در حالی‌که خشکسالی نفس زیستگاه‌های طبیعی را گرفته، حالا شیوع دو بیماری واگیر تب برفکی و هاری، تهدیدی تازه برای حیات وحش و دام‌های اهلی کشور ایجاد کرده است. کارشناسان از احتمال تلفات گسترده در صورت بی‌توجهی به واکسیناسیون و رعایت پروتکل‌های دامپزشکی خبر می‌دهند و سازمان محیط زیست نیز از تشدید پایش و همکاری با نهادهای مرتبط برای مهار بحران خبر داده است.

به گزارش سرمایه فردا، پاییز امسال برای طبیعت ایران، فصل برگ‌ریزان نیست؛ فصل هشدار است. در دل زیستگاه‌هایی که با خشکسالی و کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، حالا صدای زنگ خطر بیماری‌های واگیر نیز به گوش می‌رسد. تب برفکی، با سویه‌ای تازه و پرسرعت، دام‌های اهلی را تهدید می‌کند و هاری، با تأیید رسمی در دودانگه ساری، سایه‌ای سنگین بر سر حیات وحش انداخته است. در چنین شرایطی، هر بی‌توجهی به واکسیناسیون، هر جابه‌جایی بی‌ضابطه دام، و هر تجمع غیرضروری می‌تواند به فاجعه‌ای زیست‌محیطی بدل شود. این گزارش، نگاهی دارد به وضعیت هشدارآمیز زیستگاه‌های کشور، چالش‌های پیش‌روی دامداران، و تدابیر سازمان محیط زیست برای مهار بحران.

زیستگاه‌های کشور درگیر پاییز پرماجرایی شده‌اند. از یک سو خشکسالی به موجودات زنده برای تامین منابع آب فشار وارد می‌کند و از سوی دیگر شیوع بیماری‌های مختلف در میان دام‌های اهلی بر مخاطرات زیستگاه‌های طبیعی اضافه خواهد کرد. اخیرا سازمان دامپزشکی درباره شیوع سویه نوظهور تب برفکی که منجر به خسارات سنگین به دامداران تهران شده، هشدار صادر کرده است و به آنها اعلام کرده که از جابجایی دام‌ها خودداری کنند و از شرکت در هرگونه تجمع، همایش، جشنواره و نمایشگاه که سایر دامداران حضور دارند، پرهیز کنند. آن‌طور که در این اطلاعیه آمده است: سویه نوظهور تب برفکی به سرعت سرایت می‌کند و باعث خسارت شدید خواهد شد. از سوی دیگر فعالان محیط زیست خبر می‌دهند که شیوع هاری در دودانگه ساری رسما تایید شده است و این یعنی دردسری جدید گریبان زیستگاه‌های طبیعی را خواهد گرفت.

تلفات گسترده در صورت شیوع تب برفکی

آن‌طور که نوید قلیخانی کارشناس حیات وحش به «هفت صبح» می‌گوید: تب برفکی به راحتی از طریق منابعی مثل علوفه و آب منتقل می‌شود و جعمیت علفخواران را خیلی سریع تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در چنین شرایطی به یکباره یک جمعیتی در منطقه از بین می‌رود. بنابراین همواره برای کنترل تب برفکی منابع آبی را پاکسازی کرده و تلاش می‌کنند گله‌ها از محل چرا به جاهای دیگر نروند. یکسری پروتکل‌هایی به این شکل را باید رعایت کنند و واکسیناسیون را خیلی جدی بگیرند.

به گفته او، تب برفکی هر چند ماه یکبار باعث تلفات در دامداری‌ها می‌شود و به همین خاطر در جاهایی که نزدیک مناطق حفاظت شده است، قبل از فصل ورود دام باید همه دام‌ها واکسیناسیون را انجام دهند اما در حال حاضر دامداران خیلی تن به این کار نمی‌دهند. باید ردیف بودجه‌هایی تعیین شود -البته شاید چنین بودجه‌ای باشد و من اطلاعی نداشته باشم- به کمک این بودجه باید همه دام‌های اهلی شامل سگ‌های گله برای هاری و گوسفند و بز برای تب برفکی واکسن دریافت کرده و بعد وارد مناطق برای چرا بشوند.

با شیوع یک بیماری کشنده در میان دام‌های اهلی بیشتر کدام استان‌ها باید در شرایط آماده باش قرار گیرند؟ این کارشناس حیات وحش می‌گوید: تمام استان‌های دارای دام باید در شرایط آماده باش باشند. فقط جاهایی مثل یزد و اصفهان خیلی دام ندارند و در سایر مناطق هر جایی دام هست، باید پروتکل‌های دامپزشکی رعایت شود. مخصوصا سگ‌های گله باید واکسینه شوند زیرا اگر سگی هاری داشته باشد و یک پلنگی آن را بگیرد، بیماری به پلنگ منتقل شده، جمعیت این حیوان از بین برود و ممکن است اتفاقات بدی بیفتد.

به گفته او برای مقابله با انتشار بیماری‌های مشترک بین دام و حیات وحش پروتکل‌های دامپزشکی وجود دارد اما شاید نظارت نیست که دامداران در تزریق مرتب واکسن به دام تعلل می‌کنند. شاید هم تحریم و این جور مسایل باعث شده است که داروها اثربخش نباشد، یعنی دام‌ها واکسن می‌زنند ولی واکسن روی آنها اثر نمی‌کند.

بیماری‌ها را رصد می‌کنیم

در شرایطی که برای جمعت دام اهلی شرایط آماده باش اعلام شده است، آیا سازمان محیط زیست تدابیری برای حفظ گله‌های علفخوران دارد؟ سیامک مسعودی، رئیس گروه بیماری‌های حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با «هفت صبح» اعلام می‌کند: یکی ازعوامل مهمی که توسط سازمان حفاظت محیط زیست در حیات وحش مورد رصد قرار می‌گیرد، بیماری‌های واگیر دامی ازجمله تب برفکی(FMD) و طاعون نشخوارکنندگان کوچک(PPR) است.

او ادامه می‌دهد: به‌منظور پیشگیری و مهار این‌گونه بیماری‌ها، دستورالعمل‌های مربوطه تدوین شده و طبق آنها نیروهای اجرایی و محیط بانان نسبت به افزایش بازدید حیات وحش به‌ویژه وضعیت علفخواران وحشی، بررسی وضعیت واکسیناسیون دام‌های اهلی در داخل و حاشیه مناطق، ضدعفونی آبشخورها و اطلاع‌رسانی به دامپزشکی استان درصورت مشاهده تلفات مشکوک به بیماری واگیر دامی در بین علفخواران وحشی (برای نمونه‌برداری و بررسی علت بیماری) و دام‌های اهلی غیرواکسینه، اقدام می‌کند.

مسعودی از همکاری مستمر بین سازمان دامپزشکی و سازمان حفاظت محیط زیست در استان‌ها و انجام بازدیدهای مشترک توسط کارشناسان دو طرف از مناطق تحت حفاظت و مناطق آزاد خبر می‌دهد و یادآور می‌شود: تاکنون تلفاتی به علت سویه جدید تب برفکی در حیات وحش توسط سازمان دامپزشکی گزارش نشده است ولی افزایش پایش و رصد حیات وحش و همکاری با سازمان دامپزشکی با جدیت تداوم دارد.

رئیس گروه بیماری‌های حیات وحش درباره راهکارهای پیشگیری از هاری نیز این بیماری را یکی از بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان دانسته و از پیگیری اقدامات لازم در چارچوب سلامت واحد با دستگاه‌های مرتبط مثل سازمان دامپزشکی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور بر اساس دستورالعمل‌های مربوطه خبر می‌دهد.

او پیگیری جمع‌آوری اصولی و ساماندهی پسماندها به‌عنوان یکی ازعوامل جذب کننده گوشتخواران به نزدیکی مناطق مسکونی، تاکید بر عدم تغذیه گوشتخواران به‌خصوص توسط کودکان، پیگیری مدیریت جمعیت سگ‌های پرسه زن و ایمن کردن آنها برعلیه هاری، بررسی وضعیت گوشتخواران وحشی مشکوک به هاری که در مجاورت مناطق مسکونی مشاهده می‌شوند و اقداماتی از این دست را مهمترین برنامه‌های سازمان حفاظت محیط زیست برای حفظ سلامت حیات وحش و شهروندان اعلام می‌کند.

با توجه به شیوع دو بیماری خطرناک تب برفکی و هاری در برخی نقاط کشور، بر اساس پروتکل‌های دامپزشکی باید لاشه حیوانات تلف شده سوزانده شود و حتی الامکان شهروندان در راستای اقدامات احتیاطی از دست زدن به لاشه حیوانات تلف شده خودداری کنند تا ریشه این بیماری‌های خطرناک از کشور کنده شود.