراحت در مواضع بود که علاوه بر عرصه داخلی و در رابطه با مردم و با جریانات سیاسی موجود، حتی در مذاکرات دیپلماتیک، با صداقت و شفافیت موضع‌گیری میکرد و اجازه نمی‌داد دشمنان از مواضع ایران سوءاستفاده کنند.
رعایت همزمان تعامل و عزت‌مندی از جمله خصوصیات برجسته شهید رئیسی بود که رهبرانقلاب در آخرین دیدار با هیئت دولت (۱۴۰۳) به آن اشاره فرمودند: «رئیسی به اصل ارتباط عقیده داشت و اهل تعامل بود اما از موضع عزت، نه آنچنان تند و دورکننده بحث میکرد که ارتباط قطع شود و نه بیهوده خود را دست پایین می‌گرفت و امتیاز میداد.»
دولت شهید رئیسی در یکی از حساس‌ترین دوره‌های اجتماعی کشور حکمرانی کرد. رویکرد آن نه رویکردی امنیتی-سرکوبگرانه، که رویکردی مبتنی بر «گفت‌وگو»، «انسجام‌بخشی» و «کاهش شکاف بین ملت و حکومت» بود.
شهید رئیسی کسی بود که حتی در برابر حملات جریانات سیاسی و رسانه‌های غیر منصف داخلی نیز به منظور حفظ آرامش عمومی جامعه و تمرکز بر اهداف اصلی برای حل مشکلات مردم سکوت پیشه کرده بود و نه تنها از هیچ تریبون و رسانه ای برای پاسخ به آنها و کشاندن اختلافات به افکار عمومی استفاده ننمود، بلکه هرگز ارتباطش را با منتقدان و مخالفان دولت قطع نکرد و همچنین از اولین روز شروع به‌کار دولت همه پرونده‌های شکایات صورت گرفته از سوی دستگاه اجرایی علیه خبرنگاران و رسانه ها را مختومه کرده و تا آخرین روز با وجود همه هجمه‌ها و تخریب‌ها علیه دولت از هیچ خبرنگار و رسانه‌ای شکایت نکرد.
مظلومیت شهید رئیسی، پیش از آنکه شکل گرفته از مشکلات اقتصادی و معیشتی باشد، ناشی از هجمه‌های رسانه‌ای و تحمیل‌های ناروایی بود که در رسانه‌ها بدون توجه به خدمات گسترده دولت سیزدهم به مردم و اذهان عمومی جامعه القاء می‌کردند و تلاش می کرد تا با تمرکز بر وظایف و مسئولیت‌های اصلی خود، به جای تقابل با آنها، انرژی خود را صرف خدمت به مردم و انجام وظایف خود کند.
در حقیقت صبوری و مدارا در مواقع بروز اختلاف‌های جدی ویژگی بارز شهید رئیسی بود که رهبر انقلاب هم در آرین دیدار هیئت دولت، فرمودند: «رئیسی از اختلافات، اوقاتش تلخ می‌شد اما با همه مدارا میکرد. در یک مورد هم که اختلافی جدی وجود داشت و ممکن بود دعوای بزرگی در کشور راه بیفتد، به ایشان گفتم مطلقا عکس‌العمل نشان ندهد؛ برایش سخت بود اما عکس‌العملی نشان نداد و مدارا کرد.»
از سوی دیگر تأکید بر وحدت بین قوا و نهادهای مختلف، که بارها از سوی رهبری به عنوان یک مطالبه کلان مطرح می‌شد، در این دوره به خوبی محقق شد. رهبری در سخنان خود به این «انسجام خوب بین قوا» اشاره و از آن تقدیر کردند.
دولت شهید رئیسی ثابت کرد که آرمان‌های انقلاب اسلامی نه تنها دست‌نیافتنی نیستند، بلکه می‌توانند در قالب یک الگوی عملیاتی موفق به نام «دولت مردمی» محقق شوند. این دولت، با محوریت «اخلاص»، «خدمت»، «عدالت»، «جهاد» و «تمرکز بر آرمان‌های اصیل انقلاب»، توانست اعتماد از دست رفته بخش زیادی از جامعه را جلب کند و فصل جدیدی از امید را بگشاید و اثبات کرد که حتی در سخت‌ترین شرایط، می توان هم به پیشرفت دست یافت و هم اعتماد عمومی را جلب کرد. بیانات رهبر معظم انقلاب در دو سال متوالی دیدار با این دولت، سرشار از واژه‌های امیدبخش، تقدیرآمیز و کمیاب مانند «دولت قوی»، «دولت پرکار»، «نقطه عطف» و «خلوص نیت» بود که خود گواهی ناطق بر این تمایز است.
شهادت رئیس‌جمهور و همراهانش، این دولت را ناتمام گذاشت، اما «الگوی حکمرانی شهید رئیسی» را به میراثی گران‌قدر برای تمامی مدیران و دولت‌های آینده تبدیل کرد. میراثی که نشان می‌دهد موفقیت واقعی، نه در آمارهای پیچیده اقتصادی که در رضایت دل‌های مردم و تحقق عینی عدالت نهفته است و تنها فرمول عملیاتی برای موفقیت و مقبولیت هر دولت در جمهوری اسلامی ایران همین است. چنانچه رهبر انقلاب در بیانات خود تأکید کردند که هدف از ستایش شهید رئیسی، صرفاً تجلیل نیست؛ بلکه «درس گرفتن» است. ایشان خواستند که آیندگان، مسئولان و جوانان بدانند که چنین سبک زندگی و حکمرانی، چه تأثیری بر روحیه مردم و آینده کشور دارد. رهبری معظم در آخرین دیدار با هیئت دولت سیزدهم پس از شهادت شهید رئیسی و یارانش (۱۸/۰۴/۱۴۰۳)، بر الگو بودن رئیس جمهور شهید و دولتش تاکید و اظهار داشتند: «این ویژگی‌ها برای تبیین یک الگو و ثبت در تاریخ بیان شد تا معلوم شود رئیس قوه مجریه می‌تواند مجموعه‌ای از فضائل فکری، قلبی و عملی باشد.»
تداوم این مسیر توسط دولت فعلی و دولت های آتی، یک ضرورت و بهترین پاسداشت خون شهیدان دولت جهادی و مردمی و پاسخی عملی به منویات رهبر حکیم انقلاب خواهد بود.
محمدمهدی اسماعیلی- عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا