با نزدیک شدن به ضرب‌الاجل ۶ مهرماه برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تنش میان ایران و سه کشور اروپایی وارد مرحله‌ای حساس شده است. در حالی که اروپا با بی‌توجهی به توافق ایران و آژانس، مسیر فشار را در پیش گرفته، ایران هشدار داده که در صورت اجرای این مکانیسم، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به حالت تعلیق در خواهد آمد. این تقابل دیپلماتیک، پیامدهای سنگینی برای طرف‌های غربی به همراه خواهد داشت.

به گزارش سرمایه فردا، کمتر از یک هفته به پایان زمان‌بندی یک ماهه برای فعالسازی مکانیسم ماشه باقی مانده است.  بر اساس فرایند در نظر گرفته شده در برجام و اقدامات اروپا،‌ ۶ مهرماه زمان اعلام رسمی فعال‌سازی مکانیسم ماشه است. پس از ارسال نامه به شورای امنیت برای فعالسازی مکانیسم ماشه در ۶ شهریور، ۳ کشور اروپایی جمعه گذشته (۲۸ شهریور) یک گام دیگر‌‌ برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه برداشتند. قطعنامه تمدید لغو تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران تصویب نشد تا حالا همه شواهد و احتمالا از قطعی بودن فعالسازی مکانیسم ماشه حکایت کند. البته در این بین هنوز برخی کارشناسان معتقدند امکان عدم فعالسازی مکانیسم ماشه و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ وجود دارد. این کارشناسان معتقدند ۳ کشور اروپایی در مهلت باقی‌مانده تا ۶ مهر، تلاش می‌کنند با تشدید فشارها، ایران را متقاعد کنند شرایط آنها را بپذیرد. البته بدعهدی ۳ کشور اروپایی و بی‌توجهی آنها نسبت به توافق ایران و آژانس که در واقع مسیر همکاری را هموار کرده بود؛ نشان داد اروپایی‌ها تصمیم خود برای فعالسازی مکانیسم ماشه را گرفته‌اند.

با این وجود همچنان این انگاره مطرح است که کشورهای اروپایی داشت می‌کنند در یک هفته پیش رو، مجددا اقداماتی برای پذیرش شروط خود توسط ایران انجام دهند.

بر همین اساس، اکنون طرفین در حال ارسال پالس‌هایی به طرف مقابل هستند تا از اهرم‌های خود برای متقاعد کردن طرف مقابل استفاده کنند.

یکی از تبعات فعالسازی مکانیسم ماشه برای کشورهای اروپایی و آمریکا، عدم دسترسی آژانس به تاسیسات هسته‌ای ایران است. در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، مشخص می‌شود اروپا به تبعیت از آمریکا، مسیر دیپلماسی را کنار گذاشته و سیاست تشدید فشار بر ایران را در پیش گرفته است. به همین خاطر قاعدتا در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه؛ امکان دسترسی آژانس به تاسیسات هسته‌ای ایران از بین می‌رود. و این موضوع هزینه‌های سنگینی برای اروپا و آمریکا به همراه خواهد داشت. ایران نیز در مهلت زمانی یک هفته‌ مانده تا زمان فعالسازی مکانیسم ماشه، در حال یادآوری این تبعات برای طرف مقابل است. بر همین اساس شورای عالی امنیتی ملی با انتشار بیانیه‌ای، تاکید کرد که در صورت فعالسازی مکانیسم‌ ماشه، همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به حالت تعلیق در خواهند آمد.

سه کشور اروپایی پس از ناکامی در تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، در مسیر فعال‌سازی مکانیسم ماشه گام برداشته‌اند. ایران در واکنش، با انتشار بیانیه شورای عالی امنیت ملی اعلام کرده است که در صورت اجرای این مکانیسم، همکاری با آژانس متوقف خواهد شد. این اقدام، به معنای پایان مسیر دیپلماسی و آغاز مرحله‌ای پرهزینه برای اروپا و آمریکا خواهد بود

وضعیت منطقه و ماجراجویی‌های رژیم صهیونیستی

شامگاه شنبه شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل جلسه داد. در اطلاعیه شورای عالی امنیت ملی درباره این جلسه آمده است: «در مورد وضعیت منطقه و ماجراجویی‌های رژیم صهیونیستی بحث و تبادل نظر انجام شد و تاکید بر این مهم شد که سیاست جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی همکاری هرچه بیشتر برای ایجاد صلح و ثبات در منطقه خواهد بود. همچنین اقدامات برخی کشورها در صحنه‌ بین‌المللی که در زمینه‌های عملیات نظامی و تحریم‌ها مطرح شده مورد واکاوی قرار گرفت، منجمله اقدامات نسجیده‌ ۳ کشور اروپایی در مورد مسئله‌ هسته‌ای ایران انجام بحث و بررسی انجام شد و علی‌رغم همکاری‌های وزارت امورخارجه با آژانس و همچنین ارائه‌ طرح‌هایی برای حل و فصل موضوع، با اقدامات کشورهای اروپایی عملاً مسیر همکاری با آژانس دچار تعلیق خواهد شد. همچنین به وزارت امور خارجه ماموریت داده شد در چارچوب تصمیمات شورای عالی امنیت ملی برای حفظ منافع ملی کشور به رایزنی‌های خود ادامه دهد.»

راهبرد مذاکره از موضع قدرت

اطلاعیه شورای عالی امنیت ملی نشان می‌دهد ایران همچنان به دیپلماسی و مذاکره متعهد است اما با توجه به مواضع منطقی ایران در قبال خواسته‌های طرف اروپایی، و همچنین مشخص شدن بدعهدی اروپا نسبت به توافق ایران و آژانس، موضع ایران در اینباره کاملا مشخص است و در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه؛ همکاری ایران و آژانس تعلیق خواهد شد. در واقع ایران از موضع قدرت همچنان متعهد به دیپلماسی است. و اگر طرف اروپایی واقعا به دنبال حل و فصل موضوع از طریق دیپلماسی و مذاکره باشد؛ امکان توافق وجود دارد.

واقعیت این است توافق ایران و آژانس، به وضوح نشان داد ایران با وجود حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی به تاسیسات هسته‌ای خود؛ حاضر به همکاری به آژانس و پذیرش بازرسی از تاسیسات هسته‌ای خود است. اما رفتار اروپا در قبال این توافق، مصداق بارز عهدی بود. در مذاکرات میان ایران و نمایندگان اروپا در قطر، طرف اروپایی خواستار انجام توافق ایران با آژانس شد و مدعی بود این توافق، زمینه‌ساز تجدیدنظر اروپا در مورد فعالسازی مکانیسم ماشه و همچنین اقدام آنها برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ خواهد بود. گروسی نیز مفاد توافق با ایران را به اطلاع طرف اروپایی رساند و با اخذ چراغ سبز اروپایی‌ها، این توافق را امضاء کرد. بنابراین تصور می‌شد توافق با آژانس، زمینه‌ساز حل و فصل موضوع شود. با این حال اما اروپایی‌ها یک بار دیگر بدعهدی خود را نشان دادند.

هفته گذشته وزرای خارجه ایران و تروییکای اروپایی به صورت تلفنی گفتگو کردند. به غیر از موضوع توافق با آژانس، ظاهرا عراقچی یک‌ پیشنهاد جامع درباره توافق با اروپا مطرح کرد. با این حال اما پس از این مکالمه، وزارت خارجه آلمان در اطلاعیه‌ای، بدون توجه به مواضع پیشین خود درباره توافق با آژانس، یک بار دیگر از تمایل ۳ کشور اروپایی برای فعالسازی مکانیسم ماشه خبر داد. مکرون نیز در‌ گفت‌و‌گو با کانال ۱۲ رژیم صهیونیستی مدعی شد پیشنهاد عراقچی اگرچه مطلوب است اما تصور می‌کند در ایران اراده‌ای برای انجام این پیشنهاد وجود ندارد.‌ مکرون سپس بر اساس این ادعای خود، گفت که مکانیسم ماشه قطعا در موعد مقرر فعال خواهد شد.

با وجود توافق ایران و آژانس و پیشنهاد جامع عراقچی، اروپا بار دیگر بدعهدی نشان داده و بر اجرای مکانیسم ماشه اصرار دارد. ایران ضمن حفظ راهبرد مذاکره از موضع قدرت، هشدار داده است که فعال‌سازی این مکانیسم نه‌تنها مانع بازرسی از تأسیسات هسته‌ای خواهد شد، بلکه موجب از دست رفتن اهرم‌های فشار غرب و پیچیده‌تر شدن پرونده هسته‌ای ایران می‌شود

فعالسازی مکانیسم ماشه غیر قانونی و خلاف موازین حقوقی

این اظهارات مکرون بویژه ادعای او مبنی بر اینکه ایران اراده‌ای برای اجرای مفاد پیشنهاد عراقچی ندارد؛ در واقع یک بهانه مضحک بود. کما اینکه وزارت خارجه ایران در واکنش به این ادعای مکرون تصریح کرد پیشنهاد عراقچی، در واقع پیشنهاد نظام بوده است و جمهوری اسلامی به تعهدات خود همواره پایقند بوده است.

به هر حال رفتار اروپایی‌ها نشان داد آنها بدون توجه به قول و قرارهای خود در مذاکرات، تمایل دارند نشان بدهند بر روی تصمیم خود برای فعالسازی مکانیسم ماشه اصرار دارند. همین رفتار سیاسی و غیر اخلاقی و همچنین غیر قانونی و غیر حقوقی بودن اقدام ۳ کشور اروپایی برای فعالسازی مکانیسم ماشه، باعث شد چین و روسیه به شدت از آنها انتقاد کنند. چین و روسیه طی ماه‌های اخیر در چند نوبت، ضمن انتقاد از این رویه اروپا، تاکید کرده‌اند‌ فعالسازی مکانیسم ماشه غیر قانونی و خلاف موازین حقوقی است. موضعی که باعث شد این گمانه ایجاد شود که چین و روسیه به عنوان ۲ عضو شورای امنیت، با اجرای تحریم‌های این نهاد علیه ایران همراهی نکنند.

ایران نیز با توجه به این ظرفیت دیپلماتیک، در راهبرد اتخاذ شده خود به دنبال تداوم رایزنی‌های دیپلماتیک خود در این زمینه است. راهبردی که از یک سو به دنبال هم افزایی با کشورهای دوست برای مقابله با این رفتار غیر حقوقی اروپا و آمریکا است و از سوی دیگر همچنان مسیر مذاکره با این کشورهای اروپایی را باز بگذارد.

چانه‌زنی‌های روزهای آخر

بر اساس شواهد موجود، احتمال کمی وجود دارد که ۳ کشور اروپایی در تصمیم خود برای فعالسازی مکانیسم ماشه تجدیدنظر کنند. با این وجود هنوز این احتمال، ولو بسیار اندک، وجود دارد که طرف اروپایی به دنبال آن است تا از طریق تشدید فشار بر ایران، امتیازات مد نظر خود را کسب کند. در مقابل، همانگونه که گفته شد؛ ایران ضمن تاکید و مقاومت بر مواضع منطقی و استدلال‌های حقوقی خود، به کشورهای اروپایی یادآوری می‌کند که تصمیم آنها برای فعالسازی مکانیسم ماشه، چه تبعاتی برای آنها خواهد داشت.

تاکید شورای عالی امنیت ملی ایران مبنی بر تعلیق همکاری‌های ایران با آژانس در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه؛ در راستای یادآوری همین تبعات است. از سوی دیگر، شورای عالی امنیتی ملی ایران با تاکید بر موضوع تعلیق همکاری با آژانس، این پیام را به اروپایی‌ها رسانده که هر نوع تصور مبنی بر اینکه پس از فعالسازی مکانیسم ماشه، طرف اروپایی مجددا خواستار همکاری ایران با آژانس شود؛ یک تصور و ذهنیت بی اساس است.

پیش‌بینی می‌شود ۳ کشور اروپایی در نظر دارند در وهله اول مکانیسم ماشه را فعال کنند و سپس مجددا وارد رایزنی با ایران برای بازرسی آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران شوند. اما ایران اکنون به آنها اعلام کرده است که فعالسازی مکانیسم ماشه به معنای تعلیق همکاری‌های با آژانس است.

اروپا و آمریکا دیگر اهرم فشاری بر ایران نخواهند داشت

ضمن اینکه در‌ صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، اروپا و آمریکا دیگر اهرم فشاری بر ایران نخواهند داشت. و در مواجهه با ایران، کارتی تخت عنوان امتیاز به ایران در اختیار نخواهند داشت.

البته شاید این ذهنیت مطرح باشد نه پس از فعالسازی مکانیسم ماشه، طرف غربی با تهدید حمله نظامی، به ایران فشار بیاورد که همکاری با آژانس را بپذیرد. اما قاعدتا در صورت طرح چنین تهدیدی، در ایران همکاری با آژانس به عنوان یک تهدید نظامی تلقی می‌شود. چراکه به صورت طبیعی، این همکاری و ارایه اطلاعات درباره تاسیسات هسته‌ای و ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد ایران، بر توان بازدارندگی ایران تأثیر خواهد گذاشت.

به هر حال مشخص است در روزهای باقی مانده تا موعد فعالسازی مکانیسم ماشه، طرفین در حال استفاده از کارت‌های خود برای تأثیرگذاری بر روی تصمیم طرف مقابل هستند.

ایران نیز به درستی به طرف مقابل اعلام کرده است که تصمیم آنها برای فعالسازی مکانیسم ماشه، در عمل باعث مسدود شدن هر نوع همکاری میان ایران و آژانس خواهد شد. به عبارتی اگر طرف اروپایی به دنبال حل مسئله، یعنی بازرسی از تاسیسات هسته‌ای و کسب اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران است؛ فعالسازی مکانیسم ماشه، نه تنها باعث تحقق این مطالبه آنها نخواهد شد؛ بلکه عملا مسیله را پیچیده‌تر خواهد کرد.