شنبه ۱ آذر ۱۴۰۴
بیست روز از شعله‌ور شدن جنگل‌های هیرکانی در الیت می‌گذرد؛ در حالی که هر مقام و نهادی روایت متفاوتی از علت و روند اطفا ارائه می‌دهد، سرمایه چند میلیون ساله ایران همچنان در آتش می‌سوزد. تناقض‌ها از «علفزار» خواندن جنگل تا ادعای عمدی بودن حریق، تصویری از آشفتگی مدیریتی را نشان می‌دهد که فرصت طلایی مهار آتش را از دسترس خارج کرده است.
به گزارش سرمایه فردا، آتش‌سوزی الیت، بیش از آنکه یک بحران طبیعی باشد، به صحنه‌ای از تناقض‌گویی‌ها و تأخیرهای مدیریتی بدل شده است. ۲۰ روز است که جنگل‌های هیرکانی در آتش می‌سوزد از معاون اجرایی رئیس‌جمهور که خبر حریق «علفزار» را شنیده بود تا رئیس سازمان محیط زیست که پس از پایان سفر اردبیل تازه به منطقه رسید، هر مقام روایت خاص خود را دارد. فعالان محیط زیست هشدار می‌دهند که فرصت طلایی مهار آتش در همان روزهای نخست از دست رفت و حالا تنها باران یا ایجاد آتش‌بر می‌تواند مانع پیشروی شعله‌ها شود. در این میان، برخی مسئولان از کمک‌های خارجی سخن می‌گویند و برخی دیگر تأکید دارند که نیروهای داخلی کافی‌اند؛ اما نتیجه این ضد و نقیض‌ها چیزی جز ادامه سوختن جنگل‌های هیرکانی و تهدید روستاهای اطراف نبوده است. این بحران نشان می‌دهد که نبود هماهنگی و شفافیت، خود به عاملی برای گسترش آتش بدل شده است.
منطقه حفاظت شده چهار باغ واقع در ارتفاعات الیت شهرستان چالوس، بیش از ۲۰ روز است که درگیر آتش‌سوزی شده و جامعه محلی را درگیر تبعاتش کرده است. دود غلیظ منطقه و پیشروی آتش به سمت روستاهای مجاور حتی احتمال تخلیه مناطق مسکونی را هم پررنگ کرده است. طبق ماده ۴۸ قانون حفاظت و بهره‌برداری تمام ماموران دولتی اعم از لشکری و کشوری و شهرداری‌ها که در نزدیکی محل حریق باشند در مقابل تقاضای مامورین جنگلبانی یا ژاندارمری یا بخشداری موظفند با تمام وسایل ممکنه دولتی و شهرداری که در اختیار دارند در آتش‌نشانی کمک کنند اما در متن خبرها، هر گروه و دسته‌ای تلاش می‌کند کمک‌هایش را به رخ بکشد. به گفته منابع محلی، بالگردها خیلی زودتر باید به منطقه اعزام می‌شدند اما تاخیر در اعزام بالگرد کار را به جایی می‌رساند که دیگر حریق قابل کنترل نیست. بعد از ۲۰ روز سوختن منطقه حفاظت شده الیت و انفعال سازمان محیط زیست به‌عنوان مرجع اصلی کنترل بحران در این منطقه، شینا انصاری رئیس این سازمان پس از اتمام برنامه‌های عادی خود و به پایان رسیدن سفر اردبیل عازم الیت شد تا ستاد بحران را فعال کند. ستادی که همه را دست به تلفن کرد اما چه سود که این اقدامات خیلی دیر انجام شد.
در شرایطی که فعالان محیط زیست کارزار ارسال ایلوشن را راه‌اندازی کرده بودند، روز جمعه دو سورت پرواز توسط ایلوشن‌های غول پیکر انجام شد و عکس‌های هوایی نشان می‌داد حریق کنترل شده اما اطفای کامل آن انجام نشده است. شینا انصاری که تازه به الیت رسیده بود، در دو مصاحبه جداگانه خبر از درخواست کمک‌های خارجی از روسیه و ترکیه داد اما تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۳ اول آذر) هیچ خبری از کمک‌های این دو کشور دوست و همسایه نشد!
جعفر قائم پناه معاون اجرایی رئیس جمهور هم به آتش‌سوزی الیت واکنش نشان داد و در فضای ایکس نوشت خبر آتش‌سوزی در علفزارهای الیت را شنیده و برای جلوگیری از انتقال حریق به جنگل‌های هیرکانی رایزنی برای دریافت کمک‌های خارجی انجام خواهد شد. گویا استاندار مازندران اطلاعات غلط به او رسانده بود زیرا آنچه می‌سوخت، جنگل چند میلیون ساله هیرکانی بود و نه علفزارهای منطقه الیت!
محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهور هم در تماس‌های تلفنی جداگانه با استاندار مازندران و رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، پس از دریافت آخرین گزارش‌های میزان خسارات وارده، پیش روی آتش‌سوزی و نحوه عملیات اطفای حریق در جنگل‌های هیرکانی، دستورات لازم برای بسیج همه امکانات و تامین تجهیزات مورد نیاز اطفای حریق نیروهای امدادی را صادر کرد.
اما چه شد که به این نقطه رسیدیم و چرا آتش الیت خاموش نمی‌شود؟ صادق رحمتی مدیر جمعیت حامیان محیط زیست در گفت‌وگو با «هفت صبح» تکمیل مثلث آتش سوزی در جنگل‌های شمال به دلیل وقوع خشکسالی کاذب در ایران را عاملی می‌داند که در حریق غیرقابل کنترل الیت موثر است.
به گفته او، وقتی شکارچی برای شکار به جنگل می‌رود، پوکه فشنگش اگر روی لاشبرگ‌های خشک بیفتد، آتشی ایجاد می‌کند که کنترل آن در شرایط فقدان رطوبت غیر ممکن می‌شود. حریقی که در جنگل ایجاد می‌شود اگر در روز اول اطفا شود، مشکلی پیش نمی‌آورد اما وقتی آتش‌سوزی به ۱۳ تا ۱۴ روز می‌رسد، فقط باران می‌تواند این آتش را کنترل کند.
به گفته رحمتی، منابع طبیعی تا ۲۰ شهریور دام‌ها را از منطقه حفاظت شده چهارباغ خارج کرده و دیگر نسبت به منطقه حفاظت شده البرز مرکزی و چهارباغ وظیفه‌ای به عهده ندارد اما محیط زیست باید از ورود شکارچیان به منطقه خودداری می‌کرده است که به دلیل وجود فقط یک نیرو در پاسگاه الیت و دلیر، توان انجام مقابله با ورود شکارچیان را نداشته است.
این فعال محیط زیست حضور نیروهای منابع طبیعی و محیط زیست در منطقه از نخستین ساعات وقوع حریق تایید می‌کند اما معتقد است که این حریق با نیروهای اندک حاضر در منطقه قابلیت کنترل نداشته و به همین خاطر زمان طلایی اطفای حریق که یک هفته برای اطفا به کمک نیروی انسانی است و دو هفته برای اطفا با تجهیزات است، به‌طور کامل از دست رفته و اکنون بالگرد هم نمی‌تواند آتش را خاموش کند زیرا منطقه درگیر حریق شبیه به قیف بوده و کنترل آتش در آن بسیار سخت است.
از نگاه رحمتی تنها راه نجات جنگل قربانی کردن بخشی از آن و ایجاد آتش‌بر است تا از پیشروی آن به دیگر نقاط جلوگیری شود زیرا اگر آتش به گردنه چهارباغ برسد، تا روز یکشنبه دوم آبان به طالقان خواهد رسید و از هم‌اکنون باید نیروهای کوهنورد در طالقان آماده مقابله با آتش باشند.
او از مدیر کل محیط زیست مازندران گله دارد زیرا در چهارمین روز حریق با تشکل‌های مازندران جلسه داشته است اما از منطقه به صورت حضوری بازدید نکرده و درخواست بالگرد را به مسئولان ذیربط منتقل نکرده است.
اگرچه به نظر می‌رسد فرصت طلایی اطفای حریق از دست رفته است اما مهدی سعیدی معاون برنامه‌ریزی اداره کل منابع طبیعی مازندران-نوشهر در گفت‌وگو با «هفت صبح» بر این باور است که اگر بگوییم فرصت طلایی مقابله با حریق را از دست داده‌ایم، بی‌انصافی کرده‌ایم. نیروهای منابع طبیعی از نخستین ساعات حریق، پای کار بوده‌اند.
به گفته سعیدی همگی نیروهای مستقر با تمام توان کار کرده‌اند اما متاسفانه عمق یک متری لاشبرگ‌های منطقه باعث شده که آتش در لابلای لاشبرگها حرکت کرده و اطفا را با مشکل مواجه کند.
آن‌طور که معاون برنامه‌ریزی اداره کل منابع طبیعی مازندران-نوشهر می‌گوید: قرار است هشت سورت پرواز ایلوشن (روز شنبه یکم آبان) بعد از پرواز نسبتا موفق روز جمعه گذشته انجام شود. ایلوشن‌ها در تهران آبگیری می‌کنند و این مسئله تاخیر خاصی در عملیات اطفا ایجاد نخواهد کرد زیرا تفاوت زمانی مکان آبگیری بین یک ربع تا ۲۰ دقیقه است.
این مقام مسئول درباره زمان دقیق اطفای کامل حریق نمی‌تواند نظر قطعی ارائه دهد و فقط از حضور ۲۵۰ نفر در صخره‌های منطقه برای اطفا خبر می‌دهد و سازمان حفاظت محیط زیست را مسئول اصلی عملیات اطفا معرفی می‌کند زیرا کانون حریق در منطقه حفاظت شده تحت مدیریت این سازمان قرار داشته است.
اگرچه در فضای مجازی اخباری به نقل از رضا افلاطونی رئیس سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری دست به دست می‌شود که آتش‌سوزی الیت را عمدی اعلام کرده است اما او در گفت‌وگو با «هفت صبح» این خبرها را رد کرده و بر تاثیر عوامل انسانی بر وقوع حریق الیت تاکید می‌کند.
به گفته رئیس سازمان منابع طبیعی وسعت عرصه درگیر حدود هشت هکتار است و در بیش از ۱۵ تا ۱۶ نقطه، عملیات اطفای حریق در حال پیگیری است. منطقه درگیر کاملا صخره‌ای و کوهستانی با شیب تند است و به همین خاطر گسترش حریق دیرتر اتفاق می‌افتد اما به دلیل عدم دسترسی ماشین آلات و زحمت زیاد نیروی انسانی برای رسیدن به محل حریق، اطفای آتش‌سوزی هم دچار مشکل می‌شود.
اگرچه شینا انصاری از اعزام کمک‌های خارجی از ترکیه و روسیه به جنگل‌های الیت خبر می‌دهد اما افلاطونی می‌گوید که تا زمان انجام مصاحبه خبری از کمک‌های خارجی نیست و اگر هم کمکی ارسال شود، در حد بالگرد و هواپیمای آب‌پاش خواهد بود.
البته او تاکید می‌کند که ما خودمان از پس اطفای حریق بر می‌آییم و دلیل طولانی شدن آتش‌سوزی هم صعب‌العبور بودن منطقه است.
به گفته افلاطونی برابر قانون مسئولیت اصلی اطفای حریق با سازمان حفاظت محیط زیست اما منابع طبیعی هر خدمتی از دستش بر بیاید، انجام می‌دهد و در حال حاضر هم ۳۵۰ نفر از نیروهای یگان حفاظت منابع‌طبیعی در عرصه عملیاتی حضور مستمر دارند. این تعداد نیرو از نیروهای زبده و آموزش دیده هستند که از پنج استان معین فراخوانده شده‌اند.
او درباره نیروهای اعزامی محیط زیست برای عملیات اطفا اطلاعات دقیقی در دسترس ندارد اما بر اساس مشاهدات خود، بیش از ۸۰ درصد نیروهای مستقر در محل آتش‌سوزی را متعلق به نیروهای مردمی چهار روستای مجاور، هیئت کوهنوردی و نیروهای منابع طبیعی اعلام می‌کند.
افلاطونی یادآور می‌شود که از ۱۰ آبان شاهد حریق در این منطقه بودیم و تا ۲۴ آبان به خوبی اطفا انجام شده است. آنچه امروز شاهد آن هستیم از ۲۴ آبان شروع شده و نقطه کانونی آن کم بوده است. به مرور حریق را کنترل کردیم اما به دلیل لاشبرگ‌های خیلی زیاد در کف جنگل، آتش رسوخ می‌کند و یکباره بیرون می‌زند.
آتش الیت هنوز خاموش نشده و ثروتی ملی در حال سوختن است اما یک پرسش اساسی این است که آیا مسئولان همان‌طور که امروز به خط شده‌اند، نمی‌توانستند زودتر وارد عمل شوند که بحران دامن کشور را نگیرد و نوار باریک جنگل‌های شمال بیش از این آسیب نبیند؟
ایران، بی‌بهره از ساز و کار سازمان آتش‌نشانی جنگل
حیدر ابراهیمی‌فر، کارشناس ارشد منابع طبیعی
هر نوع آتش‌سوزی در هر جایی چه در منزل مسکونی یا در کارگاه و کارخانه و حتی در جنگلها و مراتع برای اطفا یک زمان طلایی دارد. معمولا حریق در عرصه‌های طبیعی از یک نقطه آغاز و بسته به تراکم ماده سوختنی، وزش باد، توپوگرافی منطقه و شرایط جوی پیشروی می‌کند. رطوبت نسبی بیشترین همبستگی را با توسعه و گسترش آن دارد. لذا بقول آتش‌نشان‌ها اگر اطفای حریق در دقیقه اول باشد، با یک لیوان آب مهار می‌شود. اگر در دقیقه دوم باشد، با یک سطل آب و اگر دقیقه سوم به بعد باشد، حریق گسترش یافته و مهار آن به سختی صورت خواهد پذیرفت.
در شمال کشور به تجربه مشخص شده که اگر دو تا سه هفته در فصل پاییز و پس از خزان درختان در شرایطی که کف جنگل مملو از ماده سوختنی است؛ باران نبارد، دما افزایش یافته و رطوبت نسبی هوا پایین باشد، رطوبت ماده سوختنی کاهش می‌یابد و پدیده فون یا گرم باد در دامنه می‌تواند جنگل را به انباری از باروت بدل کند. در چنین شرایطی محیط فقط منتظر یک جرقه است که معمولا در اثر بی‌احتیاطی رهگذران، شکارچیان، چوپانان و… این جرقه زده می‌شود.
اگر در همان روز اول حریق کنترل شود که بسیار عالی است و معمولا در اثر شبنم صبح گاهی حریق کاملا مهار می‌شود ولی اگر حجم آتش در تنه درختان به حدی باشد که تا صبح دوام بیاورد، زمان طلایی را از دست داده و در روز دوم، آتش قطعا با وزش باد توسعه می‌یابد و مهار آن را بسیار سخت می‌شود. چرا که جبهه آتش گسترش یافته و حریق از حالت عادی خارج و ممکن است طوفان حریق ایجاد شود که مهار آن اگر غیر ممکن نباشد، بسیار دشوار است و باید منتظر باران باشیم.
بی‌مبالاتی و بی‌توجهی به شرایط طبیعی
آتش‌سوزی در جنگل پدیده‌ای است که در شرایط جوی مناسب حتی در اثر رعد وبرق هم اتفاق می‌افتد. به‌طور میانگین در مناطق حفاظت شده تا یک سوم و در سایر مناطق حدودا تا پنج درصد حریق‌ها در اثر این پدیده جوی روی می‌دهد ولی آنچه بیشتر عامل حریق در ایران و در سایر کشورها است، بی‌مبالاتی و بی‌توجهی به شرایط طبیعی و روشن کردن آتش در طبیعت و رها کردن آن توسط انسان است که مسبب ایجاد حریق‌های گسترده می‌شود. حریق جنگل در روسیه مدت یکماه ادامه داشت یا در کالیفرنیا چندین ماه گرفتار حریق بودند. این پدیده کشورهای دارای تجهیزات و فن‌آوری را نیز زمین‌گیر کرده بود و ما نیز استثنا نیستیم. ولی آنچه به آن کمتر پرداخته می‌شود، عدم وجود سازمان کار مناسب همچون آتش نشانی شهری است. مگر آتش و خسارت آن، شهر و غیر شهر می‌شناسد؟
تخصص و تبحر در هر کاری حرف اول را می‌زند، باید نیروهای عملیاتی همچون رنجرهای ارتش دارای توان جسمی و عملیاتی مناسب و آموزش دیده و در مناطق خاص استقرار داشته باشند. کشور ترکیه بنابر گزارشات دارای ۱۰۰ پایگاه اطفا حریق و ۱۰۰۰ نیروی آتش‌نشان و ۱۰ هزار نفر نیروی پشتیبان از ارتش است. ولی در حریق چند سال قبل از ایران و سایر کشورها کمک خواست تا حریق را مهار کند. ولی ایران از ساز و کار سازمان آتش‌نشانی جنگل بی‌بهره است.
دلایل گسترش آتش‌سوزی در جنگل الیت مازندران
در زمانی که شرایط برای حریق مهیاست باید از تردد در جنگل ممانعت کرد تا احتمال آتش‌سوزی را به حداقل برسانیم. در شرایط بحرانی وجود بالگرد برای هلی برد نیرو و پشتیبانی عملیاتی نیروهای آتش‌نشان حاضر در منطقه آتش از ضروریات است. چرا که در مناطق صعب‌العبور زمان و توان نیروها برای رسیدن به آتش تلف می‌شود و از همه مهمتر رسانیدن آب غذا، ادوات و وسایل استقرار را با هلی برد می‌توان تسهیل کرد. در مواردی نیز اگر بسکت مناسب وجود داشته باشد، با حمل آب می‌توان کانون‌های حریق را مهار کرد تا از توسعه آن ممانعت شود. وجود هواپیمای آب پاش در شرایط فوق بحرانی که در روی زمین کاری از نیروهای عملیاتی به دلیل شیب و پرتگاه بر نمی‌آید نیز در کاهش حریق و مهار آن می‌تواند کارساز باشد.
این روزها که آتش‌سوزی در جنگل الیت مازندران وجود دارد، با توجه به شرایط جوی پایدار و پیش‌بینی افزایش دما و عدم بارش تا نیمه آذر باید از تردد و ورود افراد غیر بومی به مناطق جنگلی شمال برای تفریح و شکار و …. جدا ممانعت شود. در صورت بروز آتش آن هم در ارتفاعات به دلیل خصوصیت آتش که بر خلاف تمام پدیده‌ها مانند سیل که در اثر جاذبه از بالا به پایین حرکت می‌کند، بر عکس آتش از پایین به بالا حرکت می‌کند که به آن اثر دره می‌گویند، لذا تیم‌های عملیاتی باید از ارتفاع پایین با جبهه حریق مبارزه کنند. در مبارز با این نوع حریق خاموش کردن کنده‌های در حال سوختن در اولویت قرار دارد لذا وجود آب برای مهار از ضروریات است. قطع درختان توخالی و لاپی در حال سوختن از اولویت‌هاست چراکه تنه خالی آنها همچون دودکش آتش را به سایر مناطق پرتاب کرده و موجب توسعه حریق می‌شود. آتش‌سوزی‌های تجویزی از دیگر روش‌های مهار حریق است که لازم است در جبهه مقابل و یا دامنه مقابل حریق ایجاد کرد تا در مسیر حریق اصلی ماده سوختنی برای توسعه وجود نداشته باشد و حریق اصلی مهار شود.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا