طرح کاهش دوره کارشناسی از چهار سال به سه سال، اگرچه با هدف مهارت‌محوری و کاهش اتلاف وقت دانشجویان مطرح شده، اما در صورت حفظ سبک آموزش تئوری و جزوه‌محور، تنها نتیجه‌اش صدور سریع‌تر مدرک‌های بی‌خاصیت خواهد بود. دانشگاه‌های ایران برای بازگشت به جایگاه واقعی خود، نیازمند تحول در محتوا، روش و هدف‌گذاری آموزشی‌اند.

به گزارش سرمایه فردا،  اکنون وزارت علوم با طرح کاهش مدت دوره کارشناسی، گامی به‌ظاهر اصلاحی برداشته است. اما این گام، اگر بدون تغییر در محتوای دروس، روش‌های تدریس و ارتباط با صنعت باشد، تنها به معنای صدور سریع‌تر مدرک‌هایی خواهد بود که همچنان بی‌خاصیت‌اند. این گزارش، نگاهی چندجانبه به نظرات دانشجویان، اساتید و کارشناسان دارد تا روشن کند که دانشگاه‌های ایران، برای بازگشت به نقش واقعی خود، باید از صدور مدرک به ساختن انسان‌های توانمند تغییر مسیر دهند.

اگر با دقت بیشتر به این موضوع نگاه کنیم، مشخص می شود که مشکل خود مدرک نیست، بلکه گره این چالش در سیستم آموزشی و بازار کار است. وقتی دانشگاه‌ها مهارت عملی یاد نمی‌دهند و فقط دروس تئوری را آموزش می دهند، مسلم است که مدرک تبدیل می شود به یک کاغذ بی‌خاصیت.

از طرف دیگر، وقتی بازار کار به جای مهارت، فقط دنبال “داشتن مدرک” باشد، مدرک بی‌ارزش می شود، چرا که همه با کمی تلاش موفق می شوند آن را بگیرند و هیچ تمایزی در مورد اینکه چه کسی مهارت بیشتری دارد، وجود ندارد. در عوض بسیاری از جوانان بدون رفتن به دانشگاه، با شاگردی و مهارت‌آموزی یا کارآفرینی خیلی موفق هستند. موضوعاتی که باعث می شود تا بسیاری از جوانان به این باور برسند که دانشگاه رفتن از پایه و اساس کار بیهوده ای است. شاید برای همین باشد که این روزها، بسیاری از نوجوانان و جوانان دیگر تمایلی به پشت میزنشینی در دانشگاه ها نیستند و ترجیح می دهند حرفه و شغلی را بیاموزند تا اینکه بخواهند دانشجو شوند. وضعیتی که نتیجه آن کاهش محسوس آمار داوطلبان کنکور و خالی ماندن بسیاری از صندلی های رشته های دانشگاهی است.

چالش هایی جدی در بخش آموزش

اما حقیقت این است که در تمام دنیا، دانشگاه ها جزء دارایی های بسیارارزشمند کشورها محسوب می شوند چرا که توسعه و آینده هر جامعه ای به آنها متکی است. در کشورما هم دانشگاه ها می توانند به چنین جایگاه ارزشمندی دست پیدا کنند، اگر اهداف و مسیر آن ، درست طراحی شوند. به زبان ساده، مدرک به تنهایی شاید به درد قاب کردن بخورد، ولی تجربه و یادگیری واقعی پشت آن مدرک، می‌تواند زندگی افراد را تغییر دهد.

سیستم آموزش عالی ما با چالش هایی جدی در بخش آموزش روبروست. از محتوای دروس رشته ها که معمولا محدود به یکسری اطلاعات قدیمی و تئوری است گرفته تا کمرنگ بودن ارتباط بین دانشگاه و صنعت. از کمبود بودجه های پژوهشی گرفته تا تعداد واحدهای زیادی که نقریبا یک سوم آنها جزء دروس عمومی یا دروسی هستند که اکثرا ارتباطی به رشته مورد نظر ندارند و یا جزء دروس «کاربردی » محسوب نمی شوند. حالا در چنین شرایطی مدتی است که وزارت علوم تصمیم به کاهش ترم ها و واحدهای دانشگاهی گرفته است. شاید به همین دلیل که این وزارت خانه هم متوجه این موضوع شده که اگر واقعا مدرک ارزش ندارد و همه دنبال مهارت و کار هستند، پس چرا باید ۴ سال وقت و هزینه دانشجوها گرفته شود؟ اقدامی که از نظر کارشناسان، می تواند حامل پیام مهمی به نام« قبول واقعیت» باشد. یعنی  وزارت علوم  متوجه شده است که این سیستم طولانی و پرواحد، بیشتر از اینکه مهارت بسازد، وقت می‌گیرد، بنابراین به دنبال حرکت به سمت کارمحوری است. به بیانی با کم کردن طول دوره، می‌خواهند دانشجویان زودتر سراغ کار یا دوره‌های تخصصی کوتاه ‌مدت بروند که واقعاً به درد بازار کار بخورد.

ولی نکته اینجاست؛ اگر فقط مدت دوره کارشناسی از ۴ سال به ۳ سال کاهش یابد و همان سبک آموزش تئوری و حفظی به جا بماند، عملاً مدرک، فقط «زودتر» برای قاب کردن آماده می شود!. درمقابل اما اگر همراه با کوتاه شدن، آموزش عملی، کارآموزی واقعی، پروژه‌محوری و مهارت‌محوری اضافه شود، قطعا مدرک دوباره معنا پیدا می‌کند.

 تصمیم وزارت علوم موافقان و مخالفان بسیاری دارد

با این حال این تصمیم وزارت علوم موافقان و مخالفان بسیاری دارد. مثلا دانشجویان موافق این اقدام، آن  را گامی خوب توصیف می کنند. محود، دانشجوی متالوژی دانشگاه علم وصنعت یکی از همین موافقان است که در گفت و گو با ـ«هفت صبح» می گوید: اگر این تصمیم اجرایی شود دیگر دانشجویان وقتشان هدر نمی رود و هزینه کمتری هم می کنند. البته دانشجویان شهرستانی هم موافق این طرح هستند زیرا به اعتقاد آنها، ترم ها هرچه زودتر تمام بشود هزینه خوابگاه و رفت و آمد کمتر می‌شود.

برخی از دانشجویان نیز منتقد این موضوع هستند. رضوان، دانشجوی رشته دامپزشکی دانشگاه تهران است جزء همین منتقدان است که در گفت و گو با «هفت صبح» می گوید:  کاهش ترم به معنای آن است که دانشجویان باید همان حجم درس را در زمان کمتر بخوانند که این مساله، باعث ایجاد استرس و فشار زیادی روی آنها می‌شود. زیرا بسیاری از دانشجویان همزمان کار می‌کنند یا از شهرستان می آیند، پس این تغییر می‌تواند شرایط را سخت‌تر کند و در نهایت هم ممکن است  حتی کیفیت آموزش هم کاهش پیدا کند.

الیاس، دانشجوی دیگری است که جزء منتقدان این طرح است و دررشته مکانیک دانشگاه آزاد مشغول تحصیل است. وی نیز در مورد دلایل مخالفتش با این طرح می گوید: به نظرم اجرای این طرح باعث خواهد شد تا دانشجو زمان کافی برای تحقیق و انجام پروژه نداشته باشد چون همه‌چیز فشرده و دانشجو فقط دنبال پاس کردن درس‌ها خواهد بود. بنابراین برای افرادی که به تحقیق علمی علاقه دارند، این طرح به معنای فرصت‌های یادگیری کمتری است که نصیب آنها خواهد شد.

در این میان دسته سومی هم وجود دارند. یعنی همان دانشجویانی که بی تفاوت هستند و برایشان مهم نیست چند ترم درس بخوانند یا واحدهای دانشگاهی اشان کم شود یا زیاد!.

در خصوص این طرح  هم نمی شود پاسخ قطعی داد که آیا همه اساتید دانشگاه موافقند یا مخالف؛ چون مثل هر گروه بزرگی، نظرها متفاوت است. اما برخی اساتید نگرانی‌هایی دارند از جمله اینکه: کاهش زمان ممکن است باعث شود تا محتوای دروس فشرده شده و فرصت تدریس عمیق، بحث، تمرین و بازاندیشی کمتر امکان پذیر باشد. همچنین کلاس‌ها نیز ممکن است به شکلی سطحی تر برگزار شوند و دانشجویانی که به لحاظ امکانات یا زمان ضعیف‌ترند ممکن است آسیب بیشتری ببینند؛ درست مثلً دانشجویی که هم‌زمان کار می‌کند

حذف دروس غیرکاربردی  ضروری است

اما برخی از اساتید با شرط و شروطهایی موافق این طرحند؛ مجید گودرزی استاد و کارشناس اقتصاد از جمله همین اساتید است که به “هفت صبح” در این باره می گوید: کاملا با کاهش ترم ها موافق هستم، زیرا یکسری دروس در مقطع کارشناسی پاس می شوند که عموما در بازار کار کاربرد ندارند و درس ها فراموش می شوند زیرا کارآیی ندارند.

وی با بیان اینکه بیش از ۸۰% مباحثی که در دوره کارشناسی در دانشگاه تدریس می شود برای دانشجویانی که وارد بازار کار می شوند اصلا بدرد نمی خورند ادامه می دهد: به نظرم باید بیشتر به سمت هدف گذاری برای تحصیل برویم تا در کنار تحصیل، شاهد اشتغالزایی بیشتر هم باشیم و درس هایی که مرتبط با بازار کار است، بیشتر ارائه شود.  زیرا بسیاری از درس ها در بازار کار، کارآیی ندارند و دانشگاه از بازار کار عقب است، بنابراین هم وقت و هم هزینه زیادی به دانشجوها تحمیل می شود که عملا بعداز فارغ التحصیلی در هیچ جایی به کار آنها نمی آید.

به اعتقاد  گودرزی، تحصیلی که در دانشگاه ها انجام می شود باید با خدمتی که قرار است به جامعه داده شود تطابق داشته باشد، یعنی تحصیل فقط برای پاس کردن واحدها نباشد بلکه به گونه ای باشد که به درد دانشجو، بعداز فارغ التحصیلی هم بخورد.

این استاد دانشگاه تصریح می کند: باید دید تحصیل چه مزیتی می تواند داشته باشد؟ هزینه ای که دانشجو می پردازد، آیا بازگشت دارد؟ این یک اصل مهم در صنعت آموزش در دنیا است. در حال حاضر در هر رشته ای که بررسی کنید خواهید دید که بسیاری از درس ها ارتباط چندانی با بازار کار ندارند و برای پرکردن سقف واحدهای لازم برای پر کردن دوره کارشناسی است.

گودرزی به عنوان راهکار؛ خاطر نشان می کند: قبل از هر چیز باید نیاز سنجی شود که هر صنعتی به چه چیزهایی نیاز دارد تا همان موارد در تدریس ها گنجانده شود. پیشرفتهای زیادی در هر حوزه ای در دنیا انجام شده که لازم است آموزش ها با پیشرفت ها مطابقت داشته باشد. اینکه برخی از مسائل برای ۵۰ سال پیش است فقط به درد تاریخ می خورد یا به عنوان مطالعه آزاد باید محسوب شوند.

وی با تاکید بر اینکه باید به دنبال مباحث نوین علمی و صنعتی بود و آموزش هم باید مطابق با آنها باشد تا آموزش ها مفید و موثر باشد، اظهار می کند: اگر تخصصی به آموزش توجه شود باید دانش آموخته ما بتواند در حد استاندارهای جهانی در صنایع مختلف داخلی و سایر کشورها به فعالیت خود ادامه دهد. اینکه بین تکنولوژی روز دنیا با دانشگاه های ما فاصله افتاده است به دلیل توجه نکردن به مسائل روز در دنیا است که باعث عقب افتادگی است.

هزینه های دولت کاهش می یابد

وحید کنعانی عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی درباره طرح پیشنهاد سه ساله شدن دوره کارشناسی به “هفت صبح” می گوید: در کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی فعلا این موضوع مطرح نشده است. ولی هدف از این طرح بهره گیری از فن آوریهای نوین در آموزش دانشجویان به جای روش های سنتی کنونی است، گرچه قطعا این طرح باید بدون کاهش کیفیت آموزش باشد.

وی با بیان اینکه این طرح جدای استفاده از فن آوریهای  نوین به دنبال کاهش اتلاف وقت دانشجو هم است تصریح می کند: معتقدم این طرح، می تواند طرحی  مثبت و مثمر ثمر باشد. اما باید همه جوانب آن  سنجیده شود، آیا تعداد واحدها را دانشجو می تواند در ۳ سال به اتمام برساند؟ آیا دانشجو شرایط پذیرش این برنامه را دارد؟ یعنی نه دانشجو آسیب ببیند و نه چالش هایی  برای وزارتخانه داشته باشد.

این عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی البته بعید است که امسال این طرح به مجلس بیاید. وی در این خصوص می گوید: اگر این طرح به تصویب برسد از نظر اقتصادی برای دولت هم خوب است. زیرا هزینه های خوابگاه، غذا و حقوق اساتید و کارکنان دانشگاه برای دولت کاهش می یابد. جدای اینکه هزینه های دانشجو هم کاهش چشمگیری پیدا می کند.

بنابر آنجه دانشجویان و اساتید و کارشناسان بیان می کنند؛ به نظر می رسد اگر این طرح فقط در حد کاهش ترم و کوتاه شدن زمان تحصیل باشد و اگر همان سبک درس‌های تئوری، جزوه‌محور و امتحان‌محور ادامه داشته باشد، شاید تنها عایدی آن، کمتر تلف شدن وقت و عمر دانشجویان باشد. اما اگر واقعا به دنبال افزایش سطح کیفی دانشگاه ها و کارآمدی آنها هستیم، باید با دقت و ظرافت بیشتری ابعاد این طرح را بررسی کرد تا واقعا دانشگاه های ایران نیز مانند تمامی دانشکاه های معتبر جهان، به کانون های آدم سازی واقعی بدل شوند نه مراکزی برای صدور گواهینامه های بی خاصیت!