جزئیات قطعی برق در ۱۴۰۴ از این قرار است که در برخی مناطق زمان آن دو برابر شده و هر کس باید از طریق سامانه برق من از زمان آن مطلع شود.

به گزارش سرمایه فردا،  برای نخستین بار قطعی برق در ۱۴۰۴ به دلیل  کسری تولید نسبت به میزان تقاضا افزایش یافته و باعث شد که  خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده در بخش خانگی زودتر آغاز شود و حتی زمان قطعی نیز افزایش یابد. بخشی از این مساله تحت تاثیر کاهش بارندگی و اثر منفی آن بر نیروگاه های برق آبی کشور اتفاق افتاده است. از طرف دیگر در برخی مناطق کشور گرما امسال زودتر به سراغشان امد و همین مساله باعث افزایش استفاده از سیستم های سرمایشی شد که به تبع ان میزان مصرف برق نیز بالا رفت. البته نباید نادیده گرفت که سرمایه گذاری در حوزه برق کشور بسیار کم شده است که این مساله ناشی از ضعف سیاست گذاری وزارت نیرو در برنامه ریزی بای جذب سرمایه گذار بوده است.

البته پیش از این وزارت نیرو و وزارت صنعت در سال ۱۴۰۱ اعلام کردند که تفاهمنامه ای برای همکاری در زمینه تولید برق توسط صنایع منعقد کرده اند اما تاکنون تنها چند شرکت بسیار بزرگ توانسته اند از این نیروگاه ها بهره برداری کنند و عملا اجرای آن روی کاغذ باقی مانده است. در سال گذشته نیز موضوع ساخت نیروگاه برای صنایع در شهرک های صنعتی مطرح شده است که اگر اجرایی شود برای سال جاری اثری در شبکه نخاهد داشت. بنابراین با در نظر گرفتن این شرایط نباید انتظار داشت که این خاموشی‌های بهاره تنها یک تا دو هفته ادامه داشته باشد و به خاموشی‌های فصل گرم متصل خواهد شد، مگر اینکه وزارت نیرو برنامه خاصی در زمینه مدیریت مصرف برق داشته باشد که تاکنون چنین چیزی ارائه نشده ایت و تنها درخواست شده برخی شرکت ها در روزهای تعطیل به جای روزهای کاری فعالیت داشته باشند.

حل مشکل خاموشی برق

در شرایط کنونی مهمترین کلید حل مشکل خاموشی برق به وضعیت صنایع بر می گردد. به طور قطع اگر صنایع در مسیر تامین برق مورد نیاز خود حرکت کنند مشکل قطعی برق برطرف می شود. اما مساله آنجاست که بسیاری از صنایع سرمایه گذاری و هزینه تعمیر و نگهداری نیروگاه ها را بالا می دانند و برخی از مدیران صنایع می گویند که ترجیح می دهیم برق را با نرخ آزاد خریداری کنیم تا اینکه وارد چالش ساخت نیروگاه و هزینه تعمیر و نگهداری شویم. البته برخی از صنایع که تمایل به ساخت نیروگاه دارند در زمینه نقدینگی و تامین سرمایه مشکل دارند. هرچند صندوق توسعه ملی اعلام کرده است که اعتبارات ارزی به صنایع برای راه اندازی نیروگاه می دهد.

اما از آنجایی که وام صندوق توسعه ملی ارزی است و به صورت ارزی نیز تسویه می کند عملا در این شرایط که ارز با نوسانات بالایی روبروست بسیاری از سرمایه گذاران ترجیح می دهند که وام ارزی دریافت نکنند چراکه احتمال دارد در زمان تسویه اقساط با پیک قیمت ها مواجه شوند. به همین دلیل هزینه بالایی به انها تحمیل شود. به همین دلیل دولت باید به دنبال راهکاری برای تامین سرمایه پروزه های نیروگاهی باشد تا سرمایه گذاران ترغیب شوند به این بخش ورود کنند.

افزایش قطعی‌های برق در شهرستان‌های استان تهران

با توجه به اینکه در روزهای اخیر، قطعی‌های برق در شهرستان‌های استان تهران از مناطق شمالی مانند شمیرانات تا بخش‌های غربی استان مانند شهریار و حومه گزارش شده که اغلب بدون برنامه‌ریزی قبلی و هماهنگی با اطلاعیه‌های توانیر انجام شده و موجب نارضایتی گسترده مردم شده است. در برخی نقاط، خاموشی‌های چندباره در طول روز رخ داده که علاوه بر ایجاد مشکلات عمومی، فعالیت واحدهای تجاری و خدماتی را نیز مختل کرده است. بسیاری از کسب‌وکارهایی که وابسته به سیستم‌های خنک‌کننده و دستگاه‌های برقی هستند، خسارت‌های مالی قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند.

یکی از تأثیرات مهم این خاموشی‌ها، ایجاد اختلال در تأمین آب در مناطقی است که منابع آب آن‌ها وابسته به چاه‌های آب است. به‌عنوان مثال، در منطقه صباشهر شهریار، قطعی برق چاه‌های تأمین آب باعث شد بیش از چهار ساعت آب شرب منطقه قطع شود. همچنین در شمیرانات تهران، خاموشی اعلام‌شده برای دو ساعت بود، اما در عمل بیش از چهار ساعت ادامه یافت و سامانه‌های اطلاع‌رسانی مانند شماره ۱۲۱ قادر به پاسخگویی مؤثر به شهروندان نبودند.

نحوه اطلاع از قطعی برق در ۱۴۰۴

وزارت نیرو اعلام کرده است که در خانواده ها می توانند با مراجعه به سامانه برق من نسبت به زمان قطعی برق منطقه خود مطلع شوند. این مساله منجر می شود که مردم راحت تر بتوانند مشکلات ناشی از قطع برق را مدیریت کنند. با این حال برخی نیز به این سامانه مراجعه نمی کنند و همین مساله باعث می شود با مشکلات بیشتری روبرو شوند. وزارت نیرو اعلام کرده که به صورت عمومی جدول زمانبندی برق را ارائه نمی دهد چراکه این مساله می تواند به مشکلاتی مانند دزدی از خانه ها بیفزاید. زیرا در زمان قطعی برق سیسستم های دزدگیر و دوربین ها و … قطع منی شود و افرادی که قصد خالی کردن خانه های مردم را دارند با مراجعه به جدول خاموشیب ها به راحتی محله مورد نظر خود را پیدا می کنند.

بنابراین این مساله نیز احتمال خسارت بیشتر برای مردم به همراه دارد. در چنین شرایطی تنها راهکار توسعه صنعت برق است که در بلندمدت می تواند راهشا باشد و در کوتاه مدت باید وزارت نیرو مشوق هایی را برای کاهش مصرف برق ارائه دهد و همچنین با همکاری سایر دستگاه های دولتی به توسعه برق خورشیدی برای تامین برق برج ها و آپارتمان ها اقدام کنند.

شد ۵۰ درصدی مصرف برق در یک روز

با ورود به میانه اردیبهشت‌ماه، گرمای تابستانی به‌طور غیرمنتظره‌ای در نقاط مختلف کشور شدت یافته است. داده‌های هواشناسی نشان می‌دهد که متوسط دمای هوای امسال نسبت به سال‌های گذشته در فصل بهار بیش از سه درجه افزایش داشته است. این افزایش دما منجر به رشد قابل‌توجه مصرف برق شده، در روزهای گرم اردیبهشت پیک مصرف برق در کشور حدود ۲۰ هزار مگاوات نسبت به روزهای غیر پیک افزایش می یابد که معادل رشد ۵۰ درصدی مصرف برق در یک روز است. بنابراین در این شرایط وضعیت مصرف به وضعیت هوا نیز گره خورده است. با توجه به وضعیت فعلی، اتخاذ تصمیمات راهبردی و سیاست‌گذاری‌های دقیق برای مدیریت مصرف برق و جلوگیری از خاموشی‌های بیشتر ضروری است تا زیرساخت‌های تأمین انرژی کشور بتوانند پاسخگوی نیازهای فزاینده باشند.

به طور کلی ادامه خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌نشده و افزایش مصرف برق فشار بیشتری بر شبکه توزیع وارد می‌کند و احتمال قطعی‌های گسترده‌تر در ماه‌های گرم سال را افزایش داده است. در این شرایط، مدیریت بهینه مصرف، اطلاع‌رسانی دقیق‌تر زمان‌بندی خاموشی‌ها و اجرای سیاست‌های پایدار برای تأمین انرژی ضروری به نظر می‌رسد. بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی و صنعتی، ایجاد مشوق‌هایی برای کاهش مصرف برق، استفاده از تجهیزات کم‌مصرف، افزایش شفافیت و اطلاع‌رسانی توانیر، تنظیم زمان‌بندی دقیق خاموشی‌ها و توسعه ظرفیت تولید برق از طریق نیروگاه‌های تجدیدپذیر از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند از بحران‌های بزرگ‌تر جلوگیری کنند.

 

چرخه معیوب پرداخت خسارت های ناشی از قطعی های برق تابستان

به روز رسانی خبر ۳ آبان ۱۴۰۴/ تقریبا همه خسارت دیدگان قطعی برق، یا هنوز موفق به دریافت غرامت نشده اند یا مبالغ بسیار ناچیزی به حسابشان واریز شده است!

 

شهروند دکمه کنترل تلویزیون را که می زند اول همه چیز خوب و عادی است. یکی از شبکه ها در حال پخش سریالی کره ای است. هنوز چند دقیقه بیشتر نگذشته که یکدفعه همه جا سیاه می شود. دیگر نه فقط تلویزیون خاموش شده که همه خانه شده ظلمات تاریکی. به یک دلیل تکراری. برق قطع شده است. چاره ای نیست. دردی است که شاید تنها درمانش، گذشت دو ساعت ناقابل باشد. و بعد… دوباره تاریکی جایش را به روشنایی می دهد. تلویزیون و سایر وسایل برقی که در زمان قطعی برق روشن بودهپف به صورت خود به خود دوباره روشن می شود. حالا اما درحال پخش مسابقه فوتبالی خارجی است. به یکباره اما تصویر و صفحه تلویزیون شروع می کند به کم نور و پرنور شدن. مرد، تلویزیون را چند بار خاموش و روشن می کند اما فایده ای ندارد. وبالاخره بعد از حدود نیم ساعت، صفحه تلویزیون برای همیشه خاموش می شود. سیاه، سیاه، سیاه.

قطعی برق که چند ساعت طول بکشد، فقط نور خانه را با خود نبرد بلکه تلویزیون و یخچال را هم با خود برد! اما این پایان ماجرا نیست، بلکه آغاز راهی است پرپیچ و خم بود برای کشف سازوکاری عجیب؛ صندوق جبران خسارتی که با «۳۰۰ تومان» روی قبوض مردم تغذیه می‌شود و در نوسان با خسارت‌های میلیونی وسایل برقی ناشی از قطعی های پیاپی تابستانی که گذشت، عملا بی فایده و بی اثرشده است.

صندوقی که در راستای جبران خسارت کم کاری سازمان ها و همان واژه های دستمالی شده «تکریم ارباب رجوع» و البته« حقوق شهروندی»، از دو سه سال قبل و بعد از آغاز کمبود برق و قطعی آن به دستور دولت ایجاد شده است. قرار بود این صندوق راهکاری باشد برای پرداخت خسارت تلویزیون و یخچال و آسانسور و پمپ های آبی که در طول ۲-۳ ماه قطعی های چندین ساعته برق در تابستان، نیم سوز شدند یا سوختند. حالا اما؛ برخلاف ادعاهای مسئولان، نه کسی زیر بار تعهدش می رود و نه اینکه اصلا ساز و کاری برای پرداخت خسارت آنها مشخص شده است. این گزارش، واکاوی همین تناقض آشکار و بررسی شیوه عملکرد سازمان متولی تامین برق در «پاسخگویی» به شهروندان ؛ از زبان مشترکان خشمگین تا توضیحات مدیر توانیر در گفت و گو با «هفت صبح» .

داستان همیشه از یک جرقه شروع می‌شود. از دودی که از پشت یک تلویزیون، یخچال یا پکیج بلند می‌شود. و این آغاز ماراتنی پیچیده برای صدها خانواده‌ای است که هر ساله قربانی نوسانات برق می‌شوند. آنها که نه فقط در این گرانی بازار ، وسیله‌ای از وسایل خانگی خود را از دست داده‌اند، که اکنون باید در هزارتوی یک سیستم اداری عجیب برای گرفتن غرامت، سرگردان شوند. از یک خانه در محله ما تا میز مدیران ارشد شرکت توانیر، جایی که عدد و رقم این خسارتها برسی و پاسخ نهایی داده می‌شود.

 

سامانه‌ای به نام «بیمه»؛ دروازه اول یک انتظار طولانی

قرار است پیگیری مسئولان از طریق ثبت رسمی شکایت، در درگاهی مجازی به نشانی.ir bime.tavanir.org باشد. همان سایتی که مدیران توانیر بارها مدعی شده اند که شهروندانی که به خاطر قطعی های مکرر برق، وسایل برقی اشان سوخته، می توانند از طریق آن غرامت بگیرند. اما این فقط ویترینی است برای تبلیغاتی مدیرتی.

در عمل، مشترک خشمگین ابتدا باید با انبوهی از مدارک — از عکس فیوز برق تا فاکتور وسیله آسیب‌دیده — در این سامانه ثبت‌نام کند. اما این تازه آغاز راه است. راهی طولانی و پرپیچ و خم که بخشی از آن به کم توجهی خود شهروندان و بخشی به کم کاری شرکت توانیر بر می گردد. به عنوان مثال به گفته کتر عبدالامیر یاقوتی، مدیرکل امور انرژی و مشتریان توانیر، بزرگ‌ترین مانع، پرداخت خسارت «نقص مدارک»است:«از پنج هزار پرونده ثبت شده در سال گذشته، حدود هزار پرونده به همین دلیل، بلاتکلیف مانده‌اند». در حقیقت گویی سیستم، به‌جای تسهیلگری، خود به یک مانع بزرگ تبدیل شده است. حتی در صورت تکمیل پرونده، انتظار برای «استعلام شماره شبا» و تایید نهایی، زمان این فرآیند را به درازا می‌کشاند.

پاسخ مدیر توانیر پرده از یک واقعیت تلخ برمی دارد: منبع مالی این صندوق، نه بودجه دولتی، که همان مبلغ ناچیز ۳۰۰ تومانی روی قبض‌های ماهانه خودمان است

وقتی که هیچ کس پاسخگو نیست!

با این وجود شهروندان نیز اعتراض هایی جدی نسبت به فرآیند ثبت شکایت دریافت خسارت و پاسخگویی مسئولان و سازمان مربوطه دارند. به عنوان مثال بسیاری از شهروندان مدعی اند که اصلا در سایت مزبور امکان بارگذاری مدارک برای دریافت خسارت وجود ندارد. حمید رضا یکی از همین شهروندان تهرانی است که بعد از سوختن تلویزیون خانه اش تصمیم گرفت برای خسارت اقدام کند.

بنابراین به سایتی که مسولان اعلام کرده بودند رفته است. وی در مورد آنچه بعد از این بر وی گذشته می گوید: اولا این سایت قسمتی برای خسارت ناشی از قطعی برق و سوختن وسایل برقی ندارد. تنها قسمتی که دارد بخش بیمه آتش سوزی ناشی از قطعی برق است که اصلاا ربطی به موضوع ندارد! ثانیا وقتی می خواهید مدارکتان را برگذاری کنید به خاطر همین مغایرت اصلا یا امکان آن را ندارید یا به سختی بارگذاری می شود. ثالثا وقتی می خواهید در قسمت نوضیحات، ماجرا را بنویسید، فقط تعداد کمی کلمه می توانید بنویسید و برای همین، اصب ماجرا معمولا ناقص می ماند.

حمید رضا اما گویا سمج تر از این حرفهاست. وی برای پیگیری ماجرا تصمیم می گیرد به نهادهای مرتبط زنگ زده و شکایت کند اما….!« از طریق سایت و اینترنت و ۱۱۸، بیش از ۱۰-۲۰ شماره از بخش های مختلف اداره برق تهران و حتی وزارت نیرو به دست آوردم. ولی جالب اینجا بود که حتی یکی از آنها نیز گوشی را برنمی داشتند و جواب نمی دادند! حتی شماره هایی که برای ارتباطات مردمی اعلام شده بود! یعنی به زبان ساده، عملا دسترسی شهروندان با اداره برق قطع است! »

این شهروند تهرانی اما باز هم از پا نمی نشیند و با ارتباط با روابط عمومی اداره برق تلاش می کند تا ماجرا را پیگیری کند. وی اما در مورد نتیجه این پیگیری ها نیز می گوید: چندین بار با روابط عمومی این اداره تماس گرفتم . گفتند مدارکت را برای ما بفرست. ولی باز هم کسی پیگیری نکرد. آخر سر بعد از چندین بار تماس یکی از کارشناسان آنها تلویحا گفت؛ آقا چرا نمی گیری؟ همه اینها سرکاریه… شما تا ابد هم بچرخی، کسی جوابی به شما نمی دهد، چون اصلا سازوکاری برای پرداخت خسارت مشخص نشده است!

 

حقوقی که می‌پردازیم، خسارتی که می‌گیریم؛ کشف یک معادله عجیب

اما شوک اصلی گزارش وقتی آشکار می‌شود که به بررسی منبع مالی تامین این خسارتها می‌پردازیم. برخلاف تصور عموم، بودجه غرامت‌ها از جیب دولت یا شرکت توانیر تأمین نمی‌شود. این بودجه از همان «۳۰۰ تومان»های کوچکی می‌آید که در گوشه قبوض برق همه ما در هر دوره خودنمایی می‌کند.

دکتر یاقوتی با تشریح این معادله افشا می‌کند که با ۳۰ میلیون مشترک خانگی و ۵ میلیون مشترک تجاری، کل مبلغ این صندوق در سال گذشته تنها ۳۲۰ میلیارد تومان بوده است. با این رقم، و با فرض ۲۰۰۰ پرونده آتش‌سوزی، سهم هر مشترک به طور متوسط به زیر ۱۵۰ میلیون تومان می‌رسد. این رقم در عمل به معنای پرداخت‌هایی است که از ۱.۸ میلیون تومان برای یک تلویزیون سوخته تا ۴ یا ۵ میلیون تومان برای خسارتی بزرگ‌تر در نوسان است.

اینجاست که تناقض اصلی آشکار می‌شود، چگونه می‌توان با مبلغی ناچیز که سال‌هاست ثابت مانده، خسارت ناشی از تورم افسارگسیسته خرید یا تعمیر لوازم خانگی سوخته یا نیم سوز شده را جبران کرد؟ این مقام مسئول در پاسخ به این سوال می گوید:« اگر این سهم در قانون بودجه افزایش یابد، بودجه ما هم بیشتر می‌شود، یعنی راه حل، پرداخت پول بیشتر از سوی خود مردم است.»

در میانه این توضیحات، نکته دیگری نیز خودنمایی می‌کند. تلاش برای انتقال بخشی از مسئولیت به دوش مشترکان برق. یاقوتی با تأکید بر «عوامل داخلی»، استاندارد نبودن سیم‌کشی داخل منازل، اتصالات غیراستاندارد و استفاده از تجهیزات نامناسب را مؤثرتر از نوسانات شبکه توزیع برق می‌داند.

توصیه نهایی این مدیر نیز بر «پیشگیری» متمرکز است: «استفاده از سیستم‌های حفاظتی می‌تواند جلوی بسیاری از خسارت‌ها را بگیرد.» گویی به جای حل ریشه‌ای مشکل نوسانات برق، از مردم خواسته می‌شود که خود را برای مقابله با آن مجهز و آماده کنند!

 

روایت یک مشترک خسته از پیگیری‌های بی‌پاسخ

تلویزیونش در یک نوسان برق سوخت. حالا پس از ۴ ماه پیگیری، تنها چیزی که به دست آورده، یک کد رهگیری است که هیچکس پاسخی برای آن ندارد. مریم احمدی، مشترک تهران عنوان می‌کند:«من همه مدارک را آپلود کردم. عکس فیوز، فاکتور تلویزیون، همه چیز. حتی پیامک تأیید هم دریافت کردم. اما وقتی هر هفته وضعیت پرونده را چک می‌کنم، می‌نویسد: «در دست بررسی». نه تلفنی، نه ایمیلی. انگار پرونده من در یک چاه عمیق افتاده! ما فقط یک شماره پرونده برایشان هستیم، نه یک مشتری که سالهاست قبض برقش را پرداخته است.»

 

غرامت ۲ میلیونی برای یخچال ۴۰ میلیونی!

یخچال فریزر خانه رضا موسوی، یکی از مشترکین تهران هم در جریان همین قطعی های برق آسیب دید. او می‌گوید: «یخچال من ۴۰ میلیون تومان قیمت داشت، پس از کلی پیگیری، گفتند پرونده شما تأیید شده و مبلغ ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان به حساب شبا واریز می‌کنند! واقعاً چه توجیهی برای این عدد وجود دارد؟ این مبلغ حتی هزینه تعمیر آن هم نیست. بهشان گفتم خودتان این پول را نگه دارید.»

ساناز ایمانی، مطمئن است مشکل از نوسان برق بوده، اما پرونده‌اش به دلیل «عدم تطابق با استانداردهای داخلی» بسته شده است. وی قصه پر غصه اش را اینگونه تعریف می‌کند:«ادعا می‌کنند سیم‌کشی داخلی خانه مشکل دارد. اما چطور بدون اینکه حتی یک کارشناس برای بازدید بیاید، این نتیجه را گرفتند؟ من از یک برقکار متخصص برای بررسی خانه دعوت کردم و او تأیید کرد که همه چیز استاندارد است. اما گوششان بدهکار نیست. این یعنی هر وقت بخواهند می‌توانند بهانه بیاورند و هیچ غرامتی نپردازند.»

وقتی حرف مسئولان با واقعیت زندگی مردم فاصله دارد

حسین مرادی، شهروند دیگری است که در همین راستا سوالی را مطرح می کند و می‌پرسد؛ آیا واقعاً مسئولان انتظار دارند همه مردم سیم کشی برق خانه‌های خود را بازسازی کنند؟ او می گوید:«پیشنهاد می‌دهند از محافظ برق برای وسایل خانه استفاده کنیم، خب من استفاده می‌کنم. اما تاکید دارند سیم‌کشی خانه باید استاندارد باشد. من در یک آپارتمان ۳۰ ساله زندگی می‌کنم. آیا دولت یا توانیر برنامه‌ای برای کمک به نوسازی سیم‌کشی ساختمان‌های قدیمی دارد؟ یا فقط می‌گویند «خودتان پیشگیری کنید» و بعد خودشان هم غرامت مناسبی نمی‌دهند؟»

 

خسارت های نجومی، پرداختی های قطره چکانی

این گزارش نشان می‌دهد که سیستم فعلی جبران خسارات برق، در یک دور باطل گرفتار آمده است. این سیستم با بودجه‌ای ناچیز و ثابت، قادر به پاسخگویی به خسارت‌های نجومی ناشی از فرسودگی شبکه برق نیست. از سوی دیگر، فرآیند اداری آن به جای کمک‌رسانی، به مانعی برای خسارت‌دیدگان تبدیل شده است. و این یعنی تکریم ارباب رجوع و پاسخگویی، چیزی در حد صفر است!

به نظر می رسد در نهایت، راه برون‌رفت از این بحران، نه در پرداخت ۱.۸ میلیون تومانی برای یک تلویزیون سوخته، که در یک بازنگری اساسی باشد. شفاف‌سازی کامل فرآیندها، تجدید نظر در شیوه تأمین بودجه و در نهایت، سرمایه‌گذاری کلان برای نوسازی شبکه توزیع برق تا دیگر شاهد دود شدن تلویزیون‌های مردم نباشیم. چراکه تا آن روز، دود این مشکل، به چشم همه ما خواهد رفت.

 

رونق بازار فریزرهای صندوقی در روزهای سردسال

افزایش نگرانی از خاموشی‌های مکرر باعث شده فریزرهای صندوقی کم‌مصرف، دوباره به یکی از پرفروش‌ترین لوازم خانگی تبدیل شوند. محصولی ساده اما مطمئن که در خانه‌های ایرانی نقش «بیمه مواد غذایی» را بازی می‌کند.

به روز رسانی خبر ۱۹ آذر ۱۴۰۴/ شاید کمی عجیب باشد که در سردترین روزهای سال، بازار فریزر شاهد حضور متقاضی و مشتری باشد. اما واقعیت این است که با تجربه تابستان و قطع برق مکرر و همچنین نگرانی از تورم شدید قیمت ها، فریزرهای صندوقی در روزهای سرد سال هم فروش خوبی دارند.

بازار لوازم خانگی ایران در سال‌های اخیر بارها تحت‌تأثیر بحران‌های بیرونی قرار گرفته؛ از جهش ارزی گرفته تا محدودیت‌های وارداتی و تغییر سلیقه مصرف‌کننده. اما موج تازه‌ای که حالا ویترین برخی از فروشگاه‌های لوازم خانگی را دگرگون کرده، یک دلیل واحد دارد: نگرانی روزافزون مردم از خاموشی‌های مکرر. همین نگرانی باعث شده یخچال‌های صندوقی کم‌مصرف، یعنی همان مدل‌های خوابیده و ساده‌ای که زمانی در خانه‌های قدیمی یا مغازه‌های کوچک دیده می‌شد، دوباره به انتخاب جدی خانوارها تبدیل شوند. محصولی که بر پایه نیاز اضطراری شکل گرفته و از دل بی‌ثباتی شبکه برق، جایگاهی تازه در خانه‌ها پیدا کرده است.

در ماه‌های گذشته، پیش‌بینی‌های رسمی درباره احتمال تکرار خاموشی‌ها کافی بود تا بسیاری از خانواده‌ها درباره سلامت غذایی و دوام مواد فریزری تجدیدنظر کنند. تجربه سال‌های اخیر نیز نشان می‌دهد قطعی‌های چندساعته به‌سرعت کیفیت مواد غذایی را کاهش می‌دهد. یخچال‌های صندوقی به‌دلیل طراحی ساده‌تر و اتلاف حرارت کمتر، مدت بیشتری دما را حفظ می‌کنند. این ویژگی در شرایط ناپایداری برق، ارزش زیادی دارد. بسیاری از خانواده‌ها که پیش‌تر تنها یکی دو یخچال ایستاده یا سایدبای‌ساید داشتند، اکنون یک یخچال صندوقی کوچک را به‌عنوان پشتیبان خریداری می‌کنند تا در هنگام خاموشی، مواد غذایی آسیب نبیند. چنین تغییری در الگوی مصرف نشان می‌دهد نگرانی از وضعیت برق، به‌طور مستقیم در انتخاب کالا، تخصیص بودجه خانوار و سبک زندگی اثر گذاشته است.

تسلط چینی ها بر بازار

رونق دوباره یخچال‌های صندوقی هم‌زمان شده با حضور پررنگ‌تر محصولات چینی. هر چند این تولیدات در داخل کشور مونتاژ می شوند و نام های ایرانی دارند.  این برندها با قیمت‌گذاری تهاجمی و تولید مدل‌های متنوع، بخش بزرگی از تقاضا را جذب کرده‌اند. فاصله قیمتی میان محصولات چینی و نمونه‌های اروپایی، باعث شده بسیاری از خریداران به سمت مدل‌های ارزان‌تر خارجی متمایل شوند. به‌خصوص که در این بخش از بازار، ظاهر محصول نقش کمتری در تصمیم‌گیری دارد و انتخاب بیشتر بر پایه کارکرد و دوام انجام می‌شود. قیمت برخی مدل‌های چینی از حدود ۸ تا ۱۲ میلیون تومان شروع می‌شود و این بازه قیمتی وزن رقابتی بازار را تغییر داده است.

تولیدکنندگان داخلی با چالش‌هایی جدی روبه‌رو هستند. مهم‌ترین مسئله به کمبود کمپرسورهای کم‌مصرف و پرتوان مربوط می‌شود. این قطعه اصلی‌ترین نقش را در مصرف برق و عملکرد فنی یخچال دارد. در بازار جهانی نیز کمپرسورهای رده A و A+ با تقاضای بالا مواجه‌اند و بسیاری از کشورها برای رعایت استانداردهای انرژی، سهم بزرگی از تولیدات را خریداری می‌کنند. محدودیت‌های وارداتی، مشکلات نقل‌وانتقال مالی و افزایش نیاز داخلی، تأمین این قطعات را برای کارخانه‌های ایرانی دشوار کرده است. این کمبود به‌حدی جدی است که برخی تولیدکنندگان عرضه مدل‌های جدید را به تعویق انداخته‌اند یا از کمپرسورهای پرمصرف‌تر استفاده کرده‌اند. چنین روندی جایگاه تولید داخلی را ضعیف کند.

 

برندهای ناشناس

افزایش تقاضا مسیر ورود مدل‌های بی‌نام‌ونشان را هم باز کرده است. برخی واردکنندگان کوچک، یخچال‌هایی را با ظاهر مشابه برندهای معتبر عرضه کرده‌اند که فاقد پشتوانه فنی هستند. این مدل‌ها اغلب کمپرسورهای ارزان و غیر استاندارد دارند و برچسب انرژی درج‌شده روی آنها قابل اعتماد نیست. رشد چنین محصولاتی ممکن است هزینه‌های خانوار را در آینده افزایش دهد و باعث خرابی‌های زودهنگام شود.

در کنار چالش‌ها، تقاضا همچنان رو به افزایش است. ویژگی‌هایی مثل مصرف پایین، طراحی ساده و مقاومت بیشتر در برابر تغییرات شدید دما، یخچال‌های صندوقی را به انتخابی کاربردی در شرایط ناپایداری شبکه برق تبدیل کرده است. بسیاری از خریداران ترجیح می‌دهند علاوه بر یخچال اصلی، یک دستگاه کوچک‌تر داشته باشند تا مواد غذایی مهم در زمان خاموشی حفظ شود. این تغییر رویکرد صرفا در مناطق گرمسیر دیده نمی‌شود و در ‌شهرهای بزرگ نیز نشانه‌های مشابه دیده می‌شود؛ از تهران گرفته تا مشهد، شیراز و اصفهان.

کمتر پیش می‌آید که بازار لوازم خانگی، موج خریدی را بدون تبلیغات گسترده تجربه کند. اما این‌بار تقاضا از دل تجربه روزمره مردم شکل گرفته است. در دوره‌هایی که تغییر مد یا فناوری‌های جدید مثل پنل‌های دیجیتال و سیستم‌های اینورتر پیشرفته عامل رشد فروش بود، انتخاب مصرف‌کننده بیشتر رو به سمت جذابیت‌های ظاهری می‌رفت. در دوره کنونی، سادگی و کارکرد پایدار، ارزش بیشتری پیدا کرده است. یخچال‌های صندوقی به‌دلیل ساختار کم‌ریسک‌تر، به گزینه‌ای قابل اعتماد در خانه‌ها تبدیل شده‌اند.

 

پیام مهم برای سیاستگذار

این موج تازه یک پیام مهم برای سیاست‌گذاران دارد. تداوم ناترازی تولید و مصرف برق ممکن است ساختار مصرف جامعه را تغییر دهد و سلیقه خریداران را به سمت کالاهایی با فناوری ساده‌تر سوق دهد. در بازاری که زمانی رقابت بر سر امکانات لوکس و طراحی مدرن بود، اکنون معیارهای جدیدی مثل مقاومت در برابر خاموشی و مصرف کمتر انرژی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. تا زمانی که وضعیت برق پایدار نشده، انتظار می‌رود فروش یخچال‌های صندوقی روند صعودی خود را ادامه دهد. تجربه شکل‌گرفته در ذهن مصرف‌کننده نیز باعث می‌شود حتی پس از کاهش خاموشی‌ها، استقبال از این مدل‌ها ادامه پیدا کند.

حل نشدن مسئله تأمین کمپرسورهای کم‌مصرف ممکن است سهم بازار داخلی را کاهش دهد و مسیر توسعه صنعتی را دشوار کند. این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی مشخص برای واردات یا تولید داخلی قطعات کلیدی است. نقش نهادهای صنعتی نیز در حمایت از تولیدکنندگان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

روند بازگشت یخچال‌های صندوقی کم‌مصرف به خانه‌ها نشانه تغییری اساسی در رفتار خرید است. این کالا از یک محصول تقریباً فراموش‌شده، به انتخابی کاربردی در مواجهه با بحران انرژی تبدیل شده است. در سال‌هایی که ناپایداری برق به واقعیت زندگی روزمره نزدیک شده، چنین تحولاتی کاملاً طبیعی است. چند سال قبل پیش‌بینی چنین بازگشتی دشوار بود. امروز این مدل‌های ساده و کم‌مصرف به بخشی از برنامه‌ریزی خانوارها تبدیل شده‌اند و نقش نوعی «بیمه غذایی» را ایفا می‌کنند.