آلومینیوم به‌عنوان یکی از صنایع انرژی‌بر و راهبردی جهان، سالانه ۸۰ میلیون تن تولید دارد و حجم معاملات آن به ۲۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. ایران با تولید ۷۰۰ هزار تن شمش و ذخایر محدود بوکسیت، در مسیر دستیابی به ظرفیت ۱.۵ میلیون تن قرار گرفته است؛ مسیری که در کنار رقابت شدید کشورهای منطقه و سلطه چین بر بازار جهانی، آینده این صنعت را به یکی از محورهای مهم اقتصاد و تجارت کشور تبدیل کرده است.

حمید غلامی سروش: آلومینیوم به‌عنوان یکی از فلزات راهبردی جهان، نقشی کلیدی در صنایع مختلف ایفا می‌کند. فرآیند تولید این فلز از دو مسیر اصلی انجام می‌شود: نخست، استخراج از بوکسیت و دوم، بازیافت ضایعات.

در مسیر نخست، بوکسیت استخراج و پس از خردایش و شستشو با سدیم هیدروکسید، محلول آلومینیوم هیدروکسید حاصل می‌شود. این محلول پس از فیلتراسیون و سرد شدن، رسوب هیدروکسید آلومینیوم را تشکیل می‌دهد. سپس با حرارت‌دهی در کوره دوار، پودر آلومینا تولید شده و نهایتاً با فرآیند هال، آلومینا به آلومینیوم خالص تبدیل می‌شود. در مسیر دوم، ضایعات آلومینیومی جمع‌آوری، جداسازی، خردایش و تمیزکاری شده و پس از ذوب، مجدداً به شمش تبدیل می‌شوند.

ضرایب تبدیل در این صنعت نشان می‌دهد که برای تولید یک تن آلومینیوم، حدود پنج تن بوکسیت و دو تن آلومینا مورد نیاز است. حجم معاملات جهانی شمش آلومینیوم سالانه نزدیک به ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

از نظر ذخایر، گینه، ویتنام، استرالیا و برزیل بیشترین منابع بوکسیت جهان را در اختیار دارند که مجموعاً حدود ۳۰ میلیارد تن است. استرالیا با تولید ۱۰۰ میلیون تن، چین با ۹۰ میلیون تن و گینه با ۸۶ میلیون تن، بزرگ‌ترین تولیدکنندگان بوکسیت هستند. در بخش آلومینا، چین با ۷۶ میلیون تن، استرالیا با ۲۰ میلیون تن و برزیل با ۱۱ میلیون تن پیشتازند. تولید شمش آلومینیوم نیز عمدتاً در چین (۴۰ میلیون تن)، هند (۴ میلیون تن) و روسیه (۳.۷ میلیون تن) متمرکز است. چین، آلمان، کانادا و آمریکا بزرگ‌ترین صادرکنندگان شمش آلومینیوم محسوب می‌شوند.

تولید آلومینیوم انرژی‌بر است؛ به‌گونه‌ای که تولید یک تن شمش به بیش از ۱۴ هزار کیلووات ساعت برق نیاز دارد. در جهان، برق حدود ۳۲ درصد بهای تمام‌شده تولید را تشکیل می‌دهد، در حالی که این سهم در ایران حدود ۱۹ درصد است.

در ایران سالانه حدود ۷۰۰ هزار تن بوکسیت تولید می‌شود و ذخایر کشور به ۳۴ میلیون تن می‌رسد که تنها ۰.۱ درصد ذخایر جهانی است. تولید آلومینا در کشور حدود ۲۴۰ هزار تن است که عمدتاً در مجتمع جاجرم انجام می‌شود. از این میزان، ۸۰ هزار تن در همان مجتمع به شمش تبدیل شده و باقی به سایر شرکت‌ها فروخته می‌شود. تولید شمش آلومینیوم ایران سالانه حدود ۷۰۰ هزار تن است که بخش عمده آن در شرکت آلومینیوم جنوب (سالکو) انجام می‌شود.

شمش آلومینیوم در بورس کالا بر اساس نرخ جهانی LME و دلار نیمایی قیمت‌گذاری می‌شود. چشم‌انداز صنعت آلومینیوم ایران دستیابی به تولید سالانه ۱.۵ میلیون تن است. در حال حاضر مصرف داخلی حدود ۳۵۰ هزار تن برآورد می‌شود و مازاد تولید به کشورهایی چون چین، ترکیه، هند، عراق و افغانستان صادر می‌گردد.

کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز با بهره‌گیری از انرژی ارزان، جایگاه مهمی در این صنعت یافته‌اند. امارات با تولید ۲.۷ میلیون تن قصد دارد ظرفیت خود را به ۱۰ میلیون تن برساند و به رتبه دوم جهان دست یابد. بحرین با تولید ۱.۵ میلیون تن و عمان با ۳۸۰ هزار تن نیز در این عرصه فعال هستند. در مجموع، تولید جهانی شمش آلومینیوم سالانه حدود ۸۰ میلیون تن است که ۴۵ میلیون تن آن تنها در چین تولید می‌شود.