دوشنبه ۱ دی ۱۴۰۴
با نخستین موج بارشهای زمستانی، بیش از ۴۳۱ شهر و روستا در ایران درگیر سیلاب شدند؛ رخدادی که بار دیگر نشان داد مشکل اصلی نه باران، بلکه مدیریت نادرست سرزمین و دخالتهای انسانی در بستر طبیعت است. کارشناسان هشدار میدهند که بدون اصلاح سیاستهای توسعهای و اجرای مدیریت یکپارچه حوضههای آبریز، خسارات سیلاب در سالهای آینده سنگینتر خواهد شد.
به گزارش سرمایه فردا، بارانِ دیرهنگام امسال، پیش از آنکه فرصت شادی به شهرهای تشنه بدهد، چهره واقعی خود را در قالب سیلابهای ناگهانی نشان داد؛ سیلابهایی که گویی هر سال زودتر، گستردهتر و خسارتبارتر از گذشته از راه میرسند. آنچه امروز در استانهای مختلف ایران رخ میدهد، تنها یک حادثه طبیعی نیست؛ بلکه نتیجه سالها انباشت خطا در مدیریت سرزمین، توسعه بیضابطه و بیتوجهی به هشدارهای علمی است. بارشهایی که میتوانستند بخشی از کمبود منابع آبی کشور را جبران کنند، به دلیل فرسایش خاک، تخریب پوشش گیاهی و تجاوز به حریم رودخانهها، به موجی از خسارت تبدیل شدهاند. اکنون پرسش اصلی این است: آیا ایران همچنان میخواهد با همان الگوی گذشته به استقبال سیلابهای آینده برود، یا زمان آن رسیده که نگاه خود را به مدیریت آب و خاک تغییر دهد؟
طی روزهای اخیر بارشها در کشور آغاز شده و از ۲۷ آذر اخباری درباره وقوع سیل در ایران به گوش میرسد. در همین مدت کوتاه که سامانههای بارشی پایشان به ایران رسیده، بیش از ۴۳۱ شهر و روستا در چهار استان تحت تأثیر سیلاب قرار گرفتهاند. بیشتر استانهای کشور شاهد بارش باران و برف بودهاند. در استانهای اصفهان، فارس، کرمان، خراسان شمالی، رضوی و جنوبی و همچنین ارتفاعات زاگرس و البرز همچنین شهرهای مرکزی و اصفهان پس از مدتها شاهد بارش برف بودند. در جنوب کشور هم استانهای سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان و جزایر خلیج فارس رگبار و وزش شدید باد رخ داد و سیلابهایی هم در این استانها جاری شد.
پس از خشکی طولانی پاییزه، نوبت به بارشها در ایران رسیده اما همین بارشها در برخی استانها تبدیل به خسارت و سیلاب شدهاند. به گفته مدیر کل دفتر کنترل سیلاب سازمان منابع طبیعی طی سه دهه هفت هزار و ۶۰۰ سیل در ایران رخ داده و در سالهای خشک احتمال بروز این پدیده بیشتر از سایر سالها بوده است
طی این بارشها دریاچه ارومیه اندکی آب گرفت، زاینده رود خشک، سفیدپوش شد و تالاب کانی برازان مهاباد که پیشتر خشک شده بود، دوباره پرآب شد و بیش از ۴۵۰۰ قطعه پرنده کمیاب به آن بازگشتند. با این حال، بحران آب کشور حل نشده و آنطور که سخنگوی صنعت آب اعلام کرده است، بیش از دوسوم سدهای کشور خالی هستند و بارندگیهای اخیر تأثیر جدی بر ذخایر آبی نداشته است.
به نظر میرسد که سیلابها و میزان خساراتشان در ایران رو به گسترش است و باید برای جلوگیری از این رویه، چارهای اندیشید و تهدید سیلاب را به یک فرصت جدی تبدیل کرد زیرا به گفته محمد فرامرز مدیرکل دفتر کنترل سیلاب سازمان منابع طبیعی نقشه خطرپذیری سیلاب در ایران تهیه شده و بر اساس این نقشه بیش از ۶۰ درصد مساحت ایران دارای پتانسل خطرپذیری در برابر سیلاب از متوسط به بالاست.
فرامرزی به «هفت صبح» میگوید: در کشور همیشه سیلاب وجود داشته اما تشدید آن به یکسری عوامل بستگی دارد. سیلاب به دلیل عوامل طبیعی و انسانی رخ میدهد. عوامل طبیعی شامل بارش و تغییر اقلیم و افزایش خشکسالیها است. اما عوامل انسانی زیادتر بوده و بر سیلاب موثرتر است. از تغییر و تصرف انسانها و توسعه شهرها گرفته تا اجرای تاسیسات زیربنایی در کشور، تصرف و تجاوز به بستر و حریم رودخانهها، تغییر در شکل رودخانهها و آبراههها و … جزء عوامل انسانی هستند.
به اعتقاد مدیرکل دفتر کنترل سیلاب سازمان منابع طبیعی در موضوع سیلاب بیشتر مسئله افزایش خسارت ناشی از سیل را داریم و خود پدیده سیلاب تشدید نشده است. به این مفهوم که سیلهایی با همین شدت را قبلا هم داشتیم اما در حال حاضر آسیبهای سیلاب افزایش یافته است زیرا دخالت انسان هرچقدر افزایش پیدا میکند، طبیعتا آسیب سیل بیشتر میشود. وقتی تصرف و تجاوز به بستر رودخانهها بیشتر میشود و تغییر کاربری به همراه تخریب سرزمین توسط انسانها انجام میشود، طبیعتا آسیب سیلاب بیشتر میشود.
روند سیلها در دورههای مختلف متفاوت است و آنطور که فرامرزی میگوید در دورههایی که مواجه با خشکسالی بودهایم، بیشتر سیلاب داشتهایم زیرا در این دورهها بارندگی با شدت بالا اما کوتاه مدت است. کمتر اتفاق میافتد که در دی ماه و آذرماه سیلی به این شکل داشته باشیم اما امسال شاهد وقوع چنین سیلابهایی در ماههای یاد شده بودیم.
او پیشبینی میکند که امسال هم باید منتظر افزایش سیلاب باشیم زیرا در دوره خشکسالی به سر میبریم، پوشش گیاهی کم شده و بارندگی شدید و کوتاه مدت بیشتر خواهد شد. این بارشها عموما منجر به سیل میشود.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی مدیرکل دفتر کنترل سیلاب سازمان منابع طبیعی، طی سه دهه اخیر هفت هزار و ۶۰۰ مورد سیلاب داشتیم که این سیلابها کم و بیش منجر به خسارت شده است و تعداد سیلابهایی که که منجر به خسارت شده، رو به افزایش است. البته باید در نظر داشت که خیلی از بارندگیها منجر به خسارت نمیشود.
به باور فرامرزی، مدیریت یکپارچه سرزمین راه نجات کشور از خسارات سیلاب است. باید مدیریت جامع حوضههای آبریز در دستور کار قرار گیرد و همه دستگاههای متولی در حوضه آبریز هماهنگ عمل کنند. یک دستگاه به تنهایی نمیتواند مشکل سیلاب را مدیریت کند.
بر اساس اخبار رسیده، قرار است سازمان برنامه و بودجه اعتبارات را بر اساس حوضههای آبریز و نه مرزهای سیاسی توزیع کند. به اعتقاد فرامرزی چنین سیاستی قطعا بر مدیریت مناسب حوضههای آبریز اثر میگذارد زیرا یکی از مشکلات کشور ما بحث مدیریت منابع آب بر مبنای مرزهای سیاسی است. در حالی که باید در اصل بر اساس مرز حوضههای آبریز بودجهها تخصیص یابد. به همین خاطر دولت و سازمان برنامه و بودجه پیگیری میکنند که روندها اصلاح شود. ضمن آنکه در بند الف ماده ۴۸ قانون برنامه هفتم پیشرفت هم آمده است که توزیع بودجه باید در قالب حوضههای آبریز باشد.
به گفته مدیرکل دفتر کنترل سیلاب سازمان منابع طبیعی اجرای سیاست توزیع بودجه بر اساس حوضههای آبریز کار دشواری نیست. البته اگر بخواهد چنین سیاستی اجرایی شود آن را به صورت پایلوت و موردی در کشور شروع میکنند و اینطور نیست که به یک باره بودجه کل کشور را بر اساس حوضههای آبریز تخصیص دهند. هر تغییری در ابتدا ممکن است که سخت باشد. بنابراین نیاز به ضرورت مطالعه دارد و حتما اگر اجرا شود در ابتدای امر ممکن است با یکسری دشواریهایی همراه باشد و لی در کل کاملا مفید و خوب است.
در مجموع، آنچه از تکرار و گسترش سیلابها در ایران برمیآید این است که مسئله اصلی نه صرفا افزایش بارشها، بلکه شیوه نادرست مدیریت سرزمین و مداخلههای انسانی در طبیعت است. سیلاب پدیدهای اجتنابناپذیر در اقلیم ایران به شمار میرود، اما میتوان با برنامهریزی علمی، حفظ پوشش گیاهی، جلوگیری از تجاوز به حریم رودخانهها و اجرای مدیریت یکپارچه حوضههای آبریز، خسارات آن را به حداقل رساند و حتی آن را به فرصتی برای احیای منابع آبی و محیطزیست تبدیل کرد. آیندهای ایمنتر در برابر سیل، نیازمند تصمیمگیریهای هماهنگ، نگاه بلندمدت و اصلاح سیاستهای توسعهای است؛ مسیری که اگر امروز جدی گرفته نشود، هزینههای سنگینتری را در سالهای پیشرو به کشور تحمیل خواهد کرد.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا